Zijn sommige varianten de vaccins te slim af? Al uw vragen over varianten en vaccinaties beantwoord
De Zuid-Afrikaanse variant is het zorgenkind van onze vaccinatiestrategie. De huidige vaccins beschermen mogelijk minder goed tegen de versie van het coronavirus dat recentst voet aan wal zette in ons land. Maar betekent dat dan dat onze bestelde vaccins waardeloos zijn? En hoelang duurt het om de inentingen opnieuw op punt te zetten? Viroloog Johan Neyts (KU Leuven) beantwoordt uw vragen.
Klopt het dat sommige nieuwe varianten de huidige vaccins te slim af zijn?
Alle vaccins zijn gebaseerd op de eerste genetische code van het coronavirus, de versie van Wuhan. Vandaag kennen we daarbovenop weliswaar de Europese, de Britse, de Zuid-Afrikaanse, Braziliaanse, Braziliaans-Japanse... Het is zelfs best mogelijk dat er nog andere circuleren, in landen waar minder steekproeven worden gedaan. En ja, het klopt dat de antilichamen die opgewekt worden bij de vaccinatie het niet bij elke variant even makkelijk hebben. Daarvan is de Zuid-Afrikaanse variant momenteel het grootste zorgenkind.”
Video wordt geladen...
Welke vaccins werken goed?
“Heel wat producenten zijn momenteel volop aan het onderzoeken welke varianten er door hun vaccin geneutraliseerd kunnen worden. Eigenlijk hebben we vandaag enkel data van Pfizer en Moderna. Uit hun gegevens blijkt alvast dat de Britse variant even goed geneutraliseerd wordt als de klassieke stam. Dat is goed nieuws.”
Waar zijn er problemen?
Moderna laat weten dat de antistoffen die door hun vaccin in het bloed worden opgewekt, de Zuid-Afrikaanse variant tot zes keer minder efficiënt neutraliseren. “Dat betekent dat er eigenlijk zes keer meer antistoffen nodig zijn om dat type coronavirus de kop in te drukken”, legt Neyts uit. “Het kan dus, dat het virus een weg langs het vaccin heen vindt. Of dat die antistoffen het wat lastiger krijgen om tegen de Zuid-Afrikaanse variant hun ding te doen. Anderzijds: de vaccins van zowel Pfizer als Moderna wekken heel veel antistoffen op. Dat is trouwens ook het geval met het vaccin van Janssens Pharmaceutica dat er zit aan te komen. Het is een soort van overmaat, waardoor er marge is. Het zorgt niet plots voor een minder werkzaam vaccin, maar zoiets moet uiteraard goed opgevolgd en verder onderzocht worden in aanloop naar een ‘versie 2.0'.”
Hoe komt het dat sommige vaccins aan efficiëntie inboeten bij bepaalde nieuwe varianten van het coronavirus?
“De vorm van het virus kennen we ondertussen allemaal: dat is de typische bal met uitsteeksels. Die laatste zijn nodig voor de aanhechting van het virus aan de cellen, bijvoorbeeld in onze neus”, legt Johan Neyts uit. “De mutaties zitten op de top van die stekels. Ik vergelijk het met een boom die takken heeft waaraan nu en dan nieuw twijgjes groeien. De antistoffen die door de vaccins worden opgewekt, binden zich op die kruin, op de toppen van die uitsteeksels. Ze beletten dat de kruin contact kan maken met de cellen. Maar, en dat is wat bij een vaccinatie en een nieuwe variant kan gebeuren, als er een paar van die twijgjes zijn veranderd, kan het zijn dat die antistoffen daar minder efficiënt op binden.”
Het betekent evenwel niet, zo stelt Neyts, dat het vaccin daarom voor de vuilnisbak is. “Het is niet omdat er één takje verandert, dat de bescherming volledig verdwijnt. Niet alle antistoffen zijn immers gericht op één uitsteeksel, er zijn verschillende contactplaatsen.”
Moeten we ons daar zorgen over maken?
“Zorgen zijn niet nodig, maar we moeten wel alert blijven”, zegt Neyts. “Dit alles toont aan dat we absoluut rekening moeten houden met nieuwe varianten. Maar het is zoals eerder gezegd zeker niet zo dat een vaccin plots helemaal niet meer werkt.”
Moderna bijvoorbeeld, werkt al aan een nieuwe versie die als ‘booster’ moet dienen. “We nemen deze beslissing uit voorzorg”, klinkt het bij de producent. “We weten niet of we dit aangepaste vaccin zullen nodig hebben, hopelijk is dat niet het geval.”
Viroloog Johan Neyts vult aan: “Sowieso zorgen vaccins voor de aanmaak van heel veel antistoffen. Als het dan een beetje minder goed werkt, is dat geen probleem. Men neemt het zekere voor het onzekere.”
Kan een vaccin makkelijk worden aangepast?
Een vaccin veranderen, is voor de laboratoria een vrij eenvoudige klus. Voor het griepvaccin gebeurt het bijvoorbeeld heel dikwijls. “Het hangt uiteraard van de technologie af”, zegt Neyts. “De vaccins van Pfizer en Moderna zijn genetische codes die aan elkaar zijn geplakt, daar kan men vrij makkelijk iets aan aanpassen. Dit zal niet opnieuw een jaar tijd vragen. Al zijn dat uiteraard kopzorgen die je als producent liever niet hebt.”