Direct naar artikelinhoud
AchtergrondVaccinatiecampagne

Met 70 procent gevaccineerden is het rijk der vrijheid nog niet bereikt

Met 70 procent gevaccineerden is het rijk der vrijheid nog niet bereikt
Beeld Illias Teirlinck

Al maanden horen we de boodschap: zodra 70 procent van de bevolking gevaccineerd is, bereiken we groepsimmuniteit en kunnen we het normale leven hervatten. Maar klopt dat nog steeds? ‘Als we het normale leven willen hervatten, moeten we eerder op 90 procent mikken’, zegt microbioloog Hans-Willem Snoeck. 

Minstens acht miljoen Belgen vaccineren, of 70 procent van de bevolking. Dat doel namen de Belgische ministers van Volksgezondheid zich bij de vaccinatiecampagne voor om de zo gegeerde groepsimmuniteit te bereiken. Maar met besmettelijkere varianten in omloop en vaccins die daarop minder sterk reageren, is het de vraag of die 70 procent nog wel voldoende is om het virus uit te doven. 

“Ik denk dat we toch ambitieuzer moeten zijn”, zegt Hans-Willem Snoeck, professor microbiologie en immunologie aan de Columbia University in New York. Hij vindt dat we op een vaccinatiegraad van 90 procent moeten mikken. “De vraag is: willen we enkel vermijden dat er nog grote, catastrofale uitbraken komen? Of willen we alle activiteiten weer op een normale en veilige manier hervatten?  Dan gaat die 70 procent niet volstaan.” 

Wiskunde

Waar komt die 70 procent dan vandaan? Daarvoor moeten we even de wiskunde induiken. De formule waarmee experts de grens voor groepsimmuniteit berekenen, is (1 -1/R0) x 100. De cruciale factor daarbij is R0, het ‘basaal reproductiegetal’ (R0) van een infectieziekte. Dat getal komt neer op het aantal mensen dat één persoon zou besmetten zonder enige maatregelen of immuniteit bij de bevolking. Voor het coronavirus wordt R0 geschat tussen 2,5 en 3,5. In een dunbevolkt land als Zweden is dat eerder 2,5, terwijl experts in België vaststellen dat we eerder tegen de 3,5 zitten. Vul je die 3,5 in in de formule, dan krijg je dus een percentage van circa 70 procent dat gevaccineerd moet worden om groepsimmuniteit te bereiken.

Alleen zien we nu dat de besmettelijkere Britse en Zuid-Afrikaanse varianten de bestaande stilaan verdringen. Zodra die dominant zijn, zullen die de R0-waarde omhoog stuwen tot 4 of 5. En moeten we al 75 tot 85 procent van de bevolking vaccineren om groepsimmuniteit te bereiken.

Transmissieketens

Bovendien mogen we er niet van uitgaan dat elke gevaccineerde 100 procent immuun is. De werkzaamheid van de Pfizer- en Modernavaccins ligt met 95 procent bijzonder hoog. Bij AstraZeneca bedraagt die, afhankelijk van de tijd tussen de dosissen, tussen 62 en 85 procent. “Als we een deel van de bevolking Pfizer geven en een deel AstraZeneca, dan is de gemiddelde werkzaamheid van de vaccins ongeveer 80 procent. Als we dan 70 procent van de bevolking bereiken, is maar 56 procent beschermd”, stelt Snoeck. De werkzaamheid van de vaccins hangt ook af van de varianten die circuleren. Met name bij de Zuid-Afrikaanse variant lijken de meeste eerstegeneratievaccins voorlopig minder goed te beschermen. 

Natuurlijk zou een vaccinatiegraad van 70 procent al heel wat transmissieketens breken. “Stel dat een besmet kind thuiskomt en beide ouders zijn gevaccineerd, dan kunnen die ouders alvast geen hele nieuwe keten aansteken. Het virus gaat dus veel moeilijker nieuwe mensen vinden”, zegt viroloog Johan Neyts (KU Leuven). Maar zeker aangezien we nog niet weten hoelang de vaccins bescherming bieden, kunnen we bij een vaccinatiegraad van 70 procent nog niet helemaal op onze lauweren rusten. “Stel dat 30 procent van de bevolking het nog steeds aan elkaar kan doorgeven, en de immuniteit begint weg te ebben, dan kan het virus weer heropleven. In een café waar 30 procent van de klanten niet gevaccineerd is, kun je dan nog steeds uitbraken hebben”, zegt Snoeck. 

Dat risico wordt alleen maar groter zolang andere werelddelen, zoals Afrika, nog geen vaccins in handen hebben. “Dit is nu eenmaal een pandemie. Als je het virus daar zijn gang laat gaan, kun je hier weer nieuwe virussen binnenslepen, zeker als bij ons de immuniteit afneemt. Dan gaan er al herhaalvaccinaties moeten komen”, stelt Neyts. 

Realistisch?

Genoeg factoren om mee rekening te houden dus. Snoeck roept dan ook op hoger te mikken dan het tot nu toe genoemde streefcijfer van 70 procent  “Anders creëer je ook de illusie dat we er zijn eens we die 70 procent halen. En dan gaan mensen die zich nog niet wilden laten vaccineren, dat al zeker niet meer doen.” Biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt/KU Leuven) treedt hem daarin bij. “80 procent zou goed zijn, 90 procent nog beter. Natuurlijk zou 70 procent al een enorme impact hebben. Maar dan gaat het virus wel nog meer blijven circuleren, zoals we ook van tbc en hiv nog niet verlost zijn.”

Hoe realistisch is het om zo'n een vaccinatiegraad van 80 á 90 procent te halen? Uit De Grote Coronastudie blijkt dat de vaccinatiebereidheid gestaag blijft stijgen. Bedroeg die in december nog 82 procent, dan is de bereidheid nu 84 procent. Tegelijk komt de stem van ‘vaccintwijfelaars’ en ‘antivaxers’ de jongste weken nadrukkelijker op het voorplan. “Maar dat wordt een steeds kleinere fractie van de bevolking”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs. “Naarmate meer en meer vaccins uitgerold zullen worden, en eens mensen zien dat er geen negatieve bijwerkingen zijn, zullen minder en minder mensen wantrouwen hebben.”

Als overheid het coronavaccin verplichten, zoals bij het poliovaccin, daar stuurt geen enkele expert op aan. Maar de kans bestaat dat bedrijven of evenementen wel met vaccinatiepaspoorten gaan werken, zegt Snoeck. “Voor bepaalde jobs zal een vaccin sowieso gevraagd worden. En op het moment dat vliegtuigmaatschappijen als Ryanair met vaccinatiepaspoorten gaan werken, zullen mensen zich wel laten vaccineren.”