BELGA

Hoe de zaak rond Sihame El Kaouakibi toont dat het scheef zit met de financiering van politieke partijen

De zaak rond Vlaams Parlementslid Sihame El Kaouakibi (Open VLD) toont ook aan hoeveel geld de politieke partijen overhebben voor de kiescampagne en hun dagelijkse werking. Is dat systeem nog wenselijk? Samen hebben de politieke partijen een nettovermogen dat in de buurt van 120 miljoen euro ligt.

analyse
Fabian Lefevere
Fabian Lefevere is journalist bij VRT NWS en "Pano".

Bijzonder zenuwachtig. Zo valt de sfeer wel te omschrijven bij Open VLD, nu de zaak rond Vlaams Parlementslid Sihame El Kaoukibi deuken slaat in het imago van de partij. Wie het verhaal lekte over de 50.000 euro voor de kiescampagne van de Antwerpse - en weinigen twijfelen dat het iemand uit het hart van de partij was - trok de schandaalsfeer helemaal binnen in de partij.

Plots staan de schijnwerpers helemaal op Open VLD en de manier waarop ze daar hun geldzaken regelen, veel meer dan op het strafonderzoek over het mogelijk afromen van subsidiegeld voor El Kaouakibi’s jongeren- en dansproject LGU Academy naar haar privébedrijven. Vandaar ook dat de partij haar het liefst zo snel mogelijk op non-actief wil.

Drie facturen

Afgelopen week bleek namelijk dat de vorige partijleiding – met ex-voorzitster Gwendolyn Rutten – voor de verkiezingen van 2019 drie facturen heeft vergoed aan El Kaouakibi en haar privébedrijven.

Een eerste factuur is goed voor 20.000 euro, bedoeld voor haar campagne. Een goeie 18.000 euro daarvan moest opgenomen worden op de verkiezingsaangifte. Dan was er nog een tweede factuur van 33.000 euro voor het aanwerven van een medewerker. Die moest kennelijk niet op de verkiezingsaangifte, zegt Open VLD, en dat gebeurde dan ook niet. Tot slot is er een factuur van nog eens 50.000 euro. Daarmee mocht Wannacatch de social mediacampagne van de Antwerpse Open VLD-campagne doen, een vriendendienst zeg maar. Daarvan was een stuk - hoe veel is voorlopig niet duidelijk - voor haar eigen campagne, en ook dat zit vervat in de ongeveer 53.000 euro die Sihame Al Kaouakibi heeft aangegeven.

De verkiezingsaangifte van Sihame El Kaouakibi kan u hier bekijken. 

Het hoeft niet te verwonderen dat dit veel liberalen als een baksteen op de maag valt. De methode is dan ook opmerkelijk. Normaal krijgen kandidaten op een kieslijst trekkingsrechten uit de pot van Open VLD, en als ze nog wat extra willen investeren (tot aan het wettelijke maximum) moeten ze dat doen uit eigen zak.

Mindere goden moeten vaak geld lenen om hun campagne te bekostigen en die voelen zich nu onheus behandeld

Maar Sihame El Kaouakibi kreeg rechtstreeks (ongeveer) het maximumbedrag voor haar campagne op de rekening van een van haar bedrijven. Het lijkt op tekengeld en zo interpreteren velen het ook. Vooral aan de basis van de partij leidt dat tot oprispingen. Mindere goden moeten vaak geld lenen om hun campagne te bekostigen, en die voelen zich nu natuurlijk onheus behandeld. 

Tegelijkertijd is het maar de vraag of de werkwijze met El Kaouakibi zo abnormaal is. Natuurlijk is de methode uitzonderlijk en blijven er nog veel vragen onbeantwoord. Is het normaal dat het geld voor een medewerker niet op de verkiezingsaangifte komt? Heeft ze door de constructie met het bedrijf een fiscaal voordeel ontvangen? Of nog: wat heeft het bedrijf eraan verdiend? En: is wat Open VLD er nu publiekelijk over vertelt het hele verhaal?

Abnormaal of niet?

Dat weten we dus niet. En zolang de facturen niet opduiken, is het voorbarig om conclusies te trekken, in welke richting ook. Maar op zich, los van de precieze modaliteiten van dit ene geval, is de handelswijze niet zó abnormaal. Hier speelt vooral de wet van vraag en aanbod, toch een liberaal principe bij uitstek: Open VLD zocht al langer naar een Antwerps boegbeeld dat ook stemmen kan halen en plots diende zich Sihame El Kaouakibi aan: jong, hip, modieus, succesvol, vrouw én allochtoon, ze kon dus ook een publiek aanboren dat Open VLD in Antwerpen maar heel moelijk bereikt.

Bij uitstek in de politiek geldt het recht van de sterkste. Wie stemmen kan halen, krijgt privileges. Wie dat niet kan, gaat eruit. En dus kreeg Sihame El Kaouakibi het voorrecht om haar eigen campagne te bedenken en hoefde ze minder dan anderen een beroep te doen op de formats die de partijleiding uittekent (al was haar uiteindelijke resultaat van een goeie 10.000 stemmen niet om over naar huis te schrijven).

Voor de duidelijkheid: dat màg, die werkwijze en bedragen zijn niet zo uitzonderlijk. Jinnih Beels (SP.A) was ook een wit konijn, met een heel gelijkaardig profiel als El Kaouakibi bovendien, en zij kreeg 29.500 euro van haar partij. Op de federale lijst gaf Dries Van Langenhove (VB), ook in de markt gezet als onafhankelijk kandidaat, 35.405 euro uit, bijna integraal betaald door de partij.

Economische return

Er gaat heel veel geld om in zo’n campagne. Op de Antwerpse lijst van N-VA bijvoorbeeld, getrokken door Bart De Wever, gaven de eerste 14 kandidaten van de partij een bedrag uit tussen de 43.000 euro en het maximum van 54.000 euro. Een groot stuk daarvan kregen ze van de partij: politoloog Bart Maddens (KU Leuven) – dé autoriteit op het vlak van partijfinanciering – berekende dat de partijen gemiddeld 86 procent van de kosten van de campagnes van hun kandidaten dragen.

Elke partij probeert binnen de bestaande regels een zo hoog mogelijke return te krijgen. En dat betekent dat er meer geld gaat naar die kandidaten die meer stemmen kunnen halen

Elke partij probeert binnen de bestaande regels een zo hoog mogelijke return te krijgen. Dat betekent dat er meer geld gaat naar die kandidaten die meer stemmen kunnen halen. Als Open VLD El Kaouakibi binnenhaalt, kost dat nog altijd veel minder dan dure krantenadvertenties. Maar je krijgt wel veel meer aandacht, en dus ook stemmen.

Bekijk hier het gesprek in "De afspraak" over de zaak-El Kaouakibi en over partijfinanciering (en lees verder na de video):

Videospeler inladen...

22 miljoen voor de campagne

De echte vraag in deze is niet hoe de politieke partijen hun financiën regelen, maar wel: is het systeem van de financiering van de partijen en hun kiescampagne niet compleet doorgeslagen zodat er met zulke bedragen gespeeld wordt. 50.000 euro is veel geld, maar het is peanuts in vergelijking met het totale budget, dat voor alle duidelijkheid van de overheid en dus de belastingbetaler komt.

De cijfers komen van Bart Maddens, politoloog aan de KU Leuven en dé expert als het over de financiering van politieke partijen gaat. Hij schreef daar een boek over, "De prijs van de politiek."

De N-VA is intussen de partij die het meest uitgeeft aan verkiezingen. En dat is niet verrassend: het is aan Vlaamse kant de grootste en dus ook de rijkste partij. Ze besteedde in 2019 5,76 miljoen euro aan de verkiezingen - dus voor het Vlaamse, federale, Brusselse en Europese parlement samen. Allemaal samen spendeerden de Vlaamse partijen in 2019 net geen 22 miljoen euro aan de kiescampagne.

Iedere partij kiest daarbij zijn eigen accenten. De ene geeft wat meer aan bepaalde kandidaten, de andere zet bijvoorbeeld hard in op de digitale campagne. Vlaams Belang gaf bijvoorbeeld 1,66 miljoen uit aan die digitale campagne. Een pak meer dan N-VA (1,13 miljoen) of Open VLD (0,93 miljoen).  De andere volgen op een nog grotere afstand.

Samen hebben de partijen een nettovermogen dat in de buurt van 120 miljoen euro komt

Als je de optelsom maakt van wat partijen krijgen - vanuit alle niveaus, van provincie tot federaal, en met de toelagen voor de parlementaire fracties erbij, en dus niet enkel voor verkiezingen - dan krijgen die allemaal samen net geen 70 miljoen euro. Ze maken ook allemaal winst, en samen hebben de politieke partijen een netto-vermogen dat in de buurt van 120 miljoen euro komt.

Neem nu de rijkste partij van allemaal: de N-VA. Die kreeg in 2019 een dotatie vanuit alle niveaus van 12,57 miljoen euro, en al sinds 2010 een bedrag dat hoger ligt dan 10 miljoen. De partij had in 2015 zo veel geld dat ze erin slaagde een kantoorgebouw met zeven verdiepingen te kopen in de Koningsstraat, hartje Brussel. Vier daarvan worden verhuurd.

Rijk

Uit de jaarrekening voor 2019 blijkt dat de N-VA voor 16,25 miljoen euro terreinen en gebouwen in eigendom heeft, voor 12,35 miljoen aan beleggingen heeft lopen, en nog eens een goeie 6 miljoen aan liquide middelen in voorraad heeft. Waar meteen aan toegevoegd moet worden dat de partij daar heel erg transparant over is en in haar programma ook pleit voor een vermindering van de overheidsdotatie, ook al zou ze daar zelf het grootste slachtoffer van zijn.

Uit de jaarrekening voor 2019 blijkt dat de N-VA voor 16,25 miljoen euro terreinen en gebouwen in eigendom heeft, voor 12,35 miljoen aan beleggingen heeft lopen, en nog eens een goeie 6 miljoen aan liquide middelen in voorraad heeft.

De partij is gewoon goed beheerd, binnen de regels van het spel, maar het is maar de vraag of die regels deugen. En niet enkel omdat het om zo veel geld gaat.

Bekijk ook het debat in "De zevende dag" over het systeem van  partijdotaties in ons land: (lees daaronder verder)

Videospeler inladen...

Duidelijkheid

Ook een probleem: de regels zijn niet altijd even duidelijk. Zo zijn er bijvoorbeeld heel duidelijke plafonds voor individuele kandidaten. Conner Rousseau bijvoorbeeld, voorzitter van SP.A en kandidaat bij de Vlaamse verkiezingen, gaf bij de jongste verkiezingen 41.135,88 euro uit, op een maximum van 47.887 (een maximum dat bepaald wordt aan de hand van het aantal kiesgerechtigden in het kiesdistrict). Dat is duidelijk en transparant. Maar Rousseau was ook het boegbeeld van zijn partij, en hoeveel SP.A daarvoor uitgaf, weten we niet. We kennen enkel het totaal voor de hele partij: 2,86 miljoen. en voor andere boegbeelden van andere partijen is het niet anders.

Het is overigens niet enkel tijdens de kiescampagne dat de regels flou zijn. Want partijen krijgen een dotatie, maar ze hebben ook recht op parlementaire medewerkers en ministers krijgen ook nog een kabinet. Maar een kabinets- of parlementaire medewerker kan net zo goed voor de partij werken, dat is allemaal niet zo duidelijk.

De almacht van de partijen

Nog een probleem: door het huidige systeem wordt de macht van de partijen tegenover individuele leden nog groter dan ze al is. Want er mag meer geld gaan naar boegbeelden, parlementsleden en een (beperkt) aantal signaalkandidaten. Al de rest krijgt veel minder. Dus wie niet in de pas loopt en te veel afwijkende gedachten formuleert, kan bestraft worden met een slechte plaats op de lijst en een fors verminderd kiesbudget.

Off the record klinkt het in veel partijen dat het systeem van partijfinanciering niet deugt. Alleen, er werd de voorbije jaren maar weinig werk gemaakt van voorstellen om het te veranderen.

Agusta

En de vraag is ook: wat is het alternatief? In de VS en het Verenigd Koninkrijk moeten de partijen geld gaan halen op de markt (al gelden ook daar beperkingen voor). Willen we het politieke systeem (veel meer) blootstellen aan lobbygroepen of privébedrijven die een beleid op maat of forse gunsten willen in ruil voor de geleverde steun?

Want dat was aanvankelijk ook bij ons de reden om in 1993 giften te verbieden vanuit de privé of verenigingen aan de politiek. Omdat bijna alles kon en in zo'n klimaat ook het Agustaschandaal mogelijk werd - waarbij de Italiaanse helikopterbouwer Agusta de socialistische partijen geld toestopte om een belangrijke legerorder binnen te halen. En een nieuw Agustaschandaal, dat is nu ook niet wat de politiek nodig heeft.

Meest gelezen