Mediatycoon ligt van alle kanten onder vuur: is de wereld uitgekeken op Rupert Murdoch?

“We mogen niks meer zeggen”, dat was de korte samenvatting van de zeldzame speech die Rupert Murdoch vorig weekend gaf. Een op zijn minst opmerkelijke boodschap, van een miljardair die met zijn bedrijf News Corp aan het hoofd staat van een machtig media-imperium, met tv- en radiozenders en kranten, waaronder The Sun en The Times in het Verenigd Koninkrijk, Fox News, The New York Post en de Wall Street Journal in de Verenigde Staten. Ook in zijn stal: HarperCollins, een van de grootste uitgeverijen ter wereld. 

In zijn geboorteland Australië is Murdoch onder meer eigenaar van een 24-uursnieuwszender, en meer dan 140 (vooral regionale) krantentitels. Dat zijn veel kanalen om je boodschap te verspreiden.

Toch sprak Murdoch, 89 jaar ondertussen, over “een golf van censuur, die probeert ons het zwijgen op te leggen en het debat stil te leggen”. Murdoch verwees naar sociale media als een bedreiging voor de vrije meningsuiting, en had het over een “op strakke wijze opgelegde conformiteit” en “de vreselijke orthodoxie van de wokecultuur”.

Zelf treeft Murdoch maar zelden op de voorgrond, hij deed zijn uithaal in een videoboodschap als dankwoord voor de lifetime achievement award die hij ontving ter ere van Australia Day, de nationale feestdag. De video met de integrale speech werd meteen verspreid via de website van Murdochs eigen Herald Sun, de grootste krant down under. Qua censuur viel dat dus nog wel mee. Het lijkt een reus die zich als Calimero voordoet.

Als Murdoch met ‘censuur’ bedoelt dat hij na decennia werelddominantie zware tegenstand krijgt, dat klopt. Misschien is de definitie van censuur voor Murdoch dat sommigen niet van Murdoch houden. In alle uithoeken van zijn rijk ligt de mediamagnaat onder vuur, en hij weert zich als een duivel in een wijwatervat. “Ik ben nog lang niet klaar,” verklaarde Murdoch nog in dezelfde speech, op een zuchtje van zijn negentigste verjaardag.

Met het coronavaccin al in zijn lijf, brengt Murdoch samen met zijn vierde echtgenote Jerry Hall de lockdown door op een gigantisch achttiende-eeuws landgoed in de Cotswolds, een vredig toevluchtsoord op het Engelse platteland. Van daaruit smeedt de ex-Australiër, die zich in 1985 tot Amerikaan liet naturaliseren, plannen om zijn imperium de toekomst in te loodsen en de overdracht naar de volgende generatie eindelijk te beslechten. Veel aandacht ging daarbij steeds naar de broedertwist tussen Lachlan en James Murdoch, twee van zijn zes kinderen uit drie vorige huwelijken, die van jongs af aan tegen elkaar werden uitgespeeld.

James, volgens ingewijden slimmer maar vooral rebelser dan zijn oudere broer, sneed vorige zomer definitief alle banden door met het familiebedrijf, en haalde deze maand in een interview met de Financial Times zwaar uit naar de praktijken van het imperium waarin hij tot voor kort aan de top meedraaide. “De media die leugens naar hun publiek verspreiden hebben verraderlijke en oncontroleerbare krachten ontketend, die nog jaren zullen bestaan”, zei hij, en verwees daarbij, zonder zijn vader bij naam te noemen, naar de rol van desinformatie over verkiezingsfraude – door Fox News gretig verspreid – bij de bestorming van het Capitool.

Het stichten van een echte familiedynastie, Murdochs grote droom, lijkt voorlopig niet geweldig goed te lukken. Alsof de generatiewissel hem niet genoeg kopzorgen oplevert, worstelt Rupert Murdoch ook met de koerswijziging voor zijn rechts-conservatieve media in het post-Trump-Amerika, waar vlaggenschip Fox News voor het eerst in jaren kijkers verliest. In het VK wil hij dit voorjaar nog een eigen Fox-achtige zender uit de grond stampen, maar het afluisterschandaal waar zijn opgeheven News of the World-tabloid in betrokken was, lijkt door de Britten nog niet helemaal goed verteerd.

Maar het luidst klinkt het anti-Murdoch-protest in zijn geboorteland, waar de twee ex-premiers Kevin Rudd en Malcolm Turnbull, voormalige politieke rivalen, de handen in elkaar hebben geslagen om de dominante positie van Murdoch te tackelen. “Murdoch is een kanker voor de democratie,” zo verwoordde Rudd het op Twitter. De jarenlange innige vermenging van politiek en media zijn een gevaar voor de democratische instellingen, volgens de twee premiers. Zij kunnen het weten, want ze aten ooit zelf uit zijn hand. “Een angstcultuur, noemt Rudd het nu. “Het zijn geen media, het is propaganda”, zegt Turnbull.

Hun onlinepetitie, die een recordaantal van 500.000 keer ondertekend werd, eist een parlementaire onderzoekscommissie naar de politieke inmenging en het mediamonopolie van Murdoch. Een echt daadkrachtig onderzoek komt er wellicht niet, de partijen van oudgedienden Rudd en Turnbull, Labor en de Liberal Party, verwierpen het voorstel, daarmee meteen het idee bevestigend dat geen enkele politicus met ambitie het tegen Murdoch durft op te nemen.

Invloedrijke klimaatontkenner

Het is in Australië dat Murdoch op zijn 22ste, net afgestudeerd aan de universiteit van Oxford, één lokale krant (The News in Adelaide) van zijn vader erfde, het laatste overblijfsel van wat ooit een bescheiden krantenconcern was. Dat hij meende aanspraak te maken op meer, zeggen ingewijden, was een grote drijfveer achter Murdochs expansiedrift.

Vandaag kent Australië het meest geconcentreerde medialandschap van alle westerse democratieën. Murdoch heeft met News Corp Australia 60 tot 70 procent van de Australische krantenverkoop in handen, en is ook eigenaar van het non-stop nieuwskanaal Sky News Australia, dat volledig werd gemodelleerd naar het voorbeeld van het Amerikaanse Fox News, met veel politieke praatprogramma’s waar ruim het woord wordt gegeven aan rechts-reactionaire commentatoren die zich komen uitspreken tégen migratie, tégen coronamaatregelen, tégen klimaatakkoorden.

Het is vooral de rol van zijn nieuwsmedia in het ontkennen van klimaatverandering, die de laatste tijd het protest in zijn geboorteland aanwakkert. Dat activisten in september vorig jaar een truck vol stinkende mest voor het kantoor van News Corp in Sydney en Brisbane dumpten, heeft alles te maken met de reputatie van Murdoch als ‘meest invloedrijke klimaatontkenner’; een titel die hij ooit kreeg in een ranglijst van het magazine Rolling Stone.

Zelf noemt hij zichzelf liever ‘klimaatscepticus’, een overtuiging die al decennialang een rode draad vormt door alle Murdoch-mediakanalen, maar net wat gevoeliger ligt in een land waar precies een jaar geleden een kwart miljoen mensen geëvacueerd moest worden, en een gebied zo groot als België in de as werd gelegd.

Die bosbranden? Het werk van brandstichters, schreef de krant The Australian, onderdeel van News Corp. Klimaatactivisten worden in Murdochs kranten ‘catastrofisten’ genoemd, klimaatproblemen zijn ‘apocalyptische paniekzaaierij’ en ‘een socialistische samenzwering’. Greenies, zoals ze denigrerend worden genoemd, zouden de brandweer beletten om de branden te bestrijden, want die komen hen goed van pas in hun propaganda. Volgens critici geeft de ‘Murdocracy’ met die desinformatie legitimiteit aan het lakse klimaatbeleid van de Australische regering. “Roekeloos en schadelijk,” noemde Joëlle Gergis, Australië’s voornaamste klimaatwetenschapper, de verslaggeving van Murdochs media.

Hoe de innige wederzijdse verstrengeling tussen politiek en media in zijn werk ging of gaat, kan u zien in de ontluisterende BBC-documentaire The Rise of the Murdoch Dynasty, nog tot 1 maart beschikbaar op VRT NU. Daarin wordt haarfijn uit de doeken gedaan hoe Murdoch in het Verenigd Koninkrijk Tony Blair in het zadel hielp, en hem daarna als een handpop kon manipuleren. 

De ex-premier en de mediatycoon zijn trouwens nog steeds close, Blair werd peetvader van Grace, Murdochs op een na jongste dochter. Het streven naar de gunst van de Britse kiezer leek volgens de getuigenissen de facto neer te komen op een strijd om de zegen van Murdoch, die als een Romeinse keizer met zijn duimpje besliste wie aan de macht kwam en wie in zijn kranten door het slijk werd gehaald.

Überbrexiteer Nigel Farage, die op steun van The Sun kon rekenen om de breuk met de Europese Unie waar te maken (hoewel The Times het ‘remain’-kamp steunde tijdens het referendum – Murdoch wedt graag op twee paarden), geeft het onomwonden toe in de documentaire: zonder Murdoch geen brexit. Volgens hem was een meer eurosceptische koers “de prijs die Blair betaalde voor Murdochs steun”. 

Een voorpagina met ‘The Sun Backs Blair’ in 1997, zorgde voor een aardverschuiving na decennia van anti-Labour-verslaggeving in de grootste tabloid met – destijds – tien miljoen lezers. Het leidde tot een verpletterende nederlaag voor de conservatieven van John Major.

‘Mijn liefde voor de pond’, dat was de titel van een opiniestuk dat Blair datzelfde jaar schreef voor The Sun. Zonder Murdoch was het VK meteen mee in de eurozone gestapt, zegt Farage nu, en was er van een brexit later geen sprake geweest. Er fijntjes aan toevoegend dat hij Murdoch toelating heeft gevraagd om in de documentaire te mogen getuigen. “Als hij nee had gezegd, zat ik hier niet.”

Het is maar één voorbeeld, zij het één met grote implicaties, van de manier waarop politieke zwaargewichten op de knieën werden gedwongen en Murdoch zijn media als politieke instrumenten kon inzetten. Met een simpele quid pro quo. Of met chantage. “We waren onaantastbaar”, “een beetje zoals de SS”, getuigen ex-medewerkers van Murdochs roddelkrant News of the World in de BBC-docu, omdat volgens hen alle mogelijke praktijken toegelaten waren om ranzigheid op te graven: computers hacken, telefoons afluisteren, agenten omkopen.

Verwarde oude man?

Hoever deze praktijken gingen, bleek pas in 2011, tijdens het afluisterschandaal dat losbrak toen Murdochs tabloid News of the World toch één stapje te ver ging. Hoe actrices, sporters en politici werden belaagd, bespioneerd en bedreigd door de roddelpers had The Guardian al jarenlang uitvoerig aangetoond. Toen aan het licht kwam dat ook de voicemailberichten van het vermoorde tienermeisje Milly Dowler waren gehackt, keerde de zaak en kwam er uiteindelijk toch een parlementaire commissie en een openbaar onderzoek. 

Er volgden arrestaties, ontslagen, schadevergoedingen, en News of the World werd opgedoekt. En dat was het dan. De hoofdrolspeelster in het hele schandaal, hoofdredactrice en Murdochs vertrouweling Rebekah Brooks, kreeg een ontslagpremie van 10 miljoen euro, en is vandaag terug als CEO van News UK, de volledige Britse tak van News Corp.

En Rupert Murdoch… deed wat hij al een halve eeuw lang zo meesterlijk deed: hij bleef buiten schot. Toen hij als getuige werd ondervraagd, leek hij in niets op de enigmatische, machtige mediamagnaat waar zoveel inkt over was gevloeid. Plots was Murdoch een oude, fragiele, verwarde man, die de vragen niet goed kon verstaan en zich niets kon herinneren. Hij had geen enkel idee van wat die stoute journalisten bij zijn krant hadden uitgevreten. 

‘Ongeschikt als leider van een grote internationale mediagroep’, zo luidde het verdict in het eindrapport van het Britse parlement. De volgende dag ging Murdoch gewoon voort, als leider van een grote internationale mediagroep.

Keerpunt

Toch betekende het breed uitgesmeerde schandaal een keerpunt. De reputatieschade kelderde Murdochs grote ambitie om volledige controle te krijgen over British Sky Broadcasting (BSkyB), waar News Corp al een deel van in handen had. In de VS mislukte later ook de overname van Time Warner. Beide keren botste Murdoch op politieke weerstand. De machtige lobbymachine leek te sputteren.

Murdoch splitste zijn rijk in twee, met de ‘klassieke’ krantendivisie, News Corp, aan de ene en de creatieve tv-, en filmdivisie aan de andere kant. Eén imperiumpje voor elke zoon, zo leek het.

Tot Murdoch drie jaar geleden in één klap het overgrote deel van zijn hele imperium in een megadeal aan Disney verkocht. Commentatoren stonden perplex: was dit de aftocht van Murdoch? Decennialang had hij met grote honger alles opgekocht: de tv- en filmstudio 20th Century Fox, Netflix-concurrent Hulu, National Geographic, satellietzenders in Europa, China en India. Het mocht allemaal de deur uit. 

Zo zette hij meteen ook James – die ideologisch steeds verder van zijn vader was af komen staan – op een zijspoor, want het waren James’ activiteiten die werden afgestoten.

Wie dacht of hoopte dat de rol van Murdoch hiermee was uitgespeeld, komt bedrogen uit. De deal met Disney leverde vooral een behoorlijke oorlogskas op, van zestig miljard. En een vernieuwde focus: met minder vertier en meer nieuws. Wat Murdoch overhoudt, zijn de Britse, Australische en Amerikaanse kranten, en grote nieuwszenders in de VS en Australië: de instrumenten bij uitstek om politiek op de hele Angelsaksische wereld te wegen.

Ondertussen nog steeds bovenaan op het verlanglijstje: een eigen tv-zender in Groot-Brittannië. Dat Britse broertje voor Fox News, dat voorlopig ‘News UK TV’ zal heten, moet er dit voorjaar eindelijk komen. De naam van Piers Morgan circuleert al, als een van de grofgebekte ankers die elke avond voor spraakmakende politieke talkshows moeten zorgen.

De ‘foxificatie’ van de Britse media lijkt ondertussen maar moeilijk tegen te houden. Door vele Britten wordt hoopvol gekeken richting Ofcom, de Britse mediaregulator die regelmatig erg doortastend optreedt, en strakke regels heeft die de ‘onpartijdigheid’ in de pers moeten bewaken. 

Toen het Amerikaanse Fox News nog op de Britse kabel te bekijken was, werd de zender al eens op de vingers getikt, onder andere voor de berichtgeving rond Trumps ‘moslimban’, die te eenzijdig pro-Trump zou zijn geweest. Presentatoren mogen in Groot-Brittannië opiniërend zijn, maar enkel op voorwaarde dat er ook alternatieve meningen aan bod komen.

Waarmee we zijn beland bij het Amerikaanse Fox News, het grote zorgenkind van Murdoch vandaag. De dag voor Joe Biden zijn eed aflegde als nieuwe president, was bijltjesdag bij de grootste Amerikaanse nieuwszender. Een twintigtal journalisten werd de laan uitgestuurd, maar de meeste aandacht ging daarbij naar een van de senior politieke verslaggevers. De grote professionele fout waarvoor hij werd afgestraft? Hij had op de avond van de Amerikaanse verkiezingen live verkondigd dat Trump de staat Arizona verloren had.

Dat is toevallig ook de waarheid: Biden haalde in Arizona een nipte overwinning binnen met 0,3 procent of 10.000 stemmen meer dan Trump. Maar dat is voor dit verhaal volstrekt niet relevant. Toen Fox News de staat Arizona aan Biden toewees, haalde de zender daarmee de woede van vele kijkers op de hals. Ook van de bekendste Fox-fan ter wereld: Donald Trump. Voor het eerst in vier jaar presidentschap, verkondigde Fox News iets dat Trump niet graag hoorde.

Het gevolg liet niet lang op zich wachten: Trump ontstak in een Twitter-furie – toen dat nog kon – en riep zijn aanhangers op om Fox te dumpen in voordeel van Newsmax en One America News Network, die wél zijn beweringen over verkiezingsfraude bleven verspreiden.

Kijkers op zoek naar sterker spul

De alliantie tussen Trump en Fox News had beide partijen vier jaar lang goud opgeleverd: de zender bereikte zijn hoogste kijkcijfers ooit tijdens Trumps presidentschap, en diende als megafoon voor een eindeloze stroom aan ‘trumpismen’. Dat Obama geen echte Amerikaan is. Dat corona een hoax is, niet erger dan een griepje. Dat het racistische incident in Charlottesville, dat een jonge vrouw het leven kostte, het werk was van acteurs. Dat Joe Biden aan de speed zit… 

Het hield de kijkers aan het scherm gekluisterd, tot de kip met de gouden eieren werd geslacht. Tijdens de verkiezingscampagne en -avond was Fox News nog het meest bekeken nieuwskanaal in de VS, maar tegen de overwinningsspeech en de inauguratie van Biden, was de zender al teruggezakt naar de derde plaats, achter CNN en MSNBC.

De zender die bij uitstek aan de desinformatiecampagne van de president meehielp, ziet nu lijdzaam toe hoe het door hen steeds verder geradicaliseerde publiek zich van hen heeft afgewend en elders het echte, sterkere spul heeft gevonden. Of in de woorden van een van Trumps laatste tweets: “Erg droevig om dit te zien gebeuren, maar ze zijn vergeten wat hen succesvol heeft gemaakt.”

Zonder hun grootste cheerleader in het Witte Huis is de zender even de richting kwijt. Net als de Republikeinse partij en bij uitbreiding heel rechts-conservatief Amerika, moet Murdoch op zoek naar een evenwicht: zich losmaken van het ongeleide projectiel Trump, maar ondertussen wel diens trouwe achterban bekoren. “Fox News heeft een post-Trump-identiteitscrisis”, titelde Vanity Fair deze week.

Murdoch kwam naar verluidt zelf orde op zaken stellen. Hij haalde het zendschema door elkaar: meer opinie, minder nieuws. De positie van Fox-vedetten en Trump-getrouwen Sean Hannity en Tucker Carlson werd versterkt. De focus ligt nu op de nieuwe vijand: big tech en onlinecensuur. En het Biden-bashen is ingezet. Hannity vulde een hele uitzending onder de titel: ‘De desastreuze eerste week van president Biden.’

De nieuwe president was toen nog net geen 48 uur aan de slag.