REPORTAGE. Wij gingen mee daklozen uit de vrieskou halen met sociale werkers: “Soms kan je alleen controleren of iemand nog ademt”

“Bonsoir, monsieur. Sorry voor het storen. Zou u niet liever bij ons slapen, in de nachtopvang?” Romain Preiser (31) van de Brusselse daklozenorganisatie Samusocial maakt een man in een tentje wakker. De man - een Pool die zegt dat hij over een paar dagen naar huis vertrekt - wil niet mee. Hij heeft geen zin om al zijn spullen voor een nacht te verhuizen naar het daklozencentrum. “Zal ik morgen dan nog eens terugkomen?” De Pool vindt het goed en ritst zijn tentje dicht.

Elke nacht rijden mobiele teams van Samusocial door Brussel uit om mensen op straat een van hun 1.060 slaapplaatsen aan te bieden. Tijdens een ‘gewone’ shift stoppen ze op twintig tot dertig adressen. “Bij extreme kou explodeert het aantal oproepen. We krijgen soms wel zestig keer telefoon van buurtbewoners die zich zorgen maken over een dakloze”, zegt Romain. “Mensen bellen ons vaker als het vriest.”

Het is middernacht, -5° graden Celsius, als het busje van Romain en zijn collega Arnol Sadeuh (27) stopt bij J., een Marokkaanse man die al jaren in de omgeving van de Pachecolaan zwerft. Ook hij wil niet naar de opvang. Hij wijst naar zijn plastic zakken vol kleren en dekens: “Ik kan dat niet meenemen.” Romain: “Je kan je spullen veilig wegleggen in een kluis. Wat denk je?” J. fronst. “Nee, ik blijf toch maar hier.” Romain knikt. “Houd jezelf goed warm, oké? Tot gauw.”

De keren dat een daklozen na een gesprek in het busje van Romain en Arnol stappen om naar een opvangplaats te gaan, zijn in de minderheid. De meeste mensen die na 22 uur nog op straat zijn, willen niet naar de nachtopvang. “We zullen mensen nooit dwingen”, zegt Romain. “Zodra we dat doen, zullen daklozen contact met ons vermijden. Neem J. nu. Toen ik hem vier jaar geleden voor het eerst ontmoette, wilde hij niet met me praten. Hij aanvaardde geen hulp. Nu zijn we vrienden. Je zag hem nadenken. Dat is al meer dan we ooit hadden gehoopt. Misschien krijgen we hem binnenkort zover om naar de opvang te komen.”

Een groepje mannen dat onder een overkapping achter nieuwbouwwoningen langs het kanaal ligt, moppert omdat Romain hen wakker maakt. Romain verontschuldigt zich. “Het hoort erbij”, zegt hij onderweg naar het busje. “Soms kan je niet méér doen dan controleren of iemand nog ademt.”

Voor een buitenstaander is het onbegrijpelijk. Wie verkiest nu besneeuwde stoeptegels in de vrieskou boven een warme douche en een droog bed? Dat komt deels door de slechte reputatie die de nachtopvang heeft bij sommige daklozen. Niet eens zo lang geleden waren dat grote slaapzalen, waar zo’n twintig mannen overnachtten. Er was wel eens ruzie in zo’n zaal, of diefstal. Als je niet met je schoenen aan sliep, was je ze kwijt. Dan blijven heel wat daklozen liever op straat bij hun spulletjes.

Maar de grote slaapzalen zijn verleden tijd. “We hebben nu kamertjes voor één of twee personen. De daklozen klaagden over te drukke slaapzalen, en we hebben geluisterd.” Een andere belangrijke hervorming sinds de uitbraak van de coronacrisis, is de afschaffing van de ‘wekdienst’. Een twintiger, die met een tiental anderen in het metrostation Kruidtuin zit, haalt het vroege réveil in de nachtopvang aan als de voornaamste reden om niet te komen. “Vroeger moest iedereen in de nachtopvang om 7 uur ‘s ochtends opstaan”, legt Romain uit. “Dat is ooit zo ingevoerd om daklozen aan een ‘normale’ dagroutine te laten wennen. Door corona zijn we daarmee gestopt, om te vermijden dat iedereen ‘s ochtends tegelijk in de weer was. Sindsdien komen de mensen liever naar de opvang. De ‘strenge aanpak’ van vroeger werkte averechts. Je moet juist zoveel mogelijk comfort bieden, dan blijven de mensen komen. De eerste keer is dat misschien alleen om te eten en te slapen. De tweede keer, wellicht ook. Maar de derde keer wil iemand misschien wel eens babbelen met de sociaal assistent? Of een afspraak maken bij het OCMW?”

“We zijn milder voor de mensen die bij ons de nacht doorbrengen. Vroeger was de regel dat je ‘s nachts niet meer naar buiten mocht. Maar wat doe je dan met prostituees, die ‘s nachts toch naar buiten gaan op zoek naar klanten? Of een alcoholverslaafde, die enorme nood voelt aan zijn pint? We gaan daarover nu in gesprek en beslissen sàmen of het wel verstandig is om de straat op te gaan. Liever zo dan dat mensen het stiekem doen of wegblijven door onze strenge regels. Samusocial runt geen gevangenis.”

Iets na middernacht delen Romain en Arnol delen in de ondergrondse metrohalte eten, koffie en sokken uit. Plots galmt een vrolijke meisjesstem door de stationshal. “Ha, fijn jullie te zien!” Romain en Arnol begroeten haar enthousiast. I. is een meisje van 18 uit Frankrijk, dat door problemen thuis wegliep. “Heb je nog geen slaapplaats vannacht?”, vraagt Romain. “Nee, ik zat eerst bij het Rode Kruis, maar vannacht kon ik daar niet heen”, zegt ze. “Wil je mee?”

Romain en Arnol zetten I. af in een vrouwenopvangcentrum. “Ik hoop dat ze het ooit beter krijgt”, zegt Romain. “Ik ga niet liegen: de meerderheid van de mensen waar wij mee werken, komt er niet uit. Maar dat maakt ons werk niet nutteloos. We kunnen niet iedereen ‘redden’. Maar we kunnen hen wel als volwaardige mensen behandelen. Dat is ook iets waard.”