Het zit er bovenarms op tussen Europa en AstraZeneca: wie heeft er gelijk?

“We kunnen bevestigen dat AstraZeneca deze ochtend een uitnodiging accepteerde om later op de dag een meeting bij te wonen met de Europese Commissie. Berichtgevingen die het tegendeel beweren, zijn inaccuraat.” Het statement van AstraZeneca had woensdag niet veel later uitgestuurd moeten worden. Een fractie voordien had een Commissie-woordvoerder aan journalisten bevestigd dat het Zweeds-Britse bedrijf zijn kat stuurde naar een nieuwe vergadering over de vaccindeal. Dat zou pas echt een statement geweest zijn.

Dat er zoveel twijfel was over het al dan niet vastleggen van een vergadering, toont hoe diep het water momenteel is tussen de twee partijen. Sinds AstraZeneca vrijdag liet weten dat het in het eerste kwartaal slechts 31 miljoen vaccins zal leveren – in plaats van de voorziene 80 miljoen – zitten Europa en de Big Pharma op ramkoers.

De toon tijdens de gesprekken van maandagavond waren volgens ingewijden al ‘ongekend hard’, een toon die Eurocommissaris Stella Kyriakides de dag nadien zelfs publiekelijk overnam: “We willen precies weten welke doses waar geproduceerd zijn en aan wie ze geleverd zijn.” Het bedrijf kan volgens haar niet uitleggen waarom het zich niet aan het contract houdt. De Commissie is bang dat AstraZeneca de beloofde doses mogelijk al verkocht aan andere landen – meer bepaald het Verenigd Koninkrijk – voor meer geld.

AstraZeneca-CEO Pascal Soriot pookte het brandje nog wat verder op, met een interview dat dinsdagavond op enkele Europese nieuwssites verscheen. Daarin bestempelde hij de reactie van de Commissie als ‘emotioneel’ en toonde Soriot zich niet onder de indruk van de kritiek op zijn bedrijf. Een contractuele verbintenis is er volgens hem niet. “We zijn verbonden tot niets. We hebben gezegd dat we ons uiterste best gingen doen.”

Publieke middelen

Een bindende tijdstabel voor de leveringen zou er dus niet zijn. Voorlopig valt de uitspraak niet te verifiëren, aangezien het contract met AstraZeneca niet openbaar is – iets wat Europa nu zou willen veranderen.

Een Europese bron bevestigt wel dat zo’n best-effort-clause vrij standaard is in contracten voor geneesmiddelen in volle ontwikkeling. Dat voedt opnieuw de perceptie dat er door Europa geen harde garanties in de vaccindeals zijn afgedwongen. In het contract met het Duitse Curevac, dat gedeeltelijk openbaar is, staat ongeveer dezelfde vrijblijvende verwoording.

“Overheden voelen zich blijkbaar zo afhankelijk van die bedrijven, dat ze heel veel toegevingen doen. Of gewoon geen eisen stellen”, zegt onderzoekster Els Torreele (Institute for Innovation and Public Purpose) daarover. Die vaststelling staat volgens haar in schril contrast met de publieke middelen die naar de ontwikkeling van vaccins zijn gevloeid. In het geval van AstraZeneca investeerde Europa ruim 300 miljoen euro. “Diezelfde landen worden nu keihard uit elkaar gespeeld.”

In het interview met Soriot lag alvast een grote focus op het verschil in beslissingssnelheid tussen het Verenigd Koninkrijk en Europa. Het contract met het VK werd drie maanden eerder getekend. Tegen die logica verzet Kyriakides zich alvast. “Dat werkt misschien bij de buurtslager, maar niet in dit soort deals.”

Volgens Soriot gaf de snelle beslissing van het VK echter “drie maanden extra om alle problemen in de productie op te lossen.” Uitgerekend een productieprobleem in een bedrijf in het Belgische Seneffe zou er volgens Soriot voor zorgen dat AstraZeneca twee maanden achter ligt op schema.

Impact voor België

Die vertraging lijkt directe gevolgen te hebben voor de Europese lidstaten. België zal tijdens het eerste kwartaal niet de contractueel beloofde 1,5 miljoen doses krijgen van AstraZeneca. Het zou gaan om 40 procent of 650.000 doses, zei minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (sp.a) dit weekend, maar volgens Dirk Ramaekers, de topman van de taskforce vaccinatie, is het nog afwachten wat de discussie op Europees niveau oplevert.

Voor de woon-zorgcentra en het zorgpersoneel zouden de huidige leveringen volstaan. Vooral vanaf maart, wanneer de brede vaccinatiecampagne moet opstarten met de 65-plussers, kunnen we in de problemen komen. Volgens Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) is die opstart ‘niet 100 procent zeker’. Ook Ramaekers zegt: “Dat zal zeker een impact hebben, maar met extra hoeveelheden van Pfizer zou het in totaliteit kunnen meevallen.”

In regeringskringen zit men duidelijk verveeld met de vertragingen, maar tegelijk is er ook opluchting dat België mee in de Europese boot zit. Een hoge bron: “Stel u voor dat het vandaag elk Europees land voor zich was. Dan was de chaos immens en had een klein land zoals België nog veel meer moeten vrezen voor bevoorrading van vaccins.” Europa laat wel degelijk zijn tanden zien, klinkt het nog.

Al wees Soriot er in het interview ook nog fijntjes op “dat Europa, dat 5 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigt, in februari 17 procent van onze productie zal krijgen”. Het Europese deel van de koek gaat volgens hem sowieso niet naar het VK, een assumptie die hij afdeed als nonsens. AstraZeneca heeft volgens Soriot immers beloofd geen winst te maken op de verkoop van het vaccin tijdens de pandemie.