"Ik ben geen zwartepiet": "Pano" onderzoekt of politici voldoende deden om debacle zonnepanelen te voorkomen
Op 14 januari vernietigde het Grondwettelijk Hof de Vlaamse overgangsregeling rond de terugdraaiende teller. Een maand later zindert die beslissing nog steeds na bij de vele Vlaamse gezinnen met zonnepanelen. De politiek heeft een slechte beurt gemaakt. Maar hoe is het zover kunnen komen? Ons reportagemagazine "Pano" spreekt met gedupeerden en voelt de vier betrokken energieministers aan de tand. Heeft de politiek voldoende gedaan om dit debacle te voorkomen?
Dat er één en ander schortte aan de overgangsregeling met het systeem van de terugdraaiende teller, was al van in het begin duidelijk. In 2017, toen toenmalig Vlaams minister van Energie Bart Tommelein (Open VLD) het idee voor het eerst opperde, kwam er meteen een negatief advies van de Raad van State. Ook de Vlaamse energieregulator VREG waarschuwde tot vier maal toe dat het systeem niet zou standhouden.
Waarover gaat het?
- gezinnen met zonnepanelen dreigden financieel verlies te lijden met de uitrol van de digitale meter
- Vlaanderen werkte daarom een overgangsmaatregel uit: als gezinnen vóór 2021 zonnepanelen legden, zouden ze nog vijftien jaar kunnen genieten van een terugdraaiende teller
- de regeling bleek juridisch heel slecht onderbouwd: er kwamen onmiddellijk waarschuwingen dat ze niet zou standhouden
- maar de Vlaamse energieministers Bart Tommelein (Open VLD) en Lydia Peeters (Open VLD) bleven mensen aansporen in zonnepanelen te investeren
- tot het Grondwettelijk Hof op 14 januari de regeling vernietigde: honderdduizenden gezinnen voelen zich bekocht
Uiteindelijk stapten maar liefst zes instanties naar het Grondwettelijk Hof om de regeling aan te vechten. Daarbij toch wel één heel opvallende: de toenmalige federale regering-Wilmès in de persoon van federaal minister van Energie Marie Christine Marghem (MR). De federale regering liep door het behoud van de terugdraaiende teller belastinginkomsten mis en wou daar komaf mee maken.
Op 9 december 2019 legde Marghem haar klacht neer bij het Grondwettelijk Hof. Volgens haar was er op dat moment geen weg meer terug: de klacht van de regering zou niet meer ingetrokken kunnen worden.
Een jaar lang radiostilte
Maar "Pano" kon de hand leggen op de nota waarin de federale regering beslist de klacht in te dienen tot nietigverklaring van de terugdraaiende teller. En daarin staan een aantal heel opmerkelijke passages: “De ministerraad vraagt aan de minister van Energie (Marie-Christine Marghem, nvdr.) om een overleg met de gewesten te houden. […] Van zodra er een akkoord is dat goedgekeurd wordt door de Ministerraad, zal het beroep worden ingetrokken.”
Van zodra er een akkoord is dat goedgekeurd wordt door de ministerraad, zal het beroep worden ingetrokken
De federale regering wilde dus wel degelijk nog onderhandelen met Vlaanderen over een regeling rond de terugdraaiende teller. Ze was zelfs bereid na een akkoord haar vraag tot vernietiging in te trekken.
Uit de verdere toelichting in de nota blijkt dat de federale regering vreesde voor een ernstige impact op het groene energiebeleid in Vlaanderen én bezorgd was voor de gevolgen voor gezinnen met zonnepanelen. Vandaar de expliciete opdracht aan Marghem om een akkoord te zoeken.
U zoekt een zwartepiet, maar ik ben geen zwartepiet.
Maar blijkbaar nam Marghem nooit meer contact op met de Vlaamse regering om één en ander uit te klaren. Wanneer "Pano" huidig Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) confronteert met het document, valt ze uit de lucht. Demir zegt dat er een jaar lang geen gesprekken zijn geweest met Marghem. Marghem beweert het tegendeel, maar kan die gesprekken niet staven met documenten. "U zoekt een zwartepiet, maar ik ben geen zwartepiet", zegt ze.
Iedereen boter op het hoofd
Marghem de zwartepiet toeschuiven zou inderdaad te eenvoudig zijn. Want er waren naast de federale regering dus nog vijf instanties die zich kantten tegen de terugdraaiende teller. Het Grondwettelijk Hof gaf twee ervan over de hele lijn gelijk: de federale energieregulator CREG én de federale regering.
Of een gesprek tussen Marghem en Demir iets zou hebben veranderd, blijft een vraagteken. Maar het is wel duidelijk dat de argumenten van de federale regering zwaar doorwogen in het arrest van het Grondwettelijk Hof. Had Marghem haar opdracht uitgevoerd, dan was er wel mogelijk één lont uit het kruitvat gehaald en had de uitkomst anders kunnen zijn.
Bekijk hier een fragment (en lees verder onder de video):
Maar er zaten dus nog angels in het dossier. Het decreet voor de terugdraaiende teller hing juridisch met haken en ogen aan mekaar. En dat is de verantwoordelijkheid van de Vlaamse regering: die had haar huiswerk slecht gemaakt. Bovendien bleven de Vlaamse energieministers Bart Tommelein en Lydia Peeters (Open VLD) al die tijd zonnepanelen promoten bij de Vlaamse gezinnen. In dit dossier hebben alle politieke spelers dus boter op het hoofd.
Woede bij de gedupeerden
De vernietiging van de terugdraaiende teller kwam in ieder geval hard aan bij de 570.000 Vlaamse gezinnen met zonnepanelen. Vorig jaar nog lieten maar liefst 138.000 gezinnen zonnepanelen leggen. Dat was een absoluut record. Pano sprak met de gedupeerden, die zware investeringen deden met de belofte van de terugdraaiende teller in het achterhoofd.
Ik voel mij gelokt, voorgelogen en bedrogen.
Zo ook An Loos, een alleenstaande moeder met twee opgroeiende tieners. Zij maakte zich al een tijdje zorgen om haar stijgende energiefactuur en besliste daarom in 2019 om zonnepanelen te leggen. Maar toen half januari plots het doek viel over de terugdraaiende teller, was haar verontwaardiging groot. "Ik voel mij gelokt, voorgelogen en bedrogen. Ik vind het echt schandalig dat dit zomaar kan", zegt An. Al jaren combineert ze drie jobs om rond te komen en ze is bang dat ze door deze beslissing het financieel heel moeilijk zal krijgen.
Bekijk hier een fragment (en lees verder onder de video):
Ook bij de gepensioneerde Vic is de woede groot. De belofte van de overheid, dat hij vijftien jaar zou kunnen rekenen op de terugdraaiende teller, trok hem vorig jaar na lang twijfelen toch over de streep om zonnepanelen te leggen. Hij voelt zich zwaar gedupeerd nu dat voordeel plots wegvalt. "Dit soort praktijken verwacht je van een malafide marktkramer, maar toch niet van je eigen Vlaamse regering", zegt Vic.
Draagvlak duurzame energie onderuit
Het draagvlak voor duurzame energie lijkt door het debacle in ieder geval een deuk gekregen te hebben. Dat getuigt ook Andy Dejonckheere, die eind vorig jaar nog zonnepanelen legde omdat hij volledig elektrisch wou verwarmen. Door het wegvallen van het voordeel van de terugdraaiende teller voelt hij zich nu financieel genoodzaakt om over te stappen op gas.
Bekijk hier een fragment (en lees verder onder de video):
Andy's groene hart bloedt. "Na wat er nu gebeurd is, denk ik dat veel mensen zullen afhaken voor de groene gedachte." Voor de politiek heeft hij geen goed woord over. 'Wij zijn maar de gewone werkmens. Mensen die dergelijke beslissingen nemen, die liggen niet wakker van het feit dat er geen terugdraaiende teller meer zal zijn.'
Bekijk hier een fragment (en lees verder onder de video):
Ik krijg mails van klanten die zeggen: ge moogt die installatie er terug komen af halen.
Dat het debacle wonden geslagen heeft, ervaart ook Tom Vanneste. Hij werkt al twaalf jaar als zonnepanelenlegger. "Mensen zijn echt kwaad", aldus Vanneste. "Ik krijg mails van klanten die zeggen: ge moogt die installatie er terug komen af halen."
Nochtans blijven zonnepanelen cruciaal om onze energie verder te verduurzamen. Werk aan de winkel voor de overheid om het vertrouwen van de burger de komende jaren terug te winnen.
Bekijk hier de volledige reportage "Pano, Zonde van de zonnepanelen":
Na onze uitzending van gisteren, hebben sommige kijkers vragen bij onze berekeningen over de digitale meter. Daarover geven we graag wat meer toelichting:
We hebben er bij Pano voor gekozen vooral het mechanisme te tonen. We kozen daarbij voor een fictieve situatie:
- we nemen niet mee dat gezinnen ca. 30% à 40% van de stroom van hun zonnepanelen effectief direct opgebruiken (wat de verliezen tegenover de terugdraaiende teller verkleint): we gaan ervan uit dat je de stroom van je zonnepanelen altijd direct op het net zet én er later ook evenveel stroom afhaalt
- we nemen de naakte elektriciteitsprijzen in rekening: die bedragen voor de meeste contracten rond de 4 cent voor de injectie en ca. 7 cent voor de afname.
Bij de afnameprijs zijn dus de extra taksen, heffingen en tarieven niet verrekend. Als je die meeneemt, bedraagt de prijs makkelijk 25 cent per kWh. Dat zou op ca. 1000 euro kosten neerkomen voor de aangekochte stroom, tegenover 160 inkomsten euro stroom die je injecteert op het net. Verschil: 840 euro.
Maar in de berekening moet dan ook de direct verbruikte stroom in vermindering worden gebracht (die zit gemiddeld dus tussen de 30 à 40% van wat de zonnepanelen leveren). Bovendien is het weggevallen prosumententarief niet mee opgenomen. Dat tarief wisselt van netbeheerder tot netbeheerder. Bij Gaselwest is dat voor een gemiddelde omvormer ca. 560 euro. Bij Fluvius Limburg ca. 360 euro. Al deze elementen in rekening brengen, zou in de televisiereportage voor een te complexe berekening hebben gezorgd. Eentje die bovendien van netbebeerder tot netbeheerder andere uitkomsten zou hebben gegeven (omwille van het wisselende prosumententarief).
Daarom kozen we om het mechanisme zo eenvoudig mogelijk voor te stellen én duidelijk te maken dat de digitale teller sowieso voor een financieel nadeel zorgt. Je betaalt voor je elektriciteit alleen al 120 euro extra bij 4000 kWh injectie en afname. Daar moeten vanzelfsprekend ook nog taksen, heffingen en BTW mee op verrekend worden, wat het verschil nog groter maakt.
Dit kan eventueel vertekend overkomen: voor sommige gezinnen zullen de verschillen groter zijn, voor andere kleiner. Maar de kern van de zaak blijft overeind: de digitale meter zorgt voor een meerkost bij mensen met zonnepanelen. Een meerkost die eigenlijk alleen maar kan omgekeerd worden als ze op een andere manier omgaan met hun stroomverbruik.
Maar die gedragsverandering vraagt tijd én inspanningen.