60 jaar geleden: de dood van het Amerikaanse kunstschaatsteam in een Vlaams witloofveld

De rampzalige plek is het gehucht Lemmeken in Berg, deelgemeente van Kampenhout, een steenworp van de luchthaven van Zaventem. Een eerste gedenksteen kwam er pas in 2001. 40 jaar lang waren de herinneringen weggemoffeld. De wijk werd intussen volgebouwd. Zelfs op de plaats van de crash verscheen een huis. De bouwers wisten nauwelijks van de gruwel op deze onzalige plaats.

Het vliegtuigongeval in Berg was wereldnieuws. De trots van de passagiersluchtvaart, de enorme Boeing 707 was neergestort, de dodentol hoog. Maar vooral de aanwezigheid van het volledige Amerikaanse schaatsteam verbijsterde de wereld. 34 leden van de Amerikaanse kunstschaatsploeg waren op weg naar het wereldkampioenschap in Praag, 18 sporters, coaches, familie en vrienden.

Bekijk hieronder het verslag over de crash in "Het Journaal" van 15 februari 1961 (en lees eronder voort):

Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog trokken de Amerikaanse sporters over het IJzeren Gordijn. Sommigen hadden nooit een buitenlandse reis gemaakt, velen waren nog tieners. Laurence Owen was 16 en de nieuwe ster die nog maar net op de cover van Sports Illustrated had gestaan. Owen zat in het vliegtuig naast haar moeder Maribel Vinson. Zij had voor haar dochter de weg gebaand in een van de weinige sporten waarin vrouwen voor vol werden aanzien. Na het onthutsende nieuws van de vliegtuigcrash in België werd het volledige WK Kunstschaatsen afgelast.

73 mensen stierven in Berg, allemaal vliegtuigpassagiers én de ongelukkige Theo De Laet uit Berg. Hij werd op de grond geraakt door een rondvliegend brokstuk. De Laet was aan het werk op een witloofveld, dichtbij de plaats van inslag. Zijn maat Marcel Lauwers verloor een been. Hij overleefde en was de enige die na de crash een teken van leven gaf, samen met een herdershond die in het laadruim van de Boeing was meegevlogen. Het dier bleek te zwaargewond en moest afgemaakt worden.

De Boeing 707 was het eerste type straalvliegtuig dat aan de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena was geleverd. Het grote en lawaaierige viermotorige toestel was uiterst geschikt voor langeafstandsvluchten op grote hoogte. Sabena had in 1959 20 stuks van het paradepaardje aangeschaft. Sabena vlucht 548 werd bestuurd door twee ervaren legerpiloten. Het toestel was opgestegen van Idlewild Airport in New York, nu John F.Kennedy International. 

Rond half negen meldt het toestel dat het de landing gaat inzetten boven het Kanaal. Het weer is optimaal. De lucht was blauw en een zachte wind blies vanuit het zuiden. Niet lang nadat het toestel  aan zijn daling is begonnen, wordt het landingsgestel terug ingetrokken. De Boeing probeert opnieuw hoogte te winnen, maakt enkele bochten van 360 graden en verliest radiocontact met de verkeerstoren in Zaventem. Rond 10:15 verliest het toestel snelheid en stort in een spiraal neer en boort zich met de neus in de grond. Een vuurzee voltrok de crash op slechts twee kilometer van de baan waar het vliegtuig veilig had moeten landen.

Ondanks jarenlang onderzoek is nooit bewezen waarom het toestel stuurloos werd. De onverklaarbare manoeuvres, de radiostilte en de uiteenlopende getuigenissen op de grond hielpen het onderzoek niet. De US Federal Aviation Agency vond de meest plausibele hypothese bij een technisch euvel van de controleapparatuur. Zeker is dat de passagiers wisten wat ging gebeuren. Vele lichamen werden teruggevonden in de crashhouding: het hoofd tussen de knieën en de armen over het hoofd. Vermoedelijk de houding die volgens de procedures werd aangeraden door het cabinepersoneel.

Na de crash werd snel puin geruimd. Het verwoeste terrein naast de Lemmekensstraat werd daarna geëffend. Nog jaren later vonden bewoners van het gehucht metalen resten van het vliegtuig terug. Ze worden nog steeds consciëntieus bewaard. Sommige zijn er zelfs van overtuigd dat de grond nog menselijke resten herbergt. Het was wachten tot de veertigste verjaardag in 2001 voor de slachtoffers een herdenkingsmonument kregen. De serene arduinen steen staat er in de verkavelde wijk van Lemmeken een beetje verloren bij. Hij wijst naar boven, naar een plek waar dagelijks de passagiersvliegtuigen van Brussels Airport voorbij glijden.

Ook in de Verenigde Staten is de crash van Berg niet vergeten. Sinds het ongeluk vliegt het Amerikaanse schaatsteam niet meer samen en altijd in verschillende vliegtuigen. De filmdocumentaire "Rise" uit 2011 haalde 500 bioscoopzalen. Het U.S. Figure Skating's Memorial Fund dat in 1961 in het leven werd geroepen bestaat nog steeds en zamelt fondsen in voor jonge kunstschaatsers.