‘Sommigen gaan de brief niet begrijpen’: vaccins dreigen kwetsbare mensen niet te bereiken

De Vlaamse vaccinatiecentra hebben de komende weken en maanden een centrale rol in de aanpak van deze crisis. Maar de vrees groeit dat niet alle genodigden daar zullen opdagen.

 “We zijn bezorgd dat de meest kwetsbare mensen geen gebruik zullen maken van het gratis aangeboden vaccin”, stelt Henk Van Hootegem, coördinator bij het Interfederale steunpunt tot bestrijding van armoede. “Daar zijn verschillende redenen voor. Misschien zijn er mensen die geen vaccin willen, maar evengoed zullen er zijn die afhaken omdat ze de hele procedure te ingewikkeld vinden of niet weten hoe ze ter plekke moeten geraken.”

Communicatie op maat is in dezen dan ook cruciaal, stelt Van Hootegem. Daar lijkt het schoentje te knellen. Vanuit het veld komt kritiek op de brieven waarmee Belgen straks voor de vaccinatie worden uitgenodigd. Te moeilijk leesbaar, vinden ze. “Het risico bestaat dat een heleboel mensen de brief niet eens zullen begrijpen. Het zou goed zijn om met meer visuele elementen te werken”, aldus Van Hootegem.

Sara Willems, professor aan de vakgroep volksgezondheid en eerstelijnszorg aan de Universiteit Gent, deelt die bezorgdheid. “De brief is niet alleen complex. Er zijn ook weinig mogelijkheden om lokale informatie toe te voegen. Op dit moment kunnen steden en gemeenten enkel het nummer van het lokale callcenter toevoegen. Uitleggen hoe iemand zich op een eenvoudige manier naar het plaatselijke centrum kan begeven, is geen optie.” 

Hoeveel? 

Hoeveel mensen dreigen we te missen? Dat is moeilijk te becijferen, maar volgens armoede-experts gaat het wel om een aanzienlijke groep. Zo heeft 30 procent van de Belgen bijvoorbeeld een lage gezondheidsgeletterdheid. Concreet: voor hen is het moeilijk om te weten wat een ziekte precies omvat en waarom een vaccin nodig is. Maar evengoed wordt er gewezen naar de 20 procent landgenoten die in armoede of sociale uitsluiting leven of de tienduizenden dak- en thuislozen en sans-papiers. 

Willems: “We weten al langer dat zij minder goed de toegang tot gezondheidszorg vinden.” Zeker tijdens een pandemie is het zaak van nadrukkelijk op deze groepen in te zetten. “Voor die kwetsbare mensen zelf is dat belangrijk, maar ook voor de groepsimmuniteit. Die mogen we niet in het gedrang laten komen.” 

Om aan die groepsimmuniteit te geraken moet minstens 70 en volgens sommigen zelfs 90 procent van de bevolking een vaccin krijgen. Bovendien is het belangrijk dat er voldoende prikken worden gezet bij mensen in alle lagen van de samenleving. “Als de niet-gevaccineerden enkel in bepaalde groepen of wijken voorkomen, riskeer je lokale en snel uitdijende haarden van besmetting”, aldus Willems. Om die reden is het volgens haar essentieel dat lokale besturen nauwgezet bijhouden wie gevaccineerd raakt en wie niet. “Zodat gerichte interventies kunnen volgen.”

Bij de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG) erkennen ze dat. “Maar daarvoor moeten die besturen wel informatie krijgen over wie wel én niet op de vaccinatie-uitnodiging ingaat. Alleen zo kunnen lokale besturen bijkomende stappen zetten en zo fijnmazig mogelijk te werk gaan”, zegt woordvoerster Nathalie De Bast. De VVSG stelde hierover vragen aan minister van Welzijn Wouter Beke (Cd&V). Op zijn kabinet klinkt dat “een wettelijke basis nodig is”, omdat het om privacygerelateerd materiaal gaat. “We verwachten op zeer korte termijn een oplossing.”

Oplossingen op maat

Samenwerking met sociale organisaties op het terrein zal doorslaggevend zijn. Maar ook die organisaties zitten met vragen. Bij Dokters van De Wereld, dat met sans-papiers en dak- en thuislozen werkt, zegt directeur Alexis Andries: “De bereidheid om te helpen is heel groot. Maar we weten helemaal niet op welke manier we dat mogen doen. Kunnen wij mensen zonder uitnodiging naar een vaccinatiecentrum begeleiden? En hoe zullen ze daar omspringen met wie geen rijksregisternummer heeft? Ik vraag me ook af of we niet al eerder in de opvangcentra hadden moeten vaccineren: vanaf de lente ga je daar nog weinig mensen vinden.”  

Ook Van Hootegem dringt aan op duidelijke beleidskeuzes. “Zullen we voorzien in gratis vervoer naar zo’n centra? En als verplaatsen te moeilijk is: voor wie maken we dan mobiele teams en vaccinatie thuis of op laagdrempelige plaatsen mogelijk?” 

Minister Beke beseft dat er voor een aantal moeilijk te bereiken doelgroepen oplossingen op maat nodig zijn. “Er wordt samengewerkt met lokale besturen en er is een populatiemanager per vaccinatiecentrum die dit zal opvolgen”, laat hij weten. Die managers staan in voor het halen van de beoogde vaccinatiegraad “ook voor specifieke doelgroepen” en moeten daarvoor binnen de eerstelijnszones met alle partners samenzitten.

Bij het Steunpunt zijn ze hoopvol, maar vragen ze zich af of alle ‘populatiemanagers’ de expertise bij de sociale organisaties in de regio zullen gebruiken. “Deze mensen gaan een heel goed zicht moeten krijgen op wie niet of moeilijk te bereiken is”, aldus Van Hootegem. Ook Willems merkt op dat zoiets niet evident is. “Je hebt eerstelijnszones die hier heel ervaren in zijn, maar je hebt er ook die nog maar net zijn opgericht en ondersteuning nodig hebben om zoiets in kaart te brengen.” Er is tijd, relativeert ze. “Maar die begint wel te korten.”