Na de Trump-jaren mogen vluchtelingen op grens met Mexico weer dromen: ‘Dit telefoontje betekent hoop’

Het staat er echt: ‘Hallo! We informeren je dat je telefonische afspraak is geregistreerd. Datum: 26 februari. Tijdstip: in de ochtend.’ De e-mail is afkomstig van de Verenigde Naties en gericht aan Janey Prieta, 44 jaar, Cubaanse en inwoner van vluchtelingenkamp Matamoros in het noordoosten van Mexico. Die belafspraak betekent dat zij een dezer dagen naar de Verenigde Staten mag om daar haar asielprocedure af te wachten. Prieta: “Dat telefoontje betekent hoop.”

Sinds een week laat president Joe Biden druppelsgewijs Latijns-Amerikaanse asielzoekers toe die door zijn voorganger Donald Trump werden geweigerd. Trump lanceerde in januari 2019 een uitzetprogramma onder de eufemistische naam: Migranten Protectie Protocol (MPP). Het beleid kreeg de minder verhullende ondertitel ‘Blijf in Mexico.’ MPP werd een van de pijlers van Trumps ‘Amerika eerst’-politiek, fel bekritiseerd door advocaten en mensenrechtenorganisaties, maar volgens de Trump-regering een ‘effectief middel tegen de crisis aan de grens’.

Dreigement

Asielzoekers moesten voortaan hun procedures afwachten aan de zuidkant van de grens, die ze alleen op zittingsdagen mochten oversteken. Mexico werkte mee aan het omstreden beleid, omdat Trump dreigde met het verhogen van importtarieven. Zo’n 65.000 mensen raakten verstrikt in het MPP-net. De meerderheid van hen is inmiddels afgewezen of gaf het wachten op. Zo’n 25.000 volhouders wachten nog altijd op een uitspraak.

Kamp Matamoros is een van de fuiken langs de grens waarin de door Trump tegengehouden reizigers zijn samengeklonterd. Op een halve vierkante kilometer wonen naar schatting 700 mensen in bouwsels van zeil en houten palen. Een paar elementen wijzen op de aanwezigheid van autoriteiten en hulporganisaties: chemische toiletten, plastic wasbakken, een stevig hekwerk met grof prikkeldraad rondom. Het kamp ligt in de noordpunt van Matamoros, tegen een bocht van de Rio Grande-rivier. Aan de overkant ligt het beloofde land.

Janey Prieta had geluk. Een nicht in Florida wist voor haar door te dringen tot de haperende registratiewebsite. Daarom heeft zij op maandag al de bevestiging voor een belafspraak terwijl andere kampbewoners nog naar de ladende pagina op hun telefoonscherm staren. Prieta durft het amper te geloven: “Ik mag vast niet meteen de VS in. Ze zullen me eerst ondervragen over mijn situatie.” Toch is het waar. Afgelopen vrijdag in Tijuana, in de noordwestelijke hoek van Mexico, gingen 25 anderen haar al voor. Vanaf deze week komen MPP-migranten in grensplaatsen Ciudad Juárez en Matamoros aan de beurt.

Snel én voorzichtig

In het gevoelige migratiedossier hebben Biden en zijn minister van Binnenlandse Veiligheid, de Cubaans-Amerikaanse Alejandro Mayorkas, zevenmijlslaarzen aangetrokken om er vervolgens mee op hun tenen te lopen. Trumps hardvochtige beleid gaat volledig op de schop, verkondigde Biden al tijdens zijn campagne. Maar in zijn eerste maand als president verliep die verbouwing zowel snel als uiterst voorzichtig, om vooral niet de indruk te wekken dat plots iedereen welkom is.

Die spagaat uit zich begin deze week in Matamoros in tergende onduidelijkheid. Zelfs de VN en migratieorganisatie IOM, die het proces begeleiden, de registratiewebsite optuigden en ter plekke een covid-testlocatie opbouwen, tasten tot op het laatste moment in het duister over de precieze procedure. “De VS bepalen wanneer en hoeveel mensen oversteken”, verzucht een VN-woordvoerster op dinsdag. Dan komt alsnog de bevestiging: donderdag mogen de eerste asielzoekers de grensbrug oversteken.

Guatemalteken Francisco Caal (52) en Jeanet Trujillo (43) hunkeren naar een leven ver weg van Matamoros. Ze wonen al een jaar in een tent die is uitgegroeid tot kleine woning met keukentje en eettafel. Trujillo probeert een moestuintje te redden dat vorige week grotendeels kapot vroor. Caal haalt een dikke stapel paperassen tevoorschijn: zijn asieldossier.

Bendegeweld

Hij trekt zijn shirt omhoog en toont de littekens op zijn omvangrijke buik: schotwonden die hij overhield aan een conflict met bendeleden. Als hij in zijn land was gebleven, had hij het niet overleefd, zegt hij. De beruchte Midden-Amerikaanse maras, extreem gewelddadige bendes, doen veel mensen op de vlucht slaan, om tijdens de reis naar het noorden vaak opnieuw overgeleverd te zijn aan criminaliteit en drugsgeweld.

Caal en Trujillo’s tijdelijke onderkomen langs de grens bevindt zich in kartel-territorium, Matamoros geldt als een van de gevaarlijkste steden van Mexico. “We krijgen overdag eten van hulporganisaties, maar ’s nachts komen criminelen het kamp in om de beste producten te stelen”, vertelt Trujillo. “De bewakers laten ze binnen”, zegt Caal terwijl hij met zijn duim over zijn wijs- en middelvinger wrijft.

Het kamp is een demografische dwarsdoorsnede van migranten uit arm en autoritair Latijns-Amerika: Salvadoranen, Hondurezen, Nicaraguanen, Venezolanen, Haïtianen. Ze leggen duizenden kilometers af om in Matamoros op Trumps protocol te stuiten. De tengere Prieta vluchtte drie jaar geleden met haar man uit Cuba, weg van een regime dat weinig kritiek duldt. “We zijn door veertien landen gereisd.” Ze ging eerst richting Chili, daarna naar het noorden. Haar kinderen bleven thuis achter. “Ik wil vrijheid, ik wil kunnen werken, mijn familie helpen.”

Belofte

Die droom komt dichterbij dankzij Biden, die een belofte inlost die zijn vrouw deed in december 2019. Toen hij nog presidentskandidaat was, bezocht zij de sloppen in Matamoros. “We kunnen mensen niet zo behandelen”, concludeerde ze. Maar door de verstotenen van Trump te helpen, creëert Biden en passant ook nieuwe verplichtingen. Achter de MPP-migranten staan de volgende asielzoekers al in de rij.

Buiten de metalen omheining filmt Josy (19) met haar telefoon het kabbelende water van de Rio Grande, die hier niet veel meer is dan een brede sloot. Via live-verbinding kijkt haar familie in Honduras mee. De VS zijn zo dichtbij, maar het water oversteken doet ze niet. “Aan de overkant word je gepakt door de politie of door criminelen.” Ze arriveerde deze week en hoopt terecht te kunnen in het kamp. De jonge vrouw is niet de enige. Bij de ingang wacht een groep mannen, vrouwen en kinderen uit Guatemala – ze hebben gehoord dat er binnenkort plek vrijkomt.