George Floyd-proces tegen agent Derek Chauvin begint: waarom een veroordeling moeilijk zal worden

De dood van Floyd, met mobieltjes vastgelegd door omstanders, leidde vorig jaar tot een uitbarsting van woede die de VS op hun grondvesten deden schudden. De dagen erna gingen een politiebureau en winkels in Minneapolis in vlammen op, en kwam het in nog tientallen andere steden tot rellen, plunderingen, avondklokken en inzet van de nationale garde. Maar ook tientallen miljoenen vreedzame demonstranten lieten weten dat het afgelopen moest zijn. Volgens onderzoeksbureau Pew Research steunde begin juni twee van elke drie Amerikanen Black Lives Matter, de protestbeweging die al sinds 2014 ageert tegen het politiegeweld.

Sindsdien zijn er politieke stappen vooruit gezet en stappen terug gezet, in een gecompliceerde dynamiek van actie en reactie. Maar de stand van de Amerikaanse rechtvaardigheid zal de komende weken worden afgemeten aan de hand van een simpeler maatstaf: die van schuld en boete.

Vandaag begint de zaak met het aanwijzen van de jury. De inhoudelijke behandeling zal tot ver in april gaan duren. De zaak tegen drie andere agenten, die Chauvin hielpen met het in bedwang houden van Floyd en niet van doodslag maar alleen van medeplichtigheid worden beschuldigd, begint in augustus.

Reconstructie

De zaak lijkt simpel. Een winkelier belt de politie nadat Floyd (46) met een vals biljet van 20 dollar zou hebben betaald. Vier agenten arriveren, arresteren Floyd en proberen hem in een politieauto te krijgen. Floyd verzet zich, en zegt claustrofobisch te zijn. De agent die de hoofdrol speelt bij het in bedwang houden is Chauvin, die al zeventien keer officieel is gewaarschuwd omdat hij buiten zijn boekje is gegaan, en drie keer betrokken is geweest bij schietincidenten, waarvan één met dodelijke afloop.

Er zijn beelden van de ruim acht minuten dat Chauvin met zijn knie op Floyd zit. Je hoort Floyd zeggen: “I can’t breathe.” Je hoort hem om zijn moeder roepen. Je hoort hem zeggen: “Ze vermoorden me. Dit geloof je toch niet?” En: “Zeg tegen mijn kinderen dat ik van hen houd. Ik ben dood.” Je hoort de reactie van Chauvin: “Stop met praten, stop met schreeuwen, het vergt verdomd veel zuurstof om te praten.” Je hoort de omstanders die zeggen: “Hij beweegt niet meer. Ga verdomme van hem af, wat doe je? Hij gaat dood, man, wat doe je?”

Uit twee autopsies is vorig jaar gebleken dat Floyd is gestorven door verstikking. De districtslijkschouwer concludeerde dat het ‘hart-longfalen’ het gevolg was van ‘onderwerping, in bedwang houden en een nekklem’. Een contra-expertise door een federale lijkschouwer beschreef dat de ‘onderwerping elementen had van positionele en mechanische verstikking’.

Drugs

De verdediging van Chauvin zal de nadruk leggen op een andere bevinding van de lijkschouwers: dat Floyd sporen van drugs in zijn bloed had, waaronder de zware opiaat fentanyl. De verwachting is dat de advocaten een overdosis als doodsoorzaak zullen aanvoeren. Ook zullen ze zeggen dat een nekklem-met-de-knie toegestaan was volgens het politiehandboek van Minneapolis (dat Chavin daar nog minuten mee bleef doorgaan toen Floyd niet meer bewoog maakt dat argument wat minder sterk). Bovendien hebben ze bedongen dat het verleden van Chauvin geen rol mag spelen in de rechtszaak.

“Dit is geen gemakkelijke zaak. Een veroordeling zal moeilijk worden”, zei procureur-generaal Keith Ellison van Minnesota vorig jaar al. “De geschiedenis toont aan dat dit een echte uitdaging wordt.”

‘Gepercipieerde dreiging’

Zie de recente geschiedenis. De agent die vorig jaar Breonna Taylor doodschoot in Louisville, Kentucky, wordt niet aangeklaagd. De agenten die een ‘spuugkap’ plaatsten over het hoofd van Daniel Prude in Rochester, New York, worden niet aangeklaagd voor diens dood. De agenten die de bejaarde demonstrant Martin Gugino tegen de grond duwden in Buffalo, New York, worden niet vervolgd voor de schedelbasisfractuur die hij opliep.

Dat ligt grotendeels aan de bescherming die Amerikaanse agenten wettelijk genieten: ook een ‘gepercipieerde’ dreiging geldt al als excuus voor dodelijk geweld. Inmiddels heeft Minnesota wel de nekklem geschrapt uit het politiehandboek.

Wetsvoorstel

Een poging tot hervorming is de George Floyd Justice In Policing Act, een wetsvoorstel dat woensdag is goedgekeurd door het Huis van Afgevaardigden. Daarmee wil de Amerikaanse Tweede Kamer een eind maken aan raciale profilering en de ‘zonder kloppen’-huiszoekingen die Taylor het leven kostten. Ook worden dashboard- en lichaamscamera’s verplicht, en komt er een landelijk bestand van agenten die zich hebben misdragen (die kunnen nu van korps naar korps verhuizen). De politiehervorming zal nu stuiten op Republikeinse tegenstand in de Senaat, waar tien van hen voor moeten stemmen om de wet te laten passeren.

Burgemeester Jacob Frey van Minneapolis noemt de rechtszaak die vandaag begint “waarschijnlijk de belangrijkste die onze stad ooit heeft meegemaakt”. De spanning van vorig jaar is weer helemaal terug: de rechtbank, het stadhuis en andere overheidsgebouwen in de stad zijn omheind met hekken en rollen prikkeldraad, en wederom zijn honderden soldaten van de Nationale Garde paraat. De stad probeert via influencers en directe communicatie de komende weken geruchten te ontzenuwen en contact te houden met vertegenwoordigers van de zwarte gemeenschap.

Maar activisten die demonstraties rond de rechtszaak hebben gepland, vinden dat de stad en de politie hen nog steeds niet ziet staan. “Geen van ons hebben een damn thing van die lui gehoord”, zei Michelle Gross, voorzitter van de Communities United Against Police Brutality twee weken geleden. Ook de leider van Black Lives Matter in Minneapolis, Trahern Crews, zei geen contact te hebben gehad.