Hoe worden vaccins aangepast aan nieuwe coronavarianten?

De eerste vaccins zijn nog maar net verdeeld of de dreiging van coronavarianten die het vaccin wel eens te slim af kunnen zijn, wordt aanzienlijk groter. Zowel het mRNA-vaccin van Pfizer-BioNTech als dat van Moderna slaagt er minder goed in om de Zuid-Afrikaanse variant te neutraliseren. Ook het vectorvaccin van AstraZeneca is niet opgewassen tegen deze variant. Dus werken de producenten aan nieuwe vaccins of ‘boostershots’. Daarvoor doorlopen ze een stappenplan, dat bij de een al wat meer voeten in de aarde heeft dan bij de ander.

Evident, om een vaccin aan te passen aan een nieuwe virusvariant dient deze variant eerst opgespoord te worden. Daarom zijn wetenschappers wereldwijd in de weer met het detecteren van nieuwe varianten zoals de Britse, de Zuid-Afrikaanse en de Braziliaanse. Hoe dat precies in zijn werk gaat? Positieve bloedstalen worden af en toe aan een uitgebreider onderzoek onderworpen: sequencing heet dat dan. Daarbij wordt de volledige genetische code van het virus uitgelezen. Op basis daarvan kan men zien of er sprake is van mutaties en of deze mutaties vaker terugkomen.

Zodra er een coronavariant geïdentificeerd is, omdat deze dominanter is geworden en vaker voorkomt, gaat men de bewezen doeltreffendheid testen bij zo’n nieuwe variant. Voorlopige resultaten tonen aan dat de vaccins een vergelijkbare doeltreffendheid hebben tegen de Britse variant. Nog eens op een rijtje: voor Pfizer is dat een doeltreffendheid van 95 procent, Moderna 94,5 procent en bij AstraZeneca is dat (volgens het laatste onderzoek) 82,4 procent.

Het vaccin van Pfizer blijkt echter “een klein beetje minder effectief tegen de Zuid-Afrikaanse variant”, het Moderna-vaccin is zelfs tot zes keer minder efficiënt. Het AstraZeneca-vaccin blijkt tot slot helemaal niet opgewassen tegen de Zuid-Afrikaanse B.1.351-variant.

Conclusie: de vaccins beschermen nog steeds, maar in mindere mate bij de B.1.351-variant. Wellicht is de E484K-mutatie - een zogenaamde ontsnappingsmutant die minder vatbaar is voor antistoffen - daar de schuldige.

Dus worden alle drie de vaccins aangepast. Omdat het bij Pfizer-BioNTech en Moderna om mRNA-vaccins gaat, is dat vrij eenvoudig. Zodra het DNA van de nieuwe variant is ontrafeld, kan binnen enkele weken een nieuw RNA-vaccin worden ontwikkeld.

Bij een vectorvaccin zoals dat van AstraZeneca, dat gebruik maakt van een onschuldig virus als ‘taxi’ naar de menselijke cel, gaat het aanpassen wat moeizamer. Hier kan het een paar maanden duren voordat er een ‘vaccinvariant’ ontwikkeld wordt. 

De vierde en laatste stap is vergelijkbaar met de stappen die de bestaande vaccins eerder al moesten doorlopen. Pfizer-BioNTech stelden alvast gerust: hun aangepaste vaccin kan binnen de zes weken geproduceerd worden.

Opnieuw is dat wat moeilijker voor het vectorvaccin van AstraZeneca. Zo deelde de farmaproducent zelf mee dat het aanpassen van de formule an sich op enkele dagen geklaard is. Het productieproces neemt echter veel meer tijd in beslag. Het bedrijf verwacht tegen de herfst een nieuw vaccin klaar te hebben dat opgewassen is tegen de Zuid-Afrikaanse variant.

Vervolgens moeten de nieuwe vaccins opnieuw getest worden. Dat gebeurt wellicht met iets kleinere testgroepen in vergelijking met het aantal proefpersonen dat deelnam aan de studies van de oorspronkelijke Covid-19-vaccins.

Tot slot moeten de vaccins nogmaals goedgekeurd worden door de nodige instanties (het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA), de Europese Commissie en het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG)). Ook het goedkeuringsproces zal naar verwachting iets sneller verlopen dan dat van het oorspronkelijke vaccin gezien er al veel data van de oorspronkelijke vaccins voorhanden is.