‘Onze eigen farmaceutische industrie kan hier cocaïne produceren’
De drugswet in ons land is intussen een eeuweling maar wat in 1921 werd gezien als dé manier om drugsgebruik uit te roeien, is een eeuw later uitgemond in een flop. Gerecht en politie voelen zich machtelozer dan ooit, de drugsmaffia viert hoogtij, en het aantal gebruikers blijft stijgen. De harde aanpak heeft gefaald, stelt burgerbeweging Smart on Drugs, die voor legalisering pleit. ‘Onze vijand is intussen vele malen rijker dan wij. Daarom kunnen we die oorlog nooit winnen.’
Paul De Grauwe komt licht hijgend en wat te laat voor het scherm zitten. Hij was gaan wandelen – de dagelijkse corona-uitstap – en had de lengte van de terugweg wat onderschat. Intussen zit Steven Debbaut al klaar om van wal te steken. Tijdens het online-interview zullen ze elkaar goed aanvullen: de criminoloog Debbaut (UGent) die ook vanuit zijn vroegere ervaring als hulpverlener spreekt, en econoom De Grauwe (London School of Economics) die het kostenplaatje van vraag en aanbod toelicht. Respectievelijk zijn ze woordvoerder en economisch expert bij de burgerbeweging Smart on Drugs. Die pleit voor een vernieuwde aanpak van de drugsproblematiek: wetenschappelijk onderbouwd, menselijk en ambitieus. Concreet willen ze persoonlijk drugsgebruik uit het strafrecht halen en daarna cannabis legaliseren. Op termijn misschien zelfs alle drugs legaal maken. Maar als u denkt dat Smart on Drugs een jolige groep van jointjesrokende geitenwollensokken en yogasnuivers is, vergist u zich. In de vereniging voeren criminologen, verslavingsdeskundigen, artsen en beleids- en preventiemedewerkers de boventoon. Onlangs lanceerden ze ‘Ongelukkige verjaardag!’, hun nieuwe campagne die wordt gesteund door advocaat en professor fiscaal recht Michel Maus, schrijfster Kristien Hemmerechts en de Liga voor Mensenrechten. Het doel: de politiek aanporren om een nieuwe drugswet te schrijven.
Zowat iedereen roept dat drugs een groot probleem zijn en dat we de oorlog ertegen aan het verliezen zijn. En net nu komen jullie met een voorstel om drugs legaal te maken.
Paul De Grauwe: “Kijk, drugs zijn inderdaad schadelijk, maar de vraag is of onze strijd ertegen wel efficiënt is. We moeten beseffen dat ons huidig drugsbeleid – hoe goedbedoeld ook – paradoxaal is. We nemen drugs in beslag en beperken het aanbod, maar zo zorgen we er ook voor dat de prijzen stijgen. Daardoor kunnen criminelen enorme winsten boeken en hun productie en trafiek nog verder verfijnen en uitbreiden. Hoe meer we drugs proberen te verbieden, hoe winstgevender we de handel maken. Onze vijand is intussen rijker dan wij. Vele malen rijker. Daarom kunnen we die oorlog nooit winnen. We moeten naar een andere aanpak.”
Steven Debbaut: “We kunnen zo niet langer blijven aanmodderen. Precies honderd jaar na de invoering van de drugswet staan we verder dan ooit van een oplossing. Het doel van de wet uit 1921 was nobel: het problematische gebruik en de handel aanpakken. Al een eeuw lang worden handelaars – vooral de kleinere dan – in de cel gegooid en gebruikers gecriminaliseerd. Terwijl het wereldwijde drugsgebruik alleen maar stijgt. Volgens het UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime, red.) zijn ook de globale corruptie en illegale geldstromen toegenomen. De kosten voor onze samenleving zijn enorm. De Nationale Bank schat de illegale drugsmarkt in België op bijna 700 miljoen euro. Dat is een groot economisch verlies voor de overheid. De kosten voor politie en gerecht lopen eveneens hoog op. De laatste berekening, die van 2015, beraamde die som op zo’n 175 miljoen euro.”
Wat willen jullie bereiken met de ‘Ongelukkige verjaardag’-campagne?
Debbaut: “We willen een parlementaire werkgroep op de been brengen met experts uit verschillende velden die zich buigen over een nieuw beleid. Als eerste stap willen we het bezit voor persoonlijk gebruik uit de strafwet halen. Wie wordt betrapt met een kleine hoeveelheid zal dan niet meer worden vervolgd. Dat zou een einde maken aan de stigmatisering van gebruikers. Bovendien worden parketten en politie ontlast: niet iedere jongere met een joint of een xtc-pil hoeft dan op de bon.”
Tekst gaat door onder video
Video wordt geladen...
Willen jullie alle drugs uit het strafrecht? Ook cocaïne en crystal meth?
Debbaut: “Wat het bezit van kleine hoeveelheden betreft wel.”
Crystal meth is uiterst verslavend. Vormt dat geen probleem?
Debbaut: “Niet als we duidelijk sensibiliseren en maximumhoeveelheden vastleggen voor persoonlijk gebruik. Kijk maar naar Portugal: daar hebben ze in 2001 het persoonlijk gebruik van drugs uit de strafwet gehaald. Je mag er nu 5 gram cannabis, 2 gram cocaïne of 1 gram xtc, MDMA of heroïne op zak hebben. Die maatregel werd ingevoerd nadat in de jaren 80 en 90 het aantal hiv-infecties bij heroïneverslaafden enorm was gestegen. Besmette naalden werden door meerdere personen gebruikt, en zorg voor verslaafden bestond er amper. Toen de overheid in 2001 besliste om persoonlijk gebruik niet meer te verbieden, riepen tegenstanders dat het drugsgebruik zou stijgen en dat de straten snel zouden vol liggen met junkies, de naald nog in de arm. Het tegendeel gebeurde. Het aantal dodelijke overdosissen en ook het aantal hiv-gevallen daalde met maar liefst 70 procent. En, belangrijk: ook het aantal problematische gebruikers daalde. De drugshandel bleef illegaal, maar het geld dat werd uitgespaard op repressie van gebruikers werd gebruikt voor preventie en sensibilisering. Wie nu wordt opgepakt, moet eerst langs een commissie die bepaalt of iemands drugsgebruik een probleem vormt. Als dat het geval blijkt, wordt die persoon doorverwezen naar de hulpverlening.”
De Grauwe: “Ik heb die evolutie met eigen ogen gezien in Lissabon. Ik bezoek de stad al jaren. In de jaren 90 waren er nog straten die te mijden waren, omdat het er krioelde van junkies en dealers. Dat zie ik nu niet meer.”
Debbaut: “Nog even over crystal meth: het is ook niet de bedoeling dat iedereen zomaar wat gaat rommelen met die drug, hè. Maar het heeft geen nut om er één specifieke drug uit te lichten, we willen bovenal het problematische gebruik aanpakken. Dat moet dalen. En dat doe je door een beleid uit te stippelen dat focust op het sociale: het milieu van de verslaafde, zijn werksituatie, zijn netwerk. Onderzoek toont aan dat de grootste groep verslaafden een achtergrond heeft van verwaarlozing en fysiek of seksueel misbruik. Er is ook een oververtegenwoordiging van mensen uit lagere socio-economische milieus, waar uitzichtloosheid en armoede troef zijn. Die elementen moet je ook meenemen in het verhaal. Het huidige overheidsbudget trekt slechts 35 procent uit voor hulpverlening en een luttele 3 procent voor preventie. De rest gaat bijna integraal naar repressie.”
Kun je een Portugees drugsbeleid toepassen op België? Wij zitten hier niet met een groot aantal hiv-besmettingen.
Debbaut: “De situatie in België is anders, inderdaad. Maar in Portugal is naast het heroïnegebruik ook het problematische drugsgebruik in het algemeen gedaald, omdat er meer ingezet werd op hulpverlening. Uruguay, dat persoonlijk gebruik ook uit het strafrecht haalde, boekte dezelfde positieve resultaten.”
LAST VAN TOERISTEN
Stel: een lijntje cocaïne snuiven is niet meer strafbaar. Op welke manier zal dat de tonnen cocaïne in de haven van Antwerpen beïnvloeden?
Debbaut: “Niet. De maffia pak je daar niet mee aan. Politie en justitie doen vandaag hard hun best en boeken soms goede resultaten, maar er worden steeds nieuwe distributiekanalen aangeboord. Het is een kat-en-muisspel. Het hele verhaal van hoe we de drugstrafiek moeten aanpakken, is ook voer voor de parlementaire werkgroep. Maar laat ons maar eerst beginnen met drugsbezit uit de strafwet te halen.”
En daarna?
Debbaut: “Cannabis legaal maken: zowel het gebruik als de handel ervan. Dat moet gecontroleerd gebeuren. We willen niet zomaar alles overlaten aan de vrije markt. We denken eerder aan een non-profitmodel zoals in Uruguay. Daar bestaan ‘social clubs’: verenigingen waar je lid van moet worden om een kleine hoeveelheid cannabis te kunnen kopen. De overheid zorgt er niet alleen voor de kweek van wietplanten, maar controleert die ook. Zo wordt het gehalte aan THC, de hallucinogene stof in cannabis, laag genoeg gehouden. Je mag ook een beperkt aantal planten thuis kweken en de drug is te koop bij de apotheker.
“Andere landen volgden het voorbeeld van Uruguay al. Canada heeft cannabis gelegaliseerd, en in de VS deden verschillende staten het al. Luxemburg zet ook stappen in die richting. Overal in de wereld wordt momenteel nagedacht over een nieuwe, legale aanpak van cannabis. België mag die boot niet missen.”
Experts waarschuwen voor verslaving en psychoses. Van de verkeersovertreders die onder invloed van drugs reden, werd in 2019 driekwart betrapt met cannabis. Is het nog een onschuldige softdrug?
Debbaut: “Niemand zegt nog dat cannabis onschadelijk is. We wéten dat er gevaren zijn. Maar als je de drug legaal maakt, hou je tenminste controle over de teelt, het THC-gehalte en de verkoop. We moeten natuurlijk ook blijven inzetten op verkeerscontroles en ontradende campagnes. Net zoals we nu doen voor alcohol.”
De Grauwe: “Alcohol vormt trouwens één van de belangrijkste oorzaken van dodelijke verkeersongevallen. Maar niemand stelt voor om bier of wijn illegaal en strafbaar te maken.
“Cannabis valt op dezelfde manier aan te pakken als alcohol: door te controleren en straffen als iemand onder invloed rijdt. Daarnaast mag er voor mij gerust ook een reclameverbod komen op álles wat verslavend is: van tabak over alcohol tot gokken.”
Criminoloog Cyrille Fijnaut zegt dat legalisering van cannabis enkel nut heeft als je ze op Europees vlak organiseert. Omdat anders heel Europa hier komt shoppen.
Debbaut: “Een Europese legalisering is het ideale scenario, maar waarom zouden we ze niet alvast op Belgisch niveau doorvoeren? Nederland heeft met het gedoogbeleid toch ook een eigen pad gekozen? En de Portugezen hebben al bewezen dat het kan.”
De Grauwe: “Het hangt af van de manier waarop je cannabis legaal maakt. We houden geen pleidooi voor het volledig vrijmaken van de handel. Als je cannabis vrij te koop in de winkel legt, zeg je inderdaad: ‘Hé jongens, allen hierheen, cannabis te koop!’ Met als gevolg een grote overlast van drugstoeristen. Het model van de social clubs, dat werkt met inschrijvingen, beperkt dat risico.”
En het levert geld op. Een economisch succesverhaal?
De Grauwe: “Inderdaad, we kunnen de verkoop van drugs belasten.”
De staat Colorado rijft jaarlijks zo’n miljard dollar binnen aan belastingen op cannabis. Ze betalen daar onder meer studiebeurzen mee.
Debbaut: “Wij denken eerder aan een non-profitmodel, al zal dat ook geld opbrengen. In een tweede fase kunnen we denken aan een commerciëler model net als in Colorado, bijvoorbeeld door licenties te geven aan een beperkt aantal bedrijven.”
Is er geen risico dat kartels zich gaan toespitsen op de teelt van superwiet of de handel van harddrugs als we cannabis legaliseren? Teun Voeten, die de situatie in Antwerpen onderzocht, waarschuwt daar expliciet voor in zijn boek Drugs.
Debbaut: “Wij hebben dat effect voorlopig niet gezien in landen waar cannabis al legaal is. Maar ook tegen een zwarte markt van superwiet kun je mechanismen inbouwen. Je kunt de bevolking sensibiliseren en via campagnes de veiligheid van legale wiet aanprijzen. En benadrukken dat joints die legaal worden gekocht de staatskas spijzen, terwijl illegale cannabis de maffia rijker maakt. Daarnaast moeten politie en justitie de handel blijven opvolgen. Ook in een gereguleerde markt blijft een sterke handhaving nodig.”
De Grauwe: “Weet je hoe je kunt voorkomen dat criminelen andere markten gaan aanboren? Door alles te legaliseren! Als je alleen cannabis legaal maakt, blijft de maffia machtig. En zullen criminelen snel de switch maken naar andere drugs. Maar door drugs algemeen te legaliseren, dien je de maffia een slag toe.”
U pleit al jaren voor een legalisering. Dat lokt heel wat hoongelach, maar ook verontwaardiging uit.
De Grauwe (lacht): “Voor velen is legaliseren vloeken in de kerk. Maar de drugsduivel is er nu eenmaal, en we kunnen hem maar beter leren bedwingen, want hem doden lukt duidelijk niet.”
Debbaut: “Eens cannabis gelegaliseerd is, kunnen we inderdaad nadenken over een algemene legalisering. Maar die moet wel goed gekoppeld zijn aan een adequate regulering. Er moeten leeftijdsgrenzen komen, aangepaste verkeerscontroles, maar ook controles op de samenstelling en kwaliteit van drugs.”
De Grauwe: “Toxicoloog Jan Tytgat, met wie ik samen met criminoloog Tom Decorte een boek heb geschreven over het thema, zegt: ‘Als ik een Stella drink, weet ik dat er in mijn pintje, afgezien van de alcohol, geen ander vergif zit. Maar de illegale drugs in ons land bevatten allerlei toxische middelen.’ En wij weten vaak niet welke en in welke hoeveelheid.”
Hoe gaat dat praktisch in zijn werk, zo’n algemene legalisering? Kan ik dan naar de winkel om een gram coke? Een portie crack bestellen op café?
Debbaut (voorzichtig): “Nee, zeker niet. Over zulke dingen moet een parlementaire werkgroep zich buigen. We zouden kunnen werken met gebruikerslicenties die recht geven op een bepaalde hoeveelheid per jaar. Of met doktersattesten.”
Wat op zijn beurt zorgt voor nog meer fraude met doktersbriefjes.
Debbaut: “Dat moet dan goed opgevolgd en aangepakt worden.”
Is het recreatief gebruik van drugs als heroïne en crystal meth mogelijk zonder dat het problematisch wordt?
Debbaut: “Dat is een moeilijke vraag. Sommige middelen zijn verslavender dan andere, door de roes die ze creëren en hun effect op onze hersenen. Er zijn mensen – niet veel – die een stabiel leven kunnen leiden en op een goede manier met heroïne kunnen omgaan. Maar dat geldt lang niet voor iedereen. Hoe risicovoller een drug, hoe hoger de drempels moeten zijn die we inbouwen. Drugs als crystal meth of heroïne mogen we niet zomaar vrij verkrijgbaar maken. Via doktersvoorschrift is de meest logische weg.”
BIJ DE TALIBAN
Hoe zullen de kartels reageren op een legalisering?
De Grauwe (enthousiast): “Die verdwijnen natuurlijk, hè! Bijna onmiddellijk zelfs. Het is net omdat drugs illegaal zijn dat drugscriminaliteit bestaat. De dag dat je alles legaliseert, neem je de voedingsbodem voor die grote winsten weg. Kijk maar naar de jaren 30 in de VS. Daar werd de drooglegging afgedwongen met een enorme repressie. Tegelijk beheerste de maffia de illegale handel, denk aan Al Capone en consorten. Kort nadat alcohol werd gelegaliseerd, verdwenen de grote winsten en ook de criminaliteit.
“Natuurlijk zal niet alle criminaliteit verdwijnen, maar legalisering heeft wel het voordeel dat de grote jacht op drugshandelaars niet meer moet worden gevoerd. Douanediensten worden overbodig, corruptie valt weg. In plaats van cocaïne te verstoppen in speelgoed, kan ze verscheept worden in reguliere verpakkingen. De miljoenen die we besparen op politie en gerecht kunnen dan elders worden ingezet.”
Dat klinkt wel héél positief.
De Grauwe: “Ik maak mij geen illusies: ik denk niet dat we dat van vandaag op morgen kunnen waarmaken. Maar het is wel het model waar we op termijn naartoe moeten.”
Waar halen we dan de grondstoffen? Moeten we naar Afghanistan, om met de taliban te onderhandelen voor opium? Of met de drugskartels in Colombia?
De Grauwe(lichtjes opgewonden): “Zo’n legalisering wordt idealiter wereldwijd ingevoerd. België kan op zijn eentje misschien wel cannabis legaliseren, maar voor drugs als cocaïne is er internationale samenwerking nodig. Maar eens die er is, trekken de taliban hun handen af van de papaverteelt, omdat die niet meer tot buitensporige winsten leidt. En in Colombia kunnen gewone handelaars de handel dan overnemen van de drugskartels.”
Debbaut: “Onze eigen farmaceutische industrie kan hier cocaïne produceren. Van hoge kwaliteit bovendien, zonder dat die versneden wordt met toxische middelen.”
Zal legalisering het drugsverbruik niet verhogen?
De Grauwe: “Dat is de grootste zorg bij veel mensen. Het risico dat het problematische gebruik zal stijgen, bestaat wel. Maar daarom moet je net sterk inzetten op preventie en sensibilisering. Aan de andere kant denk ik niet dat iedereen plots naar drugs gaat grijpen, gewoon omdat ze legaal zijn.”
Debbaut: “In Nederland en Portugal wordt minder cannabis gebruikt dan in Frankrijk en Italië. Het is zoals met alcohol: er zijn verslaafden, maar niet iedereen die bier drinkt, kapt iedere ochtend tien pinten naar binnen.
“De grote meerderheid van drugsgebruikers zijn geen problematische gebruikers. Volgens het UNODC doet zo’n 90 procent van de gebruikers dat op recreatieve wijze. Nu, 10 à 15 procent heeft wel een probleem. En zij komen het vaakst in de media.”
Jaarlijks komen er tientallen nieuwe synthetische drugs op de markt, waarvan de samenstelling niet bekend is. Hoe ga je daar dan mee om?
De Grauwe: “Je moet eens in de supermarkt kijken naar de soorten alcohol die daar in de rekken liggen. Dat is enorm, zeker in vergelijking met twintig à dertig jaar geleden. En toch zegt niemand dat er maatregelen moeten komen telkens als er een nieuwe drank op de markt wordt gebracht. Wanneer drugs legaal zijn, geldt dat voor alle drugs, ook voor de nieuwe synthetische drugs. Het belangrijkste is een sterk wettelijk kader waarmee we nieuwe drugs kunnen reguleren en controleren.”
Debbaut: “We beseffen ook dat we nog niet het antwoord hebben op alle vragen, of een oplossing voor alle toekomstige problemen. Maar dat mag ons niet weerhouden om na te denken en de politiek aan te porren.”
HOPEN OP BDW
Is België klaar om persoonlijk gebruik uit het strafrecht te halen, of zelfs cannabis te legaliseren?
Debbaut (voorzichtig): “Er zijn partijen, of toch stemmen binnen partijen, die zich daarvoor hebben uitgesproken. Maar het thema is intussen zo geladen dat de vrees om electoraal afgestraft te worden groot is. Dat bemoeilijkt het debat. Daarom is deze campagne ook een uitgestoken hand naar politici om een rationeel gesprek aan te gaan. De parlementaire werkgroep geeft hun de gelegenheid naar experten te luisteren zonder dat ze zelf kleur moeten bekennen. Die angst voor afstraffing door de kiezer zie je overigens ook in andere landen.”
Als politicus is het makkelijker om stevig uit te halen en de repressie op te drijven?
De Grauwe: “Ja, dan krijg je applaus van een deel van de bevolking. Maar wat als je politici kunt overtuigen: ‘Kijk, er is een beter model, met betere resultaten, dat de criminaliteit in uw stad doet verminderen. Willen jullie daar niet instappen en dat ook uitleggen aan de bevolking?’”
U heeft het nu over burgemeester Bart De Wever van Antwerpen.
De Grauwe: “Ja. Als we iemand als Bart De Wever kunnen overtuigen om ons verhaal aan de bevolking uit te leggen, gaat dat veel impact hebben. Nu blijft hij over een war on drugs spreken, en het gevolg daarvan is dat hij een groot deel van de andere politici verlamt om daar nog iets over te zeggen.”
Debbaut: “En toch. Die oorlogstaal van Bart De Wever staat wat in contrast met de investeringen die Antwerpen heeft gedaan wat betreft hulpverlening, preventie en verslavingszorg. Het echte verhaal is genuanceerder.
“Maar inderdaad, in emotionele debatten is de rede vaak zoek. Van politici mogen we toch verwachten dat ze een beroep doen op inzichten uit de academische wereld? Bij andere onderwerpen gebeurt dat, maar als het gaat over drugs, is er een enorme kloof tussen wat politici roepen en wat experts zeggen.”
Huidig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne liet zich vroeger graag met een joint zien, maar staat hij vandaag nog open voor het debat?
De Grauwe(zucht): “Dit project strookt nochtans perfect met het liberale gedachtegoed. Liberalen willen toch vrijheid zolang die geen schade berokkent aan anderen? Wel, waarom dan die aarzeling? Van Quickenborne was vroeger een grote voorstander van legalisering, maar nu voelen de liberalen de hete adem van andere politici aan de rechterzijde. Ze durven niet meer opkomen voor een legalisering, uit angst de indruk te wekken dat ze drugsgebruik promoten.”
Nochtans beloven jullie geld. Jullie stellen de legalisering van cannabis ook voor als een extra inkomen voor het economisch relanceplan na de coronacrisis
Debbaut: “Inderdaad. De schade van de pandemie is enorm en er wordt nu overal gezocht naar geld voor de heropbouw van de economie. Wel, waarom niet met de opbrengsten van cannabis?”
De Grauwe: “Ik zie ook al meteen heel wat mogelijkheden voor de creatie van nieuwe jobs.”
Op wietboerderijen?
De Grauwe: “Waarom niet?”
© Humo
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
