Direct naar artikelinhoud
Vijf vragenMigratie

Europees Parlement onderzoekt Frontex: is grensbewaker ‘oncontroleerbaar beest’ geworden?

Met in de achtergrond een Frontex-schip, komen migranten in een rubberboot aan in het dorp Skala Sikaminias op het Griekse eiland Lesbos, nadat ze vanuit Turkije de Egeïsche Zee zijn overgestoken.Beeld AP

Moet Europa zich schamen voor Frontex, de grenswacht die het strenge gezicht vormt voor alle ongewenste vreemdelingen? Het Europees Parlement buigt zich over vermeend wangedrag bij het agentschap.

Wat is Frontex?

In hun hippe nieuwe uniformen moeten de mannen en vrouwen van het Europese agentschap Frontex de buitengrenzen van de EU bewaken, in samenwerking met de nationale grenswachten. Frontex groeit, van 750 grenswachten nu naar 10.000 in 2027. Het budget van het agentschap is toegenomen van 142 miljoen euro in 2015 naar 460 miljoen euro in 2020. Het mandaat is uitgebreid omdat de Europese lidstaten er veel voor over hebben een herhaling van de migratiecrisis van 2015 te voorkomen.

Maar Frontex ligt zwaar onder vuur vanwege beschuldigingen over het illegaal terugsturen van migranten, slecht management en ondoorzichtige contacten met de wapenlobby. Er lopen onderzoeken van Frontex zelf, de EU-ombudsman en het Europese antifraudebureau Olaf.

Daarnaast werd een werkgroep van het Europees Parlement geïnstalleerd die het agentschap gaat onderzoeken. Rapporteur voor het onderzoek is Europarlementariër Tineke Strik van de Nederlandse partij GroenLinks: “Frontex is hard gegroeid en het mandaat is omvangrijker geworden. Dat is een reden om heel goed uit te zoeken wat er aan de hand is.”

Schendt Frontex de rechten van migranten?

Onder meer door het onderzoekscollectief Bellingcat worden grenswachten van Frontex ervan beschuldigd boten met migranten in de Egeïsche Zee te hebben teruggeduwd naar de Turkse wateren. Dat is in strijd met het asielrecht, zegt Jorrit Rijpma, hoogleraar Europees recht aan de universiteit van Leiden. “Migranten moeten de kans krijgen om asiel aan te vragen. Dat kan niet op volle zee gebeuren. Als ze worden afgewezen, moeten ze worden uitgezet. Natuurlijk is dat lastig, maar dat is geen reden om de regels niet te volgen.”

Volgens het bestuur van Frontex, bestaande uit vertegenwoordigers van de Schengen-landen en de Europese Commissie, is er bij acht van de dertien onderzochte pushbackincidenten geen bewijs gevonden voor een schending van fundamentele rechten. Vijf gevallen moeten nader onderzocht worden.

Begin dit jaar staakte Frontex de samenwerking met Hongarije, nadat het Europees Hof dat land had veroordeeld wegens het illegaal terugsturen van migranten naar Servië zonder ze de kans te geven asiel aan te vragen. “Die samenwerking werd pas heel laat beëindigd, 4,5 jaar nadat de schendingen van het asielrecht bekend werden”, zegt Strik.

Frontex had ook beloofd voor het einde van 2020 veertig toezichthouders op het naleven van mensenrechten aan te nemen, die op dit soort gevallen moeten toezien. Dat is nog niet gebeurd. “Het wekt allemaal niet de indruk dat mensenrechten meteen de hoogste prioriteit hebben”, zegt Strik. Ook het bestuur van Frontex concludeerde in januari dat het toezicht op het naleven van regels en mensenrechten moest worden verbeterd.

Wordt Frontex slecht geleid?

Maandag uitte Europees commissaris Ylva Johansson opvallend scherpe kritiek op de topman van Frontex, de Fransman Fabrice Leggeri. Hij is “weigerachtig” bij het voldoen aan de regels, vond Johansson. De Europese Commissie verwijt Leggeri onder meer dat de veertig toezichthouders op mensenrechten nog niet zijn aangenomen. Een woordvoerder van Frontex laat weten dat de rekrutering in volle gang is en dat het tijd kostte om deze nieuwe functie op een zorgvuldige manier vorm te geven. Berichten over intimidatie op het hoofdkantoor in Warschau zijn volgens hem gebaseerd op anonieme roddels. “Er zijn geen officiële klachten ingediend”, aldus de woordvoerder.

Onderhoudt Frontex ondoorzichtige contacten met de wapenlobby?

Frontex is de eerste geüniformeerde politiemacht van de Europese Unie. De Europese grenswachten mogen wapens dragen. Volgens de non-gouvernementele organisatie Corporate Europe Observatory onderhoudt Frontex intensieve en niet-transparante contacten met de wapenlobby. “Dat is complete onzin. Wij geven juist wijde ruchtbaarheid aan onze contacten met vertegenwoordigers en onderzoekers van fabrikanten”, zegt de woordvoerder van Frontex. Volgens Strik heeft Frontex eerder echter na vragen van het Europees Parlement ontkend dat het contacten onderhield met lobbyisten uit de wapen- en surveillance-industrie.

Is Frontex een ‘oncontroleerbaar beest’ geworden?

Sinds 2015 zitten de gesprekken over een gezamenlijk Europees migratiebeleid muurvast. Slechts over één ding zijn alle lidstaten het eens: de noodzaak tot versterking van de grensbewaking. “De druk op Frontex is gigantisch. Alle lidstaten van de EU zitten heel sterk op Frontex in, ook om hun burgers te laten zien: kijk, we hebben het onder controle”, zegt Strik.

In die omstandigheden heeft Frontex zich kunnen ontwikkelen tot een “oncontroleerbaar beest”, zei onderzoeker Luisa Izuzquia van Corporate Europe Observatory in De Groene Amsterdammer. De controle op Frontex is inderdaad problematisch, zegt hoogleraar Jorrit Rijpma. Frontex is een zelfstandig agentschap, juist om te voorkomen dat het een speelbal van politieke krachten zou worden.

Maar wie is er dan verantwoordelijk als een Roemeens marineschip in de Griekse wateren een bootje met migranten terugduwt, onder coördinatie van Frontex? En wie is verantwoordelijk voor het toezicht: Frontex zelf, de Europese Commissie of de lidstaten? 

De komende vier maanden wil het Europees Parlement de feiten boven tafel krijgen, zodat de democratische controle op Frontex verbeterd kan worden.