‘Het plan van De Wever zal niet slagen’: Luc Huyse over witte konijnen en politieke herverkaveling

“De kweek van witte konijnen in de politiek is al dertig jaar oud”, lacht Luc Huyse, socioloog en emeritus hoogleraar aan de KU Leuven. “Dat hangt natuurlijk samen met de ontzuiling, waardoor de traditionele kanalen voor de rekrutering van nieuw politiek personeel minder worden gebruikt. Maar met witte konijnen loopt het zelden goed af. Het is begonnen met de intrede van captains of industry: ik herinner mij nog goed hoe Fernand Huts van Katoennatie in 1992 met veel feestelijkheid werd binnengebracht in de liberale partij. Hij heeft het maar één legislatuur volgehouden. Zo is er een hele reeks mislukkingen. Vaak moeten witte konijnen dienen als bewijs van partijpolitieke openheid. Dat was denk ik ook zo met Sihame El Kaouakibi. Ik kan mij niet uitspreken over het dossier, maar het ziet ernaar uit dat Open Vld haar wel héél snel zal laten vallen.”

Omdat ze niet echt bij de club hoort?

“Ze gedraagt zich natuurlijk als een stoorzender in de partij, ze loopt niet in de pas. Maar als men haar meteen met plezier ziet verdwijnen, zegt dat vooral iets over de strategie waarvoor Open Vld haar wilde gebruiken: een vlag om mee te zwaaien. Hetzelfde zagen we toen Steve Stevaert als sp.a-voorzitter Anissa Temsamani liet vallen als staatssecretaris, toen bleek dat ze gelogen had over haar diploma’s. Zowel ondernemers als mensen met een migratieachtergrond worden soms gebruikt als symbool. Denk ook aan Peter Leyman, ex-topman bij Volvo Gent, die het voor CD&V zes maanden uithield in het parlement.”

Los van dit concrete dossier: is het niet gezond als partijen mensen van buiten de politiek rekruteren?

“Dat is zeker gezond. Vroeger gebeurde dat ook, maar dan via de neven en nichten van de partij. Het prototype van dat soort politicus was Jean-Luc Dehaene, die begon op de studiedienst van de christelijke arbeidersbeweging en via het ene na het andere kabinet doorstroomde naar het ministerschap. Eigen kweek dus. Dat was ook een manier om te rekruteren uit de brede samenleving. Om te vermijden dat mandaten als het ware overgingen van vader op zoon. Op die manier bracht men ook verschillende visies binnen in een partij.”

Een andere discussie die weer oplaait, is die over het geld van de partijen. Ze zijn te rijk, een partij als N-VA kan miljoenen euro’s beleggen in gronden en vastgoed.

“Ook Vlaams Belang heeft zo een enorme oorlogskas opgebouwd. Die partijdotaties zijn een van de manieren waarop partijen aan systemische zelfbediening doen. Dat geld is de verzekeringspolis van doodzieke politieke spelers. Het is één infuus waarmee ze zich in leven houden. Daarnaast zijn er de vele politieke benoemingen, de grote kabinetten, de mandaten in allerlei raden van bestuur. Ik noem partijen de hamsters van de macht.”

Toen het Vlaams Blok begon te groeien, hebben de andere partijen die dotaties verhoogd, om hun budgetten op peil te kunnen houden, niet?

“Inderdaad. Mijn goede vriend Luc Dhoore, die vorige week overleed, zal het niet zo bedoeld hebben toen hij als christendemocratisch parlementslid de partijfinanciering mee hervormde. Hij wilde ontsporingen die hadden geleid tot corruptiezaken als Agusta vermijden door de partijen door de overheid te laten financieren. Maar het systeem zelf is opnieuw ontspoord, zou je kunnen zeggen.”

Wat te doen?

“Ik heb in mijn essay Red de verkiezingen het voorstel gedaan om te werken met een basisinkomen voor elke partij die in het federaal parlement aanwezig is, gekoppeld aan een beperkt premiesysteem voor partijen die goed scoren bij de verkiezingen. Maar daar heeft geen enkele politicus op gereageerd. Met alle gevolgen van dien. Nu is het zo dat de winnaar van de verkiezingen de miljoenen kan opstapelen, waardoor er meteen een voorsprong ontstaat voor de volgende campagne.”

Politieke herverkaveling is ook opnieuw een hot topic. Eveneens een debat dat u al een paar keer hebt zien voorbijkomen.

“Daar heb ik een paar keer heel dichtbij gestaan. Een eerste keer tussen 1969 en 1972, toen het zogenaamde ‘wonderbureau’ van de CVP-jongeren, met onder meer Wilfried Martens en Miet Smet, de christendemocratische en socialistische partijen tot één progressief front wilde smeden. Ik was daar toen bij betrokken, ik heb een tijdje meegedraaid met Martens. Er waren zelfs verregaande gesprekken met Leo Collard, voorzitter van de toen nog unitaire socialistische BSP. Martens is samen met hem in heel Vlaanderen het project gaan verdedigen. Men wilde zelfs de ziekenfondsen en vakbonden laten samensmelten. En de onderwijsnetten opheffen, zodat er maar één net, de ‘gemeenschapsschool’, zou overblijven.”

Dat is mislukt.

“In 1972 werd Martens CVP-voorzitter en toen was de progressieve frontvorming voor hem plots niet meer nodig. Maar ik ben met vele anderen het project blijven verdedigen, via het tijdschrift De nieuwe maand. Later was er ook nog het manifest ‘Het Sienjaal’ van onder meer Norbert de Batselier en Maurits Coppieters. En in 2003 heb ik op vraag van wijlen Steve Stevaert bemiddeld tussen hem en Jos Geysels van het toenmalige Agalev. Allemaal mislukt. De conclusie moet zijn dat telkens de weerstand van de partijkaders schromelijk onderschat is.”

Nu komt het plan van rechts. N-VA-voorzitter Bart De Wever pleitte in De Zondag voor een bundeling van de centrumrechtse krachten in Vlaanderen.

“Ik volg De Wever wel als hij spreekt over de balkanisering van het Vlaamse partijlandschap. Het lijkt wel de dans der dwergen. Die politieke versplintering, met partijen in overlevingsmodus, is een van de belangrijkste oorzaken van de chronische verkiezingskoorts. Maar het plan van De Wever zal niet slagen. N-VA, CD&V en Open Vld slagen er niet eens in om hun interne verdeeldheid te overstijgen. Tja, dan is cohabitatie met z’n drieën uiteraard ook niet te verwachten.”

Hoe moet het dan verder?

“Ik blijf herverkaveling nodig vinden. Maar het loopt beter, bottom-up, via het lokale niveau, waar partijen elkaar bijvoorbeeld vinden in de lijst van de burgemeester: denk aan Mechelen, waar de liberale Bart Somers en de groene Kristof Calvo op dezelfde lijst staan. Dat vind ik nuttige experimenten. Het alternatief is de weg van de vijandige overname, zoals dat in het bedrijfsleven gebeurt, een nieuwe beweging die, zoals in Frankrijk en Italië, de gevestigde partijen wegblaast. Ik hou meer van die lokale initiatieven: noem dat maar pogingen van partijen om eens met elkaar te daten.”

Hoe kijkt u terug op de date van N-VA met Vlaams Belang in de zomer van 2019, toen er maanden werd onderhandeld over een Vlaamse regering?

“De Wever verandert voortdurend van richting. Hij zigzagt. Ik denk dat hij nog niet weet wat hij gaat doen mochten zijn partij en Vlaams Belang in 2024 samen een meerderheid hebben. Dat gezigzag is al jaren bezig: van flamingantisme over het sociaal-economische en migratie tot het identitaire. Ik begrijp dan ook goed dat andere partijen niet meteen enthousiast zijn over zijn nieuwe voorstel.”

Waarom zegt hij dit?

“Dit gaat natuurlijk over macht en zelfbehoud. Het past bij een ander voorstel dat hij eerder deed: overschakelen van evenredigheidsstelsel naar meerderheidsstelsel. De partij met de meeste stemmen krijgt dan alle verkozenen in een kiesomschrijving. Ook dat zou N-VA meer macht geven, want in hoeveel kieskringen zouden Groen of sp.a de grootste partij zijn? Daarom zal geen van die ideeën het ooit halen. Om de eenvoudige reden ook dat het niet in onze politieke cultuur past.”

Tot slot: hoe kijkt u naar het coronabeleid?

“Het beleid was soms belabberd, maar ik aanvaard dat een crisis die zo onvoorspelbaar en onbeheersbaar blijkt te zijn, een vorm van bestuurlijke pech is. Deze crisis is niet te wijten aan de oude kwalen van ons Belgische politieke bestel.”

Luc Huyse

- Geboren op 18 november 1937 in Heule

- Emeritus hoogleraar sociologie aan de KU Leuven

- Al decennialang toonaangevend in het publieke debat

- Zijn complete oeuvre is nu gratis te raadplegen via www.luchuyse.be