Strijd om rusthuisbewoner barst los: wie bejaarde binnenhaalt, krijgt premie

“Hij zei nog: ‘allez tot straks, hè’. Hij besefte niet dat hij voorgoed wegging.” Het valt Sonja* nog altijd zwaar om het verhaal te vertellen. Vorige maand werd Roger, een demente bewoner van het commerciële rusthuis waar ze als verpleegkundige werkt, bijna van de ene dag op de andere door zijn bewindvoerder verplaatst naar een ander woon-zorgcentrum, een vzw. “Roger was al drie jaar bij ons”, zegt Sonja. “We hebben met hem een heel traject afgelegd. Hij voelde zich hier helemaal op zijn gemak. Verhuizen is voor een bewoner erg ingrijpend, zeker voor iemand met dementie. Echt schrijnend.”

Rusthuisbewoners die verhuizen, zijn geen uitzondering. Dat gebeurt meestal om dichter bij de woonplaats van familie of vrienden te kunnen verblijven. Deze keer gaf de bewindvoerder een andere reden op: hij was gecontacteerd door het ander rusthuis met de mededeling dat het bij hen goedkoper was. Iets wat dat andere rusthuis ook bevestigt. Volgens de directrice, die liever haar naam en dat van haar rusthuis niet in de krant ziet "om imagoredenen”, is daar ook niets mis mee. “Wat wij doen is aan mensen die geïnteresseerd zijn, laten weten wat onze prijzen zijn en welke zorg wij bieden”, zegt ze. “Onze mensen worden hier goed verzorgd. Het is niet omdat we goedkoper zijn, dat we mindere kwaliteit bieden. We zijn daar trots op en willen dat dan ook verkondigen. En als we zo onze lege bedden kunnen opvullen, is dat mooi meegenomen.”

Cijfers in stijgende lijn

De leegstand in de rusthuizen is vrij hoog. Dat blijkt ook uit nieuwe cijfers van het Agentschap Zorg en Gezondheid die De Morgen kon inkijken. Over heel Vlaanderen stond in december gemiddeld 10,72 procent van de rusthuisbedden leeg. Ongeveer de helft daarvan, 5,42 procent, is volgens het Agentschap rechtstreeks te wijten aan de gevolgen van de covidcrisis. 

De leegstand door Covid-19 was in december ook bijna even hoog als tijdens de piek van de eerste golf. In de periode mei-juni vorig jaar was de covidleegstand voor heel Vlaanderen 5,50 procent. Tijdens de zomermaanden tot en met oktober leken de cijfers zich wat te herstellen. Maar sinds november zijn ze duidelijk weer in stijgende lijn.

Er zijn ook regionale verschillen. Vooral in Brussel, waar het alleen gaat om de door Vlaanderen erkende rusthuizen, Vlaams-Brabant en Antwerpen staan heel wat bedden leeg. De andere provincies lijken iets minder getroffen.

500 euro premie

Rusthuizen lijken alle mogelijke middelen in te zetten om bewoners te lokken. Afgelopen zomer was er nog commotie omdat sommige een korting gaven aan nieuwe bewoners. In een rusthuis in de Kempen ging het zelfs om een ‘exclusieve en levenslange korting’. In september bleek dat een aantal commerciële spelers geld betalen aan ‘adviserende websites’, een soort Trivago-achtige zoekmachines die kandidaat-bewoners en hun familie op weg willen helpen naar het voor hen meest geschikte rusthuis, om hun centrum als beste keuze naar voor te brengen.

Een reportage van de RTBF vorige week bracht dan weer aan het licht dat er in sommige rusthuizen ook een premie bestaat voor personeel dat een bewoner kan ‘binnenhalen’. Voor de Senior Living Group, een van de grootste commerciële spelers in ons land, gaat het om 500 euro bij het ‘binnenhalen’ van een bewoner en nog eens 500 euro als die bewoner na een jaar nog in het centrum verblijft.

Die premie bestaat ook in de Vlaamse centra van de groep, bevestigen drie personeelsleden van drie verschillende rusthuizen van de groep ons. “Die premie bestaat al enkele jaren, zonder al te veel effect. Kandidaat-bewoners gaan toch vooral af op de aangeboden zorg en het imago van het  woon-zorgcentrum”, zegt een van hen. “Maar de premie is nu door corona wel nog eens extra benadrukt door de directie”, vertelt een ander. “Er is ook een premie van 1.000 euro voor wie een verpleegkundige kan binnenhalen. Want ook daar is een tekort aan.” Of de premies effect hebben, wil men bij de commerciële groep niet zeggen. Daar geven ze liever geen commentaar. Dat wilde de groep ook niet aan de RTBF.  

Belangenvermenging

Ook andere betrokkenen doen blijkbaar hun best om bewoners te lokken. “Een vrouw, die al enkele jaren in een ander rusthuis vertoefde, is nu naar ons verhuisd”, getuigt een zorgkundige. “Haar huisarts heeft de familie aangeraden naar hier te komen. Omdat ze hier betere zorgen kan krijgen, zei hij. Wat de familie niet wist, is dat die huisarts ook coördinerend arts is van ons rusthuis en op die manier al een aantal van zijn patiënten heeft overgehaald om naar hier te komen.”

De praktijken zijn niet illegaal en worden wel vaker gebruikt in commerciële ondernemingen. Je verwacht ze alleen niet meteen binnen een sector als de ouderenzorg. Daar heb je nog altijd drie types van rusthuizen: de commerciële, de publieke (OCMW’s) en de private non-profit (VZW’s). Uit de getuigenissen blijkt dat er in alle drie de types sprake is van leegstand en van pogingen om zoveel mogelijk die leegstand weg te werken.

“Er heerst steeds meer een commerciële logica in de sector, en dat hoeft ons niet te verwonderen”, meent Vlaams Parlementslid Lise Vandecasteele (PvdA). “Door steeds meer commerciële spelers toe te laten in de sector worden anderen gedwongen zich ook concurrentieel te gedragen.”

Ze verwijst onder andere ook naar de zogenaamde zorgvastgoedfondsen. Heel wat rusthuizen splitsten de afgelopen jaren de uitbating van het rusthuis af van de infrastructuur. De gebouwen zijn in handen van vastgoedfondsen en de rusthuizen betalen er huur voor.  Vandecasteele: “Uit ons onderzoek blijkt dat de drie grootste zorgvastgoedbedrijven – Aedifica, Care Property Ivest en Cofinimmo – samen eigenaar van zo’n 245 woon-zorgcentra, het afgelopen jaar 300 miljoen euro winst gemaakt hebben. Die hebben geen last gehad van de crisis. Maar de druk op die rusthuizen om alle bedden gevuld te krijgen, is door die constructies wel erg hoog. Er is een vol rusthuis nodig om de huur te kunnen blijven betalen. De overheid heeft een tijdlang compensaties gegeven voor een deel van de lege bedden. Maar dat volstaat voor hen niet.”

Positieve concurrentie?

Ook professor Jozef Pacolet, econoom en expert sociaal beleid (KU Leuven), wijst deels in die richting. “Het gaat op zich maar om een klein deel van de vaste kosten van die rusthuizen”, stelt hij. “Maar die vastgoedfirma’s vermelden steevast fier de bezetting van de centra waarin ze investeren. Die bezetting is een garantie van de solvabiliteit, waardoor ze investeerders aantrekken.”

Maar los daarvan hoeft de hele commercialisering van de sector niet noodzakelijk slecht te zijn, meent professor Pacolet: “Het lijkt me normaal dat je concurrentie krijgt binnen die sector. We zaten al met een overcapaciteit in de woon-zorgcentra en serviceflats voor corona. Door de crisis is die nog groter geworden. Maar die concurrentie zal volgens mij de minder goede spelers uit de markt duwen. En dat zou een heel goeie zaak zijn. Er is ook meer keuzevrijheid voor wie naar een rusthuis wil. En wie ergens verblijft en zich niet goed behandeld voelt, kan makkelijker veranderen. Meer keuzemogelijkheden hebben, kan heel positief zijn.”

Al mag het geen koehandel in bewoners worden en is het vooral op voorwaarde dat de bewoner daar zelf inspraak in heeft, benadrukt Pacolet. “In een ideaal scenario nemen de bewoners hun rol als consumenten in dit verhaal helemaal op en organiseren ze een soort groepsaankoop. Ze beslissen met een groep samen welk rusthuis het beste is voor hen en gaan daar wonen. Als rusthuisbewoners in de commerciële logica dan toch consumenten moeten zijn, dan kunnen ze het maar beter goed spelen.”

*Sonja is een fictieve naam.