Waarom de klap van de bitcoin even hoorbaar zal zijn als dynamiet

Waar komt die bitcoin eigenlijk vandaan? 

Het lijkt wel een scenario voor een Marvel-film: een anonieme uitvinder die een niet-controleerbare virtuele munt ontwikkelt. Maar de bitcoin is geen fictie. De halve wereld is in de ban van de bitcoin – simpel uitgelegd, een soort computercode waar een bepaalde waarde wordt aan gehecht.

Twaalf jaar oud is de bitcoin inmiddels. Op 3 januari 2009 kopte de Britse krant The Times op haar voorpagina, vrij vertaald: “Minister van Financiën op rand van tweede reddingsoperatie voor banken.” Het artikel verwees naar de inspanningen van de Britse regering om het financiële systeem van het land te behoeden voor ineenstorting. Europa beleefde de hoogdagen van de financiële crisis. Satoshi Nakamoto, de mysterieuze uitvinder van bitcoin, verwerkte die datum en krantenkop bij de geboorte van zijn virtuele valuta. Die eerste 50 gecreëerde munten worden vandaag het ‘genesisblok’ genoemd. Juist, een verwijzing naar het scheppingsverhaal.

In dat eerste stukje computercode (‘block’ genaamd in het hippe jargon) werd de tekst ‘The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks’ stiekem en permanent verwerkt. Die verborgen tekst in de broncode kan eigenlijk gelezen worden als een digitale strijdkreet. Bitcoin was geboren als een reactie op het wereldwijde financiële systeem. Het monetair beleid en de politiek zijn te nauw met elkaar verweven, luidt de kritiek. Centrale banken zijn controlerende machthebbers, die geld kunnen bijdrukken, inflatie creëren, of het hele rentebeleid in handen houden.

Nakamoto bedacht als alternatief een gedecentraliseerde cryptomunt, vrij van de controle van regeringen en centrale banken. Bitcoin staat dus niet onder controle of voogdij van een centrale bank of land. Er is gewoonweg geen toezichthoudend orgaan.

Ook de schepper zelf heeft er geen vat op. Raar verhaal overigens, dat van die Satoshi Nakamoto. Eigenlijk is Nakamoto een pseudoniem voor een persoon of misschien zelfs een groep van personen die het hele wiskundige systeem achter bitcoin bedacht heeft. Er is die ene brontekst, Bitcoin: a Peer-to-Peer Electronic Cash System, die als handvest – of bijbel, om in de mythologie te blijven – gezien kan worden. Een technomunt voor het technovolk. 

Van Nakamoto is sinds 2011 geen enkel spoor, noch teken van leven vernomen. Hij, of zij, of ze kondigde(n) aan zich niet meer met bitcoin te bemoeien. Nakamoto verdween van de radar. Niet zo de bitcoin, die enkel aan bekendheid heeft gewonnen en zelfs talloze copycats kreeg sindsdien.

Hoe staat het er vandaag mee? 

Bitcoin is lang niet de enige cryptomunt. Vandaag bestaan er naar schatting zo’n 2.500 verschillende cryptocurrencies, goed voor een ‘waarde’ van omgerekend zowat 225 miljard euro. U hoorde vast al eens de naam rondzingen van Ethereum, een rivaliserend token, en Dogecoin, een digitale grappenmunt. Intussen zijn er ook verschillende beurzen om cryptocurrencies te verhandelen, zoals Mt. Gox – inmiddels opgedoekt – en Coinbase, opgericht in 2012.

De bitcoin is evenwel nog steeds veruit de grootste, met een marktkapitalisatie van 150 miljard euro. Deze week werd er alweer een historische kaap gerond. Voor het eerst is een bitcoin meer dan 50.000 dollar (41.600 euro) waard. In een maand tijd steeg de munt met liefst 33 procent in waarde. Dat heeft stilaan ook impact op de reële economie. Kredietverstrekker Mastercard kondigt aan betaling in virtuele munten toe te willen staan in zijn netwerk. Betalen met bitcoin kan of zal ook kunnen bij Apple Pay, Amazon en Tesla. In dat opzicht mag Satoshi Nakamoto – wie hij ook mag zijn – met zijn computercode gerekend worden tot de grootsten in de computergeschiedenis.

Toch hangt er ook een duistere schaduw over dit verhaal. Door de grote anonimiteit die ingebed zit in de bitcoin was de munt van meet af aan aantrekkelijk voor criminele figuren en verdachte transacties. De bitcoin werd in 2009 opgezet met de belofte het wereldwijde monetaire systeem op zijn kop te zetten. Intussen zijn we twaalf jaar verder en de digitale munt heeft nog altijd een belabberde reputatie.

Waarom stopt Elon Musk er dan zoveel geld in?

Hét grote nieuws de voorbije weken voor de bitcoin was inderdaad de investering van Tesla. De pionier van elektrische auto’s kocht voor 1,5 miljard dollar aan bitcoins. Dat maakte Tesla bekend in zijn jaarverslag dat het indiende bij de Amerikaanse beurswaakhond, de Securities and Exchange Commission (SEC). Als dat geen teken van vertrouwen is? Niet zo snel.

Elon Musk investeerde dat bedrag met zijn cashreserves: geld dat het niet onmiddellijk nodig heeft voor zijn dagelijkse bedrijfsvoering. Om dit even in perspectief te zetten, Tesla heeft zo’n 19 miljard dollar aan cashreserve. De totale beurskapitalisatie (waardering) van het bedrijf schommelt momenteel rond de 850 miljard dollar.

Waarom is dit belangrijk? Meteen nadat het nieuws via het financieel persbureau Bloomberg bekend raakte, schoot de koers van de bitcoin omhoog. In nog geen 20 minuten tijd steeg die van een waarde van 39.190 dollar naar een nieuw record van 43.823 dollar, om de dagen daarop verder door te stoten naar 48.025 dollar. In amper twintig minuten boekte Elon Musk een winst van dik 177 miljoen dollar, gesteld dat hij kocht tegen de koers van dat moment. Als Musk zijn bitcoins kocht begin januari, dan keek hij nu al aan tegen een winst van net geen 500 miljoen dollar. En dat cijfer is elke dag weer achterhaald, want de koers blijft – voorlopig –  stijgen. Leuk nieuws voor wie investeerde, maar ook riskant: beleggen in bitcoin is geen investering of belegging meer, het is een puur casinospel. En in het geval van Musk compleet risicoloos: zijn initiële investering van 1,5 miljard dollar betekent in de totale marktwaarde van Tesla een schamele 0,17 procent.

De aanname dat Tesla of Elon Musk bitcoin legitimiteit geeft, klopt dus niet. Het is een spel voor hem – een winstgevend spel, dat wel. Dat de topman van Tesla in de dagen voor de bekendmaking van zijn investering via Twitter de munt ook nog eens aanprees als toekomstmodel, ruikt zelfs naar marktmanipulatie.

Kan ik Elon Musk achterna? 

Technisch gezien alvast wel. Investeren in bitcoin is niet zo moeilijk. Inschrijving via een gespecialiseerd onlineplatform, zoals Coinbase of Binance, volstaat. Na verplichte registratie met identiteitskaart en bankrekening kan je vrij snel aan de slag. Toch opletten dat je niet verblind raakt door het vooruitzicht van snelle winsten. Aan de belegging hangen transactiekosten, die kunnen oplopen tot enkele procenten. Ook bij de verkoop komen transactiekosten kijken. En dan moet je onderweg geluk hebben dat je niet in de netten van oplichters of hackers terechtkomt. 

Maar de opverende koers is niet het resultaat van kleine beleggers die ook eens wat willen riskeren, wel van speculanten met diepe (virtuele) zakken. In de financiële wereld van het snelle geld bleek de klimmende bitcoin eind vorig jaar al het ideale kerstcadeau voor een slecht presterende hedgefondsmanager. Zo dook Anthony Scaramucci van SkyBridge Capital in de munt, nadat zijn fondsen een van de slechtste jaarprestaties boekten sinds 2008. 

De meest uitgesproken pleitbezorgers van de cryptocurrency zijn tegenwoordig immers geen millennials met een stekker in het stopcontact, maar de babyboomers en generatie-Xers van de hefboomfondsenwereld, waarbij met grote sommen geld grote risico’s worden genomen. Illustere figuren als Stanley Druckenmiller of Paul Tudor Jones investeren in bitcoin. Een koerswinst van ettelijke miljoenen dollars is een leuker verhaal om aan de aandeelhouders te vertellen dan dat hun fonds het beloofde rendement niet heeft gehaald. Hedgefondsen gedijen op riskante en speculatieve investeringen. Een graantje meepikken van de bitcoinzeepbel is dan onderdeel van die strategie. Risico’s en snel gewin horen erbij, dat weten en aanvaarden de investeerders in dergelijke fondsen. ‘You win some, you lose some’, is het mantra.

Maar de stugge basis van Wall Street, die ook pensioenfondsen of duurzame beleggingsfondsen omvat, is al veel meer op zijn hoede. Zij hanteren andere waarden om hun fondsen op lange termijn te verzekeren van inflatie of renterisico’s. Een gemiddeld pensioenfonds haalt op de lange termijn van 35 jaar een reëel jaarlijks rendement van 4,6 procent. Een beetje speculant lacht daarmee. De gemiddelde burger die zijn pensioen daarmee gevrijwaard ziet, denkt daar iets anders over. En ziet liefst zijn pensioentje niet verzuipen in de tsunami van een valutagolf.

Zijn er grenzen aan de bitcoinhype?  

Er zijn momenteel slechts 18 miljoen bitcoins in ‘omloop’. Het zullen er maximaal 20.999.849,9769 worden, wellicht ergens in de verre toekomst. Die schaarste is ingecalculeerd in de ontstaansgeschiedenis van de virtuele munt. Dat is belangrijk, want zoals iedere econoom weet: schaarste jaagt de prijs omhoog. De waarde van de bitcoin is dus mede afhankelijk van het vraag-en-aanbodspel. 

In dat opzicht is bitcoin terecht al vergeleken met de kunstmarkt. Een goed voorbeeld daarvan zagen we enkele weken geleden nog, toen een schilderij van Sandro Botticelli tijdens een onlineveiling georganiseerd door het prestigieuze huis Sotheby’s, voor meer dan 92 miljoen dollar werd verkocht. Het kleinood, getiteld Jonge man met een medaillon, geschilderd in de 15de eeuw, meet 58 centimeter op 39 centimeter. Dat is véél geld, maar zo bekijkt de kunstmarkt dit natuurlijk niet. De waarde zit hem niet in de grootte van het werk, wel in de schaarste. Het komt haast nooit voor dat een werk van Botticelli op de markt komt. Wanneer dat gebeurt, verdwijnt de ratio en begint het speculeren.

De bitcoin is de virtuele Botticelli in dit geval. En ja, daar schuilt een gevaar in. Als er morgen een verzamelaar al zijn Botticelli’s op de markt gooit, dan duiken de prijzen naar beneden, want het speculatieve aspect – schaarste – verdwijnt eensklaps.

Dat er morgen plotsklaps talrijke extra bitcoins bovenop de 21 miljoen ‘geprogrammeerde’ op de markt komen is erg onwaarschijnlijk. Maar wat als er straks een andere virtuele munt aantrekkelijker wordt? Of wat als de centrale banken of landen zélf met een eigen gecontroleerde virtuele munt uitpakken? Dan wordt de bitcoin als een schilderij: een verzamelobject, met de waarde van wat de verzamelaar ervoor over heeft. En de kunstmarkt is hét prototype van de waardeschommelingen. 

Daar zit het verschil met een ‘normale’ investering, belegging of aandeel: er is een onderliggende waarde. Een aandeel van een bedrijf weerspiegelt de toekomstige winstverwachting. Natuurlijk zit daar ook een speculatief aspect in. Anderzijds, bij een bedrijf is er altijd een onderliggende waarde. Wat is de onderliggende waarde van de bitcoin?

Hoe groot is het risico dat de bitcoin een gigantische zeepbel blijkt te zijn? 

Robert Jarrow, professor economie aan de Cornell University, onderzocht via statistische tests het zeepbelgedrag van cryptomunten. Het fundament is het casinospel: wie blijft spelen, verliest op termijn zijn geld aan het huis. De enige reden om in de bitcoin te beleggen is om hem te verkopen aan een grotere gek die er meer voor wil betalen. Op lange termijn zal het imploderen, luidt zijn analyse. Een verdere stijging van de waarde trekt nieuwe speculanten aan die vrezen iets te missen en hun echt geld in de virtuele bitcoins stoppen. 

Het geeft te denken dat de eerste bezitters (‘miners’ in het jargon) het overgrote deel van de bestaande bitcoins bezitten. Volgens ramingen zou 4 procent bitcoinbezitters zowat 98 procent van de bestaande munten hebben. Zij worden bijgevolg obsceen rijk gezien de huidige koers, terwijl – zoals in elk piramidespel – de laatsten het gelag betalen wanneer het spel stopt. En dan te bedenken dat het hele systeem werd opgezet als verzet tegen het huidige monetair systeem, dat volgens hen niet democratisch en niet transparant is.

Zijn er nog andere nadelen? 

Noord-Korea heeft de voorbije maanden voor 316 miljoen dollar aan cryptomunten gestolen met cyberaanvallen op financiële instellingen en beurzen. Dat staat in een vertrouwelijk rapport van de Verenigde Naties (VN). De communistische staat doet dat om zijn verboden nucleaire wapenprogramma te bekostigen. Dat geeft te denken over de veiligheid van de digitale portfolio’s. 

Doe de test en check uw spammail. Wedden dat u op mails stuit waarin u een cryptoportefeuille wordt aangeboden van ettelijke duizenden euro’s, slechts een paar kliks verwijderd. Akkoord, ook uw reguliere bankgegevens worden via het internet getest en uitgedaagd via phishing en andere criminele activiteiten. Maar daar hebt u nog een aanspreekpunt als het misloopt: uw bank. Bij wie moet u aankloppen als uw digitale portfolio geplunderd is, of – zomaar ineens – verdwenen? Het is een tere plek in het hele opzet: door te willen ontsnappen aan enig toezicht of regelgeving, is de munt vogelvrij verklaard.

Ook als betaalinstrument is bitcoin veel te inefficiënt om van veel nut te zijn. Bitcoin kan minder dan tien transacties per seconde verwerken. Een kop koffie, een brood, dat nieuwe kleedje? Vergeet het. En het vreet tegelijk tonnen energie. Het mijnen van bitcoins verbruikt evenveel energie als een middelgroot land. Daar sta je dan, Elon Musk, met je groene duurzame filosofie.

Wat zou de bitcoin duurzamer maken? 

Zoals The Economist recentelijk opwierp: een accommodatie met toezichthouders, meer liquide handel en een beperking van criminele activiteiten zou het een bredere aantrekkingskracht kunnen geven. Maar dan zet het zijn ontstaansrecht zelf op de helling. Het verzet van de regelgevers heeft de digitale valuta van Facebook, Libra, ook al gedwongen zijn vroege ambitie terug te schroeven. Toch is het niet zo dat er geen toekomstverhaal zit in cryptovaluta. Zelfs integendeel. 

De Europese Commissie heeft zelfs een begin van wetgevend kader ontworpen. Niet om bitcoins als geldig betaalmiddel of instrument te erkennen, daarvoor zijn alle voorgaande opsommingen een te grote kloof. Wél om de technologie achter de cryptoactiva te benutten. Die activa wordt omschreven als ‘een digitale weergave van waarden of rechten die elektronisch kan worden opgeslagen en verhandeld’. De richtlijn MiCA (Markets in Crypto-assets) is onderdeel van een pakket wetgevingsvoorstellen die de digitale transformatie van de financiële sector in Europa vorm moeten geven, en ervoor zorgen dat innoverende FinTech-toepassingen hun plaats krijgen. De verordening, opgelijst in een ellenlang document, is heel technisch. Te onthouden zijn: rechtszekerheid, innovatie en eerlijke concurrentie, de bescherming van consumenten en beleggers en financiële stabiliteit als de rode draad. Allemaal zaken waar de bitcoinsekte van gruwt.

We schreven het eerder al, Satoshi Nakamoto – wie hij of zij ook mag zijn – mag met zijn computercode gerekend worden tot de grootsten in de computergeschiedenis. Maar de Zweedse chemicus Alfred Nobel ondervond in 1866 al dat je uitvinding ook voor andere doeleinden gebruikt kan worden dan initieel bedoeld. De klap van de bitcoin zal even hoorbaar zijn als dynamiet.