▶ Onderzoeken naar politiegeweld in Antwerpen en Brussel

“Een van die agenten kwam op Adam af, gaf me eerst een harde duw op mijn borstkas en ik viel achterover. Ik kwam terug recht, ik wou zien hoe het met Adam was en ben dan hard in mijn gezicht geslagen door een agent.”

Dat is wat Kagiso, een 16-jarige jongen, verklaart aan de dienst Intern Toezicht van de Antwerpse politie. De jongen spreekt over feiten die in december gebeurden op de Antwerpse Dageraadplaats. Het Antwerps parket is nu een onderzoek gestart naar het hardhandige optreden van de politie tegen Kagiso en zijn vriend Adam. 

Lees ook: Parket onderzoekt politiegeweld in Antwerpen. Jongeren getuigen: ‘Ja, op dat moment dacht ik dat hij dood was’

Ook in Brussel is het parket begonnen met een onderzoek naar vermeend politiegeweld. De eigenaar van het restaurant Le Prince in Sint-Gillis kreeg vorig jaar een kniestoot van een agent. Politiegeweld – en specifieker deze twee zaken – kwamen woensdagavond ook aan bod in het vrt-programma Pano. Met name sinds de dood van George Floyd duiken er geregeld zulke gevallen op in de media.  

“De aandacht die er voor de Black Lives Matter-protesten is geweest, heeft ook zijn stempel gedrukt op Europa”, zegt criminoloog Christophe Vandeviver (UGent). “Maar op het niveau van de parketten heeft politiegeweld altijd veel prioriteit gekregen. Dat is ook nodig. De politie heeft in onze samenleving het monopolie op geweld. Als politieagenten geweld gebruiken wanneer dat niet proportioneel of noodzakelijk is, dan ondergraaft dat de legitimiteit van de rechtsstaat.” 

Is er door de recente aandacht voor het thema ook binnen de politie iets veranderd? Politievakbond ACOD keerde zich bijvoorbeeld af van het harde optreden van federale agenten tijdens een betoging tegen klassenjustitie op 24 januari in Brussel. Maar volgens criminologen is het moeilijk te zeggen of er sprake is van een cultuurverandering. 

Cijfers 

Jelle Janssens, criminoloog aan de UGent, denkt dat al die aandacht ook negatieve gevolgen kan hebben. Als de samenleving een slecht beeld heeft van de politie, dan heeft dat een effect op het gedrag van agenten. Dat heeft wetenschappelijk onderzoek al aangetoond. “Als agenten voelen dat ze ook van hun oversten geen steun krijgen, zijn ze sneller geneigd om een oogje dicht te knijpen en niet te interveniëren”, zegt Janssens. “Maar het werkt ook andersom. Als er cowboys bovenmatig geweld gebruiken, dan gaan de hogere niveaus dat ook liever toedekken.”

In België ontbreekt het volgens criminologen ook nog steeds aan echte transparantie. Het Comité P houdt klachten bij over de politie, maar die cijfers zijn niet eenduidig. Een stijging van het aantal klachten rond agressie tussen 2018 en 2019 kon ook aan een andere onderverdeling van de klachten liggen, zo gaf het Comité P toen mee. “Problematisch”, vindt Janssens. 

“Als ik een aanbeveling zou mogen doen, dan is het om voor beter cijfermateriaal te zorgen”, zegt VUB-criminologe Sofie De Kimpe. “De cijfers zitten nu verspreid over het Comité P en de parketten. Dat is ook nadelig voor de politie. Met goede cijfers zouden ze zich beter kunnen verdedigen tegen aantijgingen dat er meer politiegeweld is. Nu weten we het gewoon niet.”