‘Belgen zullen tot 3 procent zwaarder wegen na corona. En daar geraken we niet meer vanaf’

We doen er vaak wat lacherig over: onze coronakilo’s. Kilo’s die we er als extraatje bij gekregen hebben tijdens de crisis, omdat we al eens vaker in de alcohol vlogen of teruggrepen naar ongezonde voeding terwijl we noodgedwongen aan ons huis en onze zetel gekluisterd waren. Uit de Grote Coronastudie van de Universiteit Antwerpen bleek onlangs nog dat een op de vijf Vlamingen minstens 2 kilo zwaarder is geworden het afgelopen jaar.

Maar grappig zijn die kilo’s allerminst, meent professor Caroline Braet, hoofd van de vakgroep klinische ontwikkelingspsychologie (UGent) en obesitasexpert. Het zijn namelijk voor een groot stuk blijvertjes. “Eenmaal je bepaalde kilo’s erbij krijgt, geraak je ze maar moeilijk meer kwijt. Je mag toch rekenen dat we binnen Europa als gemeenschap uiteindelijk tot 3 procent bijgekomen zullen zijn na deze crisis. En dat we die kilo’s nog kwijt geraken, zou me sterk verwonderen.”

Waaraan ligt dat volgens u?

“We zijn tijdens de crisis nog meer sedentair gaan leven en dat is bijzonder nefast. We leven in een westerse wereld waar er zoveel overschot is aan voeding dat er wel moet gecompenseerd worden met beweging, wil je een echte ramp vermijden. Het is dus geen kwestie meer van ‘aanleg hebben om dik te worden’, het is iets waar iedereen nu echt mee bezig moet zijn. Ik steun dan ook iedereen die schreeuwt om de sportclubs en fitnesscentra opnieuw te openen, op een veilige manier uiteraard. Het zal nodig zijn.

“Maar je ziet niet alleen mensen kilo’s bijkomen. Ook het omgekeerde is een probleem. We zien in ons therapiecentrum veel meisjes binnenkomen met anorexia nervosa. Iedereen struggelt in deze crisis duidelijk met zijn manier met eten. Sommigen laten zich gaan en kunnen er niet aan weerstaan. Anderen worden er bang van en gaan net overcontroleren. Beide zijn voor de volksgezondheid een groot probleem.”

U bent vooral bezig met obesitas bij kinderen. Ook daar komen alarmerende berichten over. Volgens sportsociologen beweegt meer dan de helft van onze kinderen nu minder dan voor corona. Ze vrezen dat we een generatie aan het kweken zijn die nog vatbaarder zal zijn voor obesitas. Vreest u dat ook?

“Ik maak me daar zorgen over ja. Maar veel zal afhangen van hoe we ons zullen gedragen na de crisis. Wie in clubverband sport, zal wel aangemoedigd worden door die club om opnieuw lid te worden. En misschien zullen meer mensen toetreden tot een sportclub omdat ze meer nood hebben aan sociaal contact. Of we dus over zo’n verloren generatie mogen spreken, weet ik niet.

“Waar ik me wel meer zorgen over maak, is hoe we zelf gaan reageren. Het grote probleem is dat mensen dat zullen willen corrigeren met een streng dieet. Ik hoop echt dat mensen niet naar crashdiëten zullen grijpen, want dan weet je dat ze na afloop vaak nog meer wegen dan voordien.

“Eigenlijk is de grote boodschap dat we niet moeten proberen af te vallen maar wel moeten proberen gelijk te blijven in gewicht. Er bestaat niet zoiets als het ideale gewicht. Stel dat iemand nu 80 kg weegt en door te wandelen en op zijn eten te letten gelijk blijft in gewicht, dan is dat niet per se slecht. Dat wordt het pas wanneer je over die grens van 85 à 90 kg gaat. Wie daarboven zit heeft professionele hulp nodig, een goede begeleiding om te voorkomen dat hij over de grens naar obesitas gaat.”

U zegt dat we moeten proberen op gewicht te blijven. Endocrinoloog Guy T’Sjoen pleitte er vorig jaar net voor dat mensen met overgewicht best 5 procent afvallen. Net om te voorkomen dat ze ernstig ziek worden na een covidbesmetting.

“Afvallen is voor iemand met overgewicht geen sinecure. Als je overtollige kilo’s kwijt wil, dan moet je dat op een verstandige manier doen. En je moet vooral ook geduld hebben. We spreken hier minstens over een periode van drie tot zes maanden, waarin je mondjesmaat gezonder gaat leven. En dat betekent: minder alcohol, minder snoepen, meer bewegen. Je vooral niet laten verleiden door ‘eentje kan geen kwaad’. Je moet er ook rekening mee houden dat die beweging bij velen in de winter heeft stilgelegen. Het lichaam moet zich daar weer aan aanpassen en het zal drie maanden duren voor de verbranding weer is wat die vroeger was. Het gaat dus allemaal zo gemakkelijk niet.

“Mensen met overgewicht zijn inderdaad meer vatbaar om ziek te worden. Vetcellen zijn lichaamsvreemd, waardoor het immuniteitssysteem van obese mensen eigenlijk permanent werkt. En bij een virusinfectie over-reageert dat systeem.

“De wetenschap heeft voor die mensen ook geen pasklare oplossing. Er is steeds meer onderzoek dat zegt dat mensen die boven een bepaald gewicht zitten daar nog moeilijk van af geraken. We hadden het daarnet over drie tot zes maanden gezond leven, maar voor obese mensen is bewegen vaak heel moeilijk. Daarom is het zo belangrijk om aan preventie te doen. Want eenmaal je die obesitasstatus bereikt hebt, zit je daar eigenlijk in gevangen en lukt vermageren zo goed als niet meer.”

Dat zei ook voormalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block onlangs in De zevende dag. Ze zei dat ze ondertussen wel al alle diëten heeft geprobeerd en er zich uiteindelijk bij neergelegd heeft.

“Dat zien wij ook heel vaak. Diëten helpt in veel gevallen niet. Want bij een streng dieet ga je op sommige momenten net meer eten. Onder invloed van emoties of vermoeidheid grijp je naar chips of chocolade en voor je het weet heb je uiteindelijk meer calorieën binnen.

“Maar nog belangrijker is dat het metabolisme in de war raakt. De mens heeft een goed metabolisme om in tijden van hongersnood te overleven. Het kan heel goed zuinig zijn en zet bepaalde processen in het lichaam on hold als dat nodig is. Dan gaan we het iets meer koud hebben en zullen er iets minder cellen vervangen worden. Bij extreme daling van de voedselinname wordt bijvoorbeeld ook de voortplanting stilgelegd.

“Het probleem is dat het lichaam nadien, van zodra we weer gewoon eten, een vetreserve gaat aanleggen. Kwestie van voorbereid te zijn op de volgende hongersnood. Je metabolisme blijft minder calorieën gebruiken voor de normale werking van je lichaam, maar zet een deel van de ingenomen calorieën om in vet. Net wat je niet wil dus. Als je nog eens wil vermageren, ga je ook nog minder calorieën moeten opnemen om nog effect te hebben. Zo krijg je mensen die amper 1.000 kilocalorieën opnemen per dag – wat heel weinig is – en eigenlijk nog altijd kunnen verzwaren.”

Dat mensen met obesitas nu voorrang krijgen bij de vaccinatie tegen Covid-19 krijgt wel kritiek. Op sociale media verschijnen harde berichten over hoe die mensen nu ‘beloond’ worden voor hun slechte levensstijl.

“Ja, en dat is vreselijk. Want mensen met obesitas zijn wel degelijk risicopatiënt en zitten gevangen. Het is heel schrijnend dat ze dan nog eens scheef bekeken worden omdat ze eerder gevaccineerd kunnen worden. Geloof, me, die mensen hebben vaak meer discipline dan u of ik.”

Die reacties zeggen vooral veel over hoe de maatschappij nog vaak kijkt naar mensen met overgewicht: het is hun eigen schuld.

“En dat krijgen we er dus niet uit. Het leeft zelfs nog onder zorgverleners. En ook onder kinderen. Als kinderen gevraagd worden met wie ze willen optrekken en je toont hen een kindje met een handicap, eentje met een bril, eentje met een beugel en een obees kind, dan komt het obese kind heel vaak op de laatste plaats. ‘Want die andere mankementjes, daar kunnen ze niets aan doen’, is dan de redenering.

“Preventie is hierin het belangrijkst. Want zelfs met chirurgische ingrepen, zoals de gastric bypasses of maagverkleiningen, krijg je opnieuw problemen als mensen er nadien niet in slagen hun levensstijl aan te passen.”

Vorige week was er een bericht over een nieuw, veelbelovend obesitasmedicijn. Het zorgt ervoor dat de maag minder snel leeg geraakt, waardoor je minder honger hebt. Volgens sommigen zou dat een gamechanger kunnen zijn. Gelooft u erin?

“Er zijn heel interessante ontwikkelingen bezig, dat klopt. Maar eerlijk gezegd, ik zit nu al 35 jaar in het onderzoek. Ik heb al zo vaak positief nieuws gehoord waarop men dan later moest terugkomen. Ik ben daarin voorzichtig geworden.

“Zo’n medicijn zou voor sommigen misschien kunnen helpen, maar de mensen die wij zien zijn voornamelijk emotionele eters. Of die niet kunnen weerstaan aan voedselverleiders, zelfs al hebben ze geen honger. Die dus blijven eten wanneer de maag vol is. Dan zal zo’n medicijn ook niet helpen.

“Zelf zijn we ook iets aan het ontwikkelen: een gratis app waarmee mensen dagelijks een coach bij zich hebben. Want dat is het grote probleem: zelfs al heb je een goeie diëtist en ga je daar trouw elke week heen, die is er wel niet telkens wanneer je het moeilijk krijgt. Zo’n bezoek aan een diëtist wordt zes keer terugbetaald en dan niet meer. Terwijl wij vinden dat deze groep net als andere chronisch zieken recht heeft op levenslange coaching.

“Het is een Europees project, dat we samen met collega’s uit Frankrijk en Nederland aan het ontwikkelen zijn. Eerst moet je veertien dagen registreren wanneer voor jou de moeilijke momenten zijn. Op grond van een nieuw soort algoritme wordt er dan voor jou persoonlijke feedback gemaakt. Die kan gaan over voeding, bewegen maar ook emoties. Want dat is net een groot probleem. We zitten vaak vol goede bedoelingen, vol goeie voornemens, maar het is vooral vanwege emotionele zaken dat we niet aan de verleiding kunnen weerstaan.

“En we hebben ook een Rode Neuzenproject binnengehaald, waarmee we samen met de schoolartsen van de CLB’s gaan proberen ouders van jongeren met overgewicht te bereiken. Die gaan we proberen coachen en ondersteunen. Net als de app gaat het hier maar om een hulpmiddel natuurlijk.”

U hebt het al  een paar keer aangehaald: preventie is het allerbelangrijkste. Moet de overheid hier geen actievere rol spelen? Dokter T’Sjoen pleitte onlangs ook voor een actieplan tegen obesitas.

“Er gebeurt inderdaad te weinig. Al kregen we tijdens de coronacrisis wel voortdurend de boodschap om te blijven bewegen. Dat heeft een deel van de bevolking ook gedaan, een ander deel weer niet. En bewegen is goed voor de algemene fitheid, maar dat alleen zal niet helpen bij het verliezen van kilo’s. Daar is ook gezondere voeding bij nodig.

“Het probleem is dat algemene boodschappen vanuit de overheid over gezonde voeding vaak het verkeerde publiek bereiken. Mensen die net gevoelig zijn voor anorexia nervosa bijvoorbeeld. Degenen die je eigenlijk zou moeten bereiken, hebben vaak weinig budget. En kopen niet zo snel groenten en fruit.

“Wat niet wil zeggen dat er geen acties mogelijk zijn. Ik ben ooit op de barricaden gaan staan om een gezonder aanbod te krijgen in schoolautomaten. Nu zie je dat het in de meeste scholen gelukt is. Er zijn bijna overal ook kraantjes met drinkwater. Je zou ook acties kunnen doen naar specifieke doelgroepen in sportclubs bijvoorbeeld, om daar meer aandacht te krijgen voor gezonde voeding en drank. En je kan ook kijken naar risicoplaatsen waar het moeilijk te weerstaan is aan voeding. Het bedrijfsrestaurant bijvoorbeeld. Als je er binnenkomt, is de geur van frietjes vaak het eerste wat je ruikt. En net op een moment dat je honger hebt. Daar zijn nog wel verbetermogelijkheden.

“Er zou vanuit de overheid een denktank moeten komen, waarin experts kunnen brainstormen over hoe we de preventie dan echt op de kaart kunnen zetten in België. Experts zoals dokter T’Sjoen en mezelf, maar ook mijn collega’s bij Eetexpert.be, het Vlaams Kenniscentrum voor eet- en gewichtsproblemen.”

Zou de coronacrisis hier niet ook in positieve zin kunnen helpen. Je voelt toch dat veel mensen nu met dat gewicht en dat gezonder gaan leven bezig zijn. We beseffen ook meer de nood.

“Ik hoop het echt. Want het is een probleem van een enorme omvang. De tol die je betaalt is erg hoog. Door obesitas kan je tien jaar van je leven verliezen.”