Helmvrouw, voetbaltrainer en keurige huisvader: dit zijn de Nederlandse relschoppers
De avondklok leidde tot een ravage op straat in Nederland. Wat bezielde de relschoppers en wat is hun achtergrond? Uit rechtszaken en persoonlijke gesprekken ontstaat een gevarieerd beeld. Van de notoire herrieschopper tot de keurige huisvader met kinderen die plots ontspoort.
Tientallen figuren met zwarte capuchons en mondkapjes krioelden op 24 januari stenen gooiend en plunderend door het centrum van Eindhoven. Hoe herken je daders in zo’n agressieve mierenhoop? Het Nederlandse Algemeen Dagblad kon meekijken met het onderzoek van de Eindhovense districtsrecherche. Maar weinig relschoppers die zondag 24 januari in de Eindhovense binnenstad vernielden, plunderden en de oproerpolitie bekogelden zullen de ‘fotograaf’ hoog boven hun hoofd hebben gezien. Een politiedrone hing al ’s ochtends in de lucht, tot het donker werd. Gezichten van tientallen relschoppers zijn vastgelegd. Met pasfotokwaliteit.
De dertig Eindhovense rechercheurs van teamleider André - ‘achternaam liever niet’ - werken zich door vele honderden uren beeldmateriaal en tips over die dag. Camera’s van winkels, stadstoezicht, politievoertuigen, ProRail, publiek, social media en niet te vergeten: alle telefoons van opgepakte relschoppers, bomvol potentieel bewijs. De onrust in de binnenstad was die zondagavond nog gaande toen het team al de eerste foto’s en filmpjes online zocht. Want die kunnen uren later weer weg zijn.
De politiemensen richten zich op vier hoofdstukken uit de rellen die bij het publiek op het netvlies staan gebrand: de plundering van Jumbo, de brandende ProRail-auto, het ramen ingooien van het station en het bekogelen van de politie. Met hulp van zes ingehuurde specialisten bestuderen ze elke foto en elk beeld van elk filmpje. De zes mannen hebben ‘een stoornis in het autistisch spectrum’. Dat maakt ze waardevol omdat ze ongelofelijk lang én geconcentreerd naar beelden kunnen kijken, legt teamleider André uit. ,,Zij zien meer dan wij zien.” Hij belt met een collega om te vragen of de journalist die kamer in mag, want deze specialisten moet je niet uit hun concentratie halen.
In een prikkelarme ruimte op een rustige plek in het pand kijken Lars en Mark zes uur per dag naar beelden van hordes rellende mensen
Eerst de ochtendbriefing. De rechercheurs bespreken van enkele verdachten uitvoerig in welke auto’s ze rijden. Beslag leggen op hun goederen en geld is een belangrijk doel; relschoppers moeten opdraaien voor de schade. Vandaag gaan ze twee verdachten oppakken. Collega’s zijn al op pad. Tijdens de rellen zijn 62 mensen op heterdaad aangehouden, de dagen daarna pakte het team van André er nog veertien. Wijk- en jeugdagenten konden een flink deel van hen aanwijzen. Maar er kwamen ook ruim 1200 tips binnen, soms uit opvallende hoek.
Een moeder gaf haar rellende zoon aan voor meerdere vernielingen. ,,Maar we zien hem nog nergens op beeld”, merkt een rechercheur op. ,,We moeten met het OM bespreken wat we ermee doen.” Want daadkrachtige ouders of niet: er is bewijs nodig. Net na de ochtendbriefing gaat de telefoon van André. De eerste relschopper van de dag is opgepakt.
We krijgen een seintje en kunnen even bij twee specialisten van het beeldonderzoek kijken. Aan het einde van de gang achter de deur ‘videokamer’ zitten Lars en Mark. In deze prikkelarme ruimte op een rustige plek in het pand kijken ze zes uur per dag naar beelden van hordes rellende mensen. Lars heeft de gegevens van dertig camera’s uit de binnenstad tot zijn beschikking. Negen daarvan filmden die zondag de krioelende meute in het centrum. ,,Ik kijk net zo lang tot ik een misdrijf zie gebeuren.” Hun vermogen om in de wirwar personen terug te vinden, is van grote waarde voor het team, benadrukt André.
Lars probeert onherkenbare daders van scherm naar scherm, van camera naar camera te volgen tot blijkt dat ze zich uit zicht van de oproerpolitie op straat veilig wanen, hun mondkapje of capuchon even afdoen en hun identiteit alsnog prijsgeven. Van die nonchalance maakte de politie zoveel mogelijk gebruik. Een rechercheur keek na de rellen twee dagen lang in het kantoortje van een winkel bewakingsbeelden terug om te zien welke relschoppers nog even een blikje fris hadden gekocht, met hun gezicht vol in beeld.
Mark bestudeerde de plundering van Jumbo. Tientallen figuren krioelden voor zijn ogen door de winkel. ,,Ik kijk naar mensen die iets herkenbaars hebben.” Dat kan hun gezicht zijn, maar ook een tatoeage of embleem op een jas. Mark en Lars pauzeren de beelden en selecteren en knippen plaatjes digitaal uit. Voor de context voegen ze filmpjes toe. Die gaan in de map ‘herkenbaar maar onbekend’. Dan is de recherche met herkenningssoftware, online speurwerk en het eigen netwerk aan zet.
Vele tientallen relschoppers staan duidelijk op beeld, maar werden niet herkend door Eindhovense politiemensen. Daarom gaan die plaatjes nu naar andere eenheden in het land.
Voetbaltrainer (19): Baan én hobby kwijt door rellen
Wat bezielde deze 19-jarige man? Hoe was hij bij de rellen in Eindhoven betrokken geraakt? Dat vraagt de Limburger zich uren later op maandagochtend ook af. De nieuwsredacties krijgen al snel mails van de jongen. Of ze zijn foto’s van de websites willen halen. Daarop staat hij met zwarte jas en zwarte capuchon - voor bekenden erg herkenbaar - vol in actie. Hij lijkt iets naar de politie op het 18 Septemberplein te gooien. De foto’s mogen van de sites want hij heeft zich al bij de politie gemeld, probeert hij. Dat laatste blijkt niet waar te zijn.
Even overweegt hij met de krant te praten, maar doet dat uiteindelijk niet. Voor mensen die hem kennen, is zijn actie een raadsel. ,,Een heel rustige jongen”, zegt een bekende. ,,Donderslag bij heldere hemel toen ik het hoorde. Ik ben met stomheid geslagen. ‘Hij? Nee dat kan niet’, dacht ik. Maar de feiten liegen niet.”
Hij is geen bekende onruststoker. Verre van. Hij werkt in een buurdorp in de weekenden in een restaurantje. Met zijn zus traint de jongen de lokale voetbaljeugd. Jongens van 11, 12, 13 jaar. Hij staat bij ouders, spelertjes en club bekend als een fijne vent. Dat verandert de dag na de rellen. Zijn volledige naam zingt al snel rond op internet. In de reacties krijgt hij van alles naar zijn hoofd. Een zondagmiddag zijn hoofd verliezen, heeft de Limburger inmiddels zijn baan en hobby gekost. En het lijkt een kwestie van tijd voordat de politie aanbelt.
Actievoerder (29): Helmvrouw wil niet wijken
Het is een vreemd beeld, zondagmiddag op het Eindhovense 18 Septemberplein. Agenten meppen en duwen een groep schreeuwende actievoerders richting het Stationsplein. Terwijl de politie de meute naar achteren dwingt, komt uit het gedrang een vrouw in zwartleren jas tevoorschijn. Een actievoerder struikelt over haar, de oproerpolitie rukt op, maar zij blijft op haar roze kleed zitten. Met een motorhelm op haar hoofd, vizier gesloten.
Op het kleedje ligt een kartonnen bordje met de tekst ‘vacciNEE’. Een agent verschijnt recht voor haar neus en roept dat ze moet opstaan. De vrouw blijft zitten en incasseert een paar tikken tegen haar benen. Ze wijkt niet. Achter haar rug neemt de dreiging van de groep toe.
De politielinie trekt om de 29-jarige vrouw heen. Zij blijft achter in niemandsland, op haar roze kleedje. Niet lang, vertelt ze een week later aan de telefoon. Ze werd al snel opgepakt en zit een dag vast. Haar benen zijn blauw geslagen, zegt ze. Bij twaalf organisaties liggen klachten over de politieman die haar tikken gaf en ‘een halve aangifte’, zegt de vrouw die eigenaresse is van een website waar mannen luxe escortdames kunnen reserveren.
Hobbyrapper (24): Opeens gezicht van de rellen
Eindhovenaar Stanley is the last man standing. Met een waterkanon heeft de politie zojuist alle relschoppers van het 18 Septemberplein in de stad gejaagd. En dus staat de Stanley in zijn eentje plotseling oog in oog met een peloton agenten.
Hij pakt provocerend zijn cojones vast, zijn kruis. Daarna loopt hij een stukje parallel aan de schilden en wapenstokken, met een opgestoken middelvinger en in zijn andere hand een straatklinker. Niemand die hem iets kan maken. Het ontgaat hem volledig dat precies op dat moment achter hem een busje stopt en zeven undercoveragenten op hem afkomen. Het filmpje van zijn aanhouding ging het internet over. Stanley is daarmee een van de gezichten geworden van de Eindhovense rellen.
‘Stanley’ is trouwens zijn artiestennaam. Zo kennen veel jongeren van de straat in Eindhoven hem ook. Hij is er in alle wijken te vinden en hangt vaak rond in de muziekstudio van een van de jongerencentra. Hij heeft talent voor rappen, zien jongerenwerkers. En voor techniek. Hij sleutelt graag aan scooters. „Is hij die jongen die de agenten heeft staan uitdagen?”, vraagt een van de jongerenwerkers verbaasd. „Hij was altijd heel rustig, had nooit kwade bedoelingen.”
Ondernemer (30): ‘Ik werd in het nauw gedreven’
Met een shirt van The Beastie Boys aan komt de 30-jarige verdachte de rechtbank binnen. Flink gespierde armen. De rechter zal daar ook wat over zeggen als ter sprake komt wat hij heeft gedaan: gooien met zo’n loodzwaar betonblok van een dranghek. Het projectiel komt ook niet ver, hoe sterk hij ook is.
Maar wat had er allemaal kunnen gebeuren als dat wel op iemand was terechtgekomen? De verdachte bekent zonder morren schuld in zijn eerste zin: ,,Ik ben schuldig, dat valt niet te ontkennen.” Wat volgt in het korte verhoor is het verhaal van een man die zegt niet gewelddadig te zijn, die eigenlijk niet wilde rellen, maar door de politie in het nauw werd gedreven, zag dat mensen klappen kregen en vervolgens in alle opwinding en woede ‘iets vandalistisch’ wilde doen. En dus gooide hij met die steen.
De man heeft een eigen bedrijf. Verdient ook een hoop geld, meer dan 5000 euro netto. ,,Zo, dat is heel netjes”, zegt de rechter. Hij heeft twee kinderen, eentje nog maar enkele maanden oud. Hij krijgt drie weken onvoorwaardelijk cel, per direct te beginnen, dus als dit wordt gepubliceerd heeft hij er met voorarrest bij al bijna twee derde opzitten.
Consultant (46): ‘Feel free to come closer’
Hij is een gewone vent en heeft een vriendin, zorgt ook voor haar kinderen. Consultant in biologische bestrijdingsmiddelen, al jaren achter elkaar, vaste baan, welbespraakt, goed stel hersens. Zijn collega’s beschrijven hem als een lieve, niet gewelddadige man, al staat er wel een gevalletje mishandeling op zijn verder kleine strafblad.
Hoe hij toch in de cel is beland? Hij snapt het zelf amper, is er boos over, maar houdt zich keurig deze maandag voor de politierechter in Amsterdam. Het beste is kalm uit te leggen hoe het is gegaan. De rechter luistert aandachtig naar zijn verhaal.
Ze waren zondag 24 januari met een mannetje of zes op het Museumplein. Ze wisten dat er een soort van demonstratie was georganiseerd. Zonder toestemming. Maar ze waren er uit de oprechte overtuiging dat de huidige corona-aanpak knellend is en niet werkt. Hij is géén coronagekkie. Corona bestaat en er komen ook mensen door in het ziekenhuis. Maar hij heeft gewoon zelf veel gelezen en goed nagedacht, geholpen door de kennis die hij heeft opgedaan in zijn werk. Volgens hem werkt al dat binnenzitten en geen contact hebben met andere mensen, alleen maar averechts. Zo bouw je geen weerstand op, zo gebruik je de kracht van je eigen lichaam niet, zo werkt het niet. En dáárom kwam hij naar het Museumplein, met roze armbandjes met daarop de tekst Feel free to come close.
Al pratend en druk in de weer met de groep waarmee hij op het plein was, miste hij het bevel uit de drone van de politie dat het plein moest worden ontruimd. Toen dat gebeurde, werd op de helling op het Museumplein iemand aangehouden. In het gedrang dat ontstond zou een agent gezien hebben dat de consultant een klap uitdeelde. Kán echt niet, zegt hij, ze kunnen mij niet steeds in het vizier gehad hebben en ik was daar ook niet in de buurt. Hij wordt uiteindelijk wel veroordeeld, voor zijn ‘weigering het Museumplein te verlaten’. Niet voor de klap. Hij krijgt een werkstraf en verlaat opgelucht de rechtszaal.
Voetballer (34): De opwelling en het vliegende ei
Hij heeft eigenlijk alles te verliezen, de 34-jarige Amsterdammer die zondag 27 januari meerelde op het Museumplein in Amsterdam. Hij heeft een eigen zaak en die ligt natuurlijk deels stil tijdens deze lockdown, maar hij verdient ook geld als topvoetballer in het amateurvoetbal. Dan heeft-ie ook nog twee kleine kinderen. Een partner. Een mooi leven dus eigenlijk. Toch zit hij nu in de gevangenis en stond hij deze week voor de rechter. Strak gekleed, balend als een stekker. Handen gevouwen. Hopend op genade van de rechter.
Waarom dan toch dat rellen? Over zijn deelname is niet zoveel twijfel. Ja, hij heeft iets gegooid naar een politiebus. Een steen, zeggen de agenten. Want de klap die op de bus te horen was, was heftig. Zelf zegt de voetballer dat het een ei was. Een rauw ei ook nog. Om maar uit te leggen dat het ook nog niet zoveel kwaad kon. Een rauw ei komt immers minder hard aan dan een hardgekookt ei. Wat kan een ei uitrichten tegen een gepantserde wagen?, betoogt zijn advocaat. Iemand die naast hem stond had de eieren bij zich. En ‘in een opwelling’ gooide de voetballer zijn ei. Terwijl hij eigenlijk al weg wilde gaan.
Daar zit-ie dan in de rechtbank. Justitie denkt dat hij naast het gooien van een ei ook ‘een gevechtshouding’ aannam richting de politie. Met spijt en teksten als ‘dit past niet bij mijn persoonlijkheid’ zit hij in de rechtbank. Geen verleden met politie en justitie. En heel wat te verliezen.
Als deze gevierde linksbuiten zegt dat hij spijt heeft, ‘ongelooflijk veel’, ja, dan ben je geneigd hem te geloven. Wat was dit stom. Met vijf weken onvoorwaardelijke celstraf aan zijn broek zal hij zich dat nog wel even realiseren.
‘Meeloper’ (19): ‘Verwisseld met andere jongen’
Hij wilde naar eigen zeggen net weggaan, toen hij door de politie werd opgepakt bij de rellen in Rotterdam. De 19-jarige jongen wordt verweten stenen naar een politiebus te hebben gegooid.
Op de beruchte relavond werd hij aangehouden door de politie. Meerdere agenten verklaren dat ze hem stenen hebben zien gooien richting de Mobiele Eenheid op de Beijerlandselaan in Rotterdam-Zuid. Justitie betitelt de zaak van de Rotterdammer als een ‘waterdicht dossier’. Maar dat is het volgens zijn advocaat Winston de Brouwer niet. Volgens hem is er sprake van ‘persoonsverwisseling’, doordat meerdere jongens een helm droegen. De Brouwer krijgt met succes de zitting uitgesteld.
Als hij die dinsdag daarop weer voorkomt, draagt hij Nikes. Zijn raadsman stelt opnieuw dat de tiener per abuis is aangezien voor een op hem lijkende stenengooier die ook Nike-schoenen, een trainingsbroek en helm droeg. Het bewijs zit ’m volgens de advocaat in een foto waarop de look-a-like te zien is. De aanklager wuift die kritiek weg. Zij beschrijft de verdachte als volgt: ,,Een beïnvloedbare jongen, een meeloper, en juist daarom houd ik er rekening mee dat hij weer naar buiten zal gaan.’’ De rechter besluit mede daarom dat de jongen - tot hij weer voorkomt - achter de tralies blijft.
Timmerman (25): ‘Met mijn stomme kop stal ik M&M’s’
Hij (25) werkt als timmerman in een caravanbedrijf en boert niet slecht met een salaris van zo’n 2000 euro per maand. Daar lijkt hij zich die avond tijdens de rellen aan de Beijerlandselaan in Rotterdam geen moment van bewust.
,,Met mijn stomme kop heb ik mijn hand naar binnen gestoken en een zakje M&M’s gepakt en een pet, de viltstiften lagen op de grond.’’ Zijn hand ging naar binnen bij Zeeman. De kosten van dat petje? 2,99 euro. De stiften? Ook 2,99 euro. ,,De M&M’s heb ik opgegeten.’’
Als de 25-jarige Zuid-Hollander als eerste oog in oog staat met de rechter, is hij zichtbaar onder de indruk. ,,Het is gewoon stom.’’ Of hij even gestopt was met nadenken? ,,Zo kun je het wel noemen’’, erkent de timmerman, gekleed in sweater, jeans en zwarte sneakers. Hij woont sinds kort samen met zijn vriendin.
De gevolgen van zijn ondoordachte actie lijken pas in de rechtszaal tot de verdachte door te dringen. Zijn baas weet dat hij is aangehouden tijdens de rellen in Rotterdam. Afgesproken is, zo meldt hij, dat ze het er nog over zouden hebben als hij weer vrij is. En dat moment laat nog altijd op zich wachten, want hij gaat eerst de gevangenis in. Vier weken. Hij slikt en verschiet van kleur als hij de straf hoort.
Scholier (15): Leukemie-overlever als ‘ramptoerist’
Een paar jaar geleden had hij nog leukemie. Waarom zou deze 15-jarige jongen uit Gouda nou gaan rellen? Hij is een voorbeeld van een meeloper, ‘noem mij maar een ramptoerist’, heeft hij er zelf over gezegd.
Het is dinsdag 26 januari, een avond eerder ging het mis in tal van steden. Er is opwinding in het land, overal dagen jongeren de politie uit. Sommigen ‘rechtvaardigen’ het voor zichzelf door te denken dat ze tegen de overheid en die onderdrukkende avondklok knokken, anderen willen gewoon klieren. En tot die laatste categorie horen zijn vrienden. De afspraak met hen is bij hem om de hoek. De jongen, met Marokkaanse roots, afkomstig uit een modern gezin met goed Nederlands sprekende ouders, gaat kijken. Z’n vrienden hebben al wat stenen verzameld. Het is niet precies duidelijk wat ze gaan doen. Voordat er ook maar een steen wordt gegooid, komt de politie al binnen en houdt de club aan.
Twee nachten zit de middelbare scholier vast. Opgepakt op basis van de zogenoemde ‘hooliganwet’: afspreken om te gaan rellen. Zijn familie is in paniek en belt een advocaat. De jongen heeft een vorm van bloedkanker gehad, leukemie. Hij heeft medicijnen nodig. Maar justitie wil hem voorgeleiden aan de rechter-commissaris en nog twee weken vasthouden. Dat weet zijn advocaat Anis Boumanjal te voorkomen, maar een rechtszaak dreigt nog. Terwijl, zegt de jongen, hij alleen maar ging kijken.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
