Léna Situations (23), Franse ster op sociale media én verguisd door het establishment

Léna Situations groeide in Frankrijk uit tot een beroemdheid door tips en advies over een positieve levenshouding te delen met miljoenen volgers op sociale media. De 23-jarige vrouw van Algerijnse origine – haar echte naam is Léna Mahfouf – verzamelde 1,8 miljoen volgers op YouTube en nog eens 2,9 miljoen op Instagram. Ze won ook een People’s Choice Award, een felbegeerde trofee in de wereld van de virale-videosterren. In de herfst van vorig jaar voerde haar eerste boek zes weken op rij de Franse non-fictieverkooplijsten aan – ze moest pas wijken toen het eerste deel van de autobiografie van Barack Obama uitkwam.

En toen kwam de onvermijdelijke tegenreactie van een prominente figuur uit het Franse literaire establishment.

“147 pagina’s opperste leegheid, 19,50 verloren euro”, klaagde de schrijver Frédéric Beigbeder over haar Toujours plus in Le Figaro, een toonaangevende conservatieve krant. “Tussen het zijn en het niet (een verwijzing naar Jean-Paul Sartres beroemde filosofisch werk ‘L’être et le néant’, red.) lijkt Léna Situations veeleer te neigen naar de tweede optie”, schreef hij in november in een column. De jonge auteur, schreef Beigbeder, was “een van de vele slachtoffers van Mark Zuckerberg”.

De commentaren van Beigbeder, een populaire romanschrijver die al meer dan twintig jaar in de jury’s van prestigieuze literaire prijzen zetelt, brachten grote verontwaardiging op de Franse sociale media teweeg, van volgers van Mahfouf, maar ook van activisten die in zijn kritiek sporen van racisme en seksisme ontwaarden. (Mahfouf zelf deed Beigbeders column af met een breed gedeelde tweet: ‘Ben ik hem geld verschuldigd of wat?’)

De Franse literaire goegemeente ligt sowieso al onder vuur omdat ze elitair en exclusief zou zijn. Veel critici van Beigbeders opmerkingen wezen op de terughoudendheid van het Franse literaire establishment om stemmen zoals die van Mahfouf te erkennen. “Als poortwachter probeert Beigbeder de toegang tot het literaire veld af te schermen door gebruik te maken van een klassieke uitsluitingsstrategie in de wereld van de letteren: mediasensaties stigmatiseren”, zei Delphine Naudier, een socioloog aan het Franse Centre national de la recherche scientifique die zich specialiseert in genderongelijkheid in de literatuur.

Zere tenen

Sommigen suggereerden dat Beigbeder zich misschien bedreigd voelt. “Deze tekst getuigt van ­afgunst en door seksisme gekleurde bitterheid die vrouwelijke producties misprijst”, tweette Rokhaya Diallo, een schrijfster en activiste inzake feminisme en rassenkwesties. Ze wees op zijn “nood om ruwweg te verwijzen naar legitieme cultuur om vervolgens de kant te kiezen van wat hij waardevol acht”.

In een telefonisch gesprek nuanceert Beigbeder zijn kritiek op Mahfouf. “Ik wens deze dame blijvend succes toe, maar ik ben pessimistisch”, zegt hij. “Dit is een tijdelijk fenomeen.” Hij sprak ook over “de media die zo snel sterren creëren”.

Wat het debat zeker voedt, en misschien her en der op zere tenen trapt, is dat het schrijvers­debuut van Mahfouf zo succesvol was. Haar boek, een zelfhulpgids voor jongvolwassenen, ging tot dusver meer dan 280.000 keer over de toonbank – een ongewoon hoge oplage voor een debutant in Frankrijk. Ter vergelijking: van de winnaar van de Goncourt, de meest prestigieuze Franse literaire prijs, worden rond 350.000 exemplaren verkocht, volgens cijfers van het marktonderzoeksbureau GfK.

Tot dusver lijkt Mahfouf alle aandacht die ze krijgt voor lief te nemen. “Ik daag mezelf graag uit, ik trek graag naar omgevingen waar ik persona non grata ben om te bewijzen dat ik een plek voor mezelf kan veroveren”, zegt ze tijdens een interview in haar appartement in Parijs, het haar hoog in een staartje. Op haar bureau staat een bordje met het opschrift: ‘I am not bossy, I am the boss’.

Mahfouf is een van Frankrijks invloedrijkste mode-influencers, samen met Sanaa El Mahalli en Marie Lopez – die net zoals zij miljoenen onlinevolgers hebben vergaard door tips over make-up en kleding te delen, naast persoonlijke anekdotes over relaties en mentale gezondheid.

In februari vorig jaar bracht ze verslag uit over een modeshow van Balmain, op uitnodiging van Loïc Prigent, een bekende modejournalist en bewonderaar. Ze was toen nog relatief onbekend, en ze droeg kleren van Zara. Maar haar opwinding en gevoel voor humor waren overduidelijk toen ze andere gasten begroette – en meestal genegeerd werd.

Toen ze te horen kreeg dat hoe later mensen opdagen, hoe belangrijker ze zijn, grapte ze: “We kwamen hier aan nog voor de lichten opgesteld werden. Dat betekent dat we echt niet belangrijk zijn.”

Sinds die Balmain-show is Mahfouf uitgegroeid tot een nieuwe machtsfactor in de Franse modescene. Ze is uitgekozen door Dior om hun producten online te promoten, en haar aankopen zijn wat chiquer geworden – naaldhakschoenen van Yves Saint Laurent en trendy Jacquemus-tassen slingeren tijdens het interview over de vloer van haar woonkamer.

Toch is Mahfouf in de ogen van haar volgers nog altijd toegankelijk en nuchter. Ze lacht gemakkelijk en praat met weidse, enthousiaste gebaren over hoe ‘s ochtends grote sneeuwvlokken voor haar raam dwarrelden.

Angstig toontje

Mahfouf is de dochter van Algerijnse ouders die hun vaderland ontvluchtten tijdens de burgeroorlog en groeide op in een middenklassengezin in Parijs. Vijf jaar geleden begon ze op haar YouTube-kanaal filmpjes te posten met advies om het meeste van goedkope make-up en modeartikelen te maken. Ondertussen deed ze baantjes om haar opleiding aan een modemarketingschool te bekostigen.

Haar filmpjes zijn vaak sober en voeren familie en vrienden op. In één video maakt haar vader, een poppenspeler die in scholen optrad maar momenteel door de coronapandemie werkloos is, grapjes over zijn onmodieuze kleren. In een ander filmpje draagt haar vriend Bilal Hassani – een homoseksuele muzikant van Noord-Afrikaanse origine die Frankrijk vertegenwoordigde op het Eurovisiesongfestival in 2019 – een pruik en make-up.

In andere filmpjes klinkt een meer activistisch geluid. Ze uitte haar steun voor de Black Lives Matter-beweging, praatte over feminisme en voerde aan dat natuurlijk krullend haar aanvaardbaar moet zijn, ook als artiesten zoals Beyoncé en Rihanna hun haar steilen. “Een positief aspect van de sociale media is dat ze minderheden ruimte bieden”, zegt Mahfouf. “Ik hoop dat die dynamiek zich doorzet naar het echte leven.”

Voor sommigen van haar volgers is een deel van de aantrekkingskracht van haar kanaal het gegeven dat haar etnische origine er gewoon niet toe doet, zelfs in een land waar Franse mensen van Noord-Afrikaanse origine nog altijd vaak gestigmatiseerd en gediscrimineerd worden. “Ze toont dat we allemaal verschillend en daarom allemaal zo gelijk zijn”, zegt Violaine Pelillo, een 14-jarige volger van Mahfouf. “Ik zie niet waarom we daar stil bij moeten staan.”

Op een paar uitzonderingen na, zoals de jonge in Marokko geboren schrijfster Leïla Slimani, worden stemmen zoals die van Mahfouf zelden gehoord in de erg gesloten Franse uitgeefwereld, die door witte mannen wordt gedomineerd. In 2019 trok ze met het idee voor een toegankelijk zelfhulpboek naar een van de grootste Franse uitgevers, die 20.000 exemplaren hoopte te verkopen. Toujours plus deed veertien keer ­beter, en er worden plannen gemaakt om het in andere talen uit te brengen.

Anders dan andere YouTubers die cameramensen en monteurs inhuren, schrijft, filmt en monteert Mahfouf haar video’s zelf. Een assistent en haar ouders helpen haar om haar drukke agenda te bolwerken.

“Iedereen vraagt me altijd met een angstig toontje waar ik mezelf over tien jaar zie”, zegt ze na een week waarin ze drie video’s heeft opgenomen, en een klein rolletje in een film en een job als tv-host heeft afgewimpeld. “Sociale netwerken zijn mijn absolute prioriteit, daar voel ik me het meest vrij en gelukkig”, zegt ze. “En het internet zal nog niet zo snel verdwijnen.”

© The New York Times