‘De invloed van Frankrijk, het antivaxland bij uitstek, in Brussel en Wallonië is groot’

Toen Jean Stéphenne in maart vorig jaar voor een kleine ingreep naar het ziekenhuis moest, droeg hij daar als enige consequent een masker. “De verpleegsters lachten me uit”, zegt het voormalig hoofd van GlaxoSmithKline Biologicals in Waver. Maar de 71-jarige baron, die ook wel bekend staat als de peetvader van de Belgische vaccinwereld, wist wel beter. In zijn jarenlange carrière in de vaccinwereld had de wetenschapper en zakenman nog niet vaak een virus met zoveel venijnige slagkracht gezien.

Vandaag, exact een jaar later, zit hij vol ongeduld op zijn vaccin te wachten. Omdat hij als oudere tot de risicogroep behoort, heeft hij behoorlijk veel angst voor het virus, zo vertelt hij vanuit zijn huis in Rixensart. Ook hij ziet zijn tien kleinkinderen alleen via digitale weg of, als het mooi weer is, in de tuin. “Maar mijn isolement valt mee. Ik heb mijn vrouw, mijn bedrijven die ik vanop afstand volg en natuurlijk het CureVac-vaccin.”

Dat coronavaccin zit nu in fase drie van het klinisch onderzoek. Mogelijk krijgt het in mei goedkeuring van het Europees Geneesmiddelenagentschap en is het deze zomer beschikbaar. 

Het zou een nieuwe verwezenlijking zijn van Stéphenne, die in het rijtje prijkt van Belgische vaccinexperts met internationale faam. Hij zorgde er in het verleden voor dat de Britten telkens weer verder investeerden in hun farmabedrijf in de Waals-Brabantse gemeenten Rixensart en Waver. Hij bouwde GSK uit van een kleine speler met dertig werknemers, tot een 9.000-koppige multinational die grote successen boekte. Zo rolden vaccins tegen hepatitis B, rodehond, mazelen en waterpokken uit de kokers van zijn team.

Maar zelfs als voorzitter krijgt u zelf geen vaccin van CureVac te pakken?

(lacht) “Nee. Vóór de goedkeuring door het EMA kan niemand een vaccin bemachtigen en als medewerker mogen wij ook niet aan de klinische studies deelnemen. Helaas. Want ik ben echt ongeduldig nu. 

“Maar ik begrijp goed waar de vertragingen vandaan komen. Een nieuw vaccin maken is gruwelijk complex. Je botst de hele tijd op onvoorziene omstandigheden. Dan kan je een vertraging aankondigen, of inboeten op kwaliteit. Er is geen middenweg, dus vertraag je beter. Aan de kwaliteit raken is totaal uit den boze. Het gaat nog altijd om een product dat je in een mensenlichaam injecteert.”

Waar staan jullie nu met jullie mRNA-vaccin?

“We zitten in fase drie van het klinisch onderzoek. De veiligheid en de eerste immuunreacties zijn dus aangetoond en zo’n twaalfduizend mensen zijn ingeënt. Over de doeltreffendheid kunnen we pas iets beginnen te zeggen zodra er zestig mensen in de studies een Covid-19-diagnose krijgen. Maar alle data uit de dierproeven waren positief, we hebben er vertrouwen in. De aanvraag voor een voorwaardelijke marktvergunning bij het EMA is ingediend en zijn we alvast begonnen met produceren.”

Klopt het gerucht dat Donald Trump CureVac wilde opkopen?

“Volgens mij niet. Mijn voorganger was in maart vorig jaar op een meeting in het Witte Huis, meer niet. De raad van bestuur zou zo’n deal trouwens niet aanvaard hebben. Maar dat gerucht vuurde Europa wel aan om sneller in gang te schieten.”

Hoeveel dosissen zal CureVac produceren?

“We mikken voor 2021 op 116 miljoen dosissen, grotendeels voor de EU en een kleiner deel voor Covax (internationaal solidariteitsproject, BDB) en voor de zes Latijns-Amerikaanse landen waar een deel van onze klinische proeven lopen.”

Hoe problematisch is het dat jullie na Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca en Johnson & Johnson komen?

“De eerste zijn is beter. Wij hebben een viertal maanden achterstand en dat haal je niet meer in. De belangrijkste reden is dat Pfizer een gigant is die meteen grote investeringen deed. En Moderna kreeg al in maart vorig jaar anderhalf miljard dollar van de Amerikaanse overheid. Wij hebben pas in november Europese centen ontvangen. Dat scheelt enorm.

“Pfizer en Moderna konden zo de grote producenten van RNA snel aan zich binden. Wij hebben ook onvoldoende productiecapaciteit en moesten die zoeken. We hebben nu meer dan vijftien productielijnen, onder andere bij Bayer in Duitsland en bij GSK in België. Het voordeel is wel dat Pfizer en Moderna nu overtuigend aantonen hoe goed de mRNA-vaccins wel werken. Wij zijn er ook zeker van dat de vraag wereldwijd groot zal blijven. En in tegenstelling tot de eerste mRNA-vaccins zal het onze normaal gezien drie maanden op 4 graden kunnen worden bewaard. Dat is handiger, zeker in Afrika.”

Zijn er nog verschillen met de twee andere mRNA-vaccins?

“Wij hebben de kleinste hoeveelheid actief bestanddeel nodig, 12 microgram mRNA. Bij Moderna is dat 30 en bij Pfizer 100. Dat is een competitief voordeel. We hebben ook het goedkoopste mRNA-vaccin. En wij gaan niet in de Verenigde Staten leveren, want die ruimte werd snel ingenomen door in de VS gevestigde producenten. De Duitse overheid steunde ons vaccin. Ook daarom ligt onze prioriteit in Europa.”

De VS, het Verenigd Koninkrijk, Israël waren allemaal sneller met vaccineren. Deelt u de kritiek dat Europa te traag was?

“Ja, maar je moet wel het hele plaatje zien. Europa heeft gedaan wat het kon met het mandaat en de structuren die het heeft. Israël betaalde veel en sloot ook een deal met Pfizer dat de uitrol daar kon gelden als onderzoek naar het effect van het vaccin in real life op een hele bevolking, inclusief surveillance en dataverzameling. 

“Het Verenigd Koninkrijk is erg proactief, slagkrachtig en goed georganiseerd. Zij hebben ook een echte vaccincultuur en vaccineren vaker kinderen en tieners. Britse artsen worden aangemoedigd om maximale vaccinatie te realiseren.

“En de VS hebben al twintig jaar Barda (de Biomedical Advanced Research and Development Authority, BDB), een overheidsinstantie verantwoordelijk voor de medische bescherming tegen biologische, chemische en nucleaire bedreigingen. Daar denken ze vooruit, op militaire wijze. Welke virussen zitten eraan te komen? Welke stammen zien er bedreigend uit? Met welke technologie moeten we mee zijn om zo snel mogelijk te kunnen ingrijpen?

“Europa heeft vooralsnog niet zo’n platform dat voorzien is op pandemieën en dat alle krachten bundelt. Ik heb Charles Michel (voorzitter van de Europese Raad, BDB) vorig jaar gezegd dat ze dat dringend moesten opzetten. Maar het kost tijd. Ze gaan dat nu doen met de Hera-incubator. België zet er mee de schouders onder en premier Alexander De Croo maant nu aan tot spoed.”

In de EU is de Belgische vaccinatiecampagne ook nog eens een van de traagsten, ondanks de grote expertise. Hoe komt dat?

“Omdat wij zo’n vreselijk complex land zijn. Ik heb mij zo’n vijftien jaar geleden verzet tegen de regionalisering van de vaccinatieprogramma’s maar zonder succes. Dat spijt me nu heel erg, want in een pandemie is dat absoluut niet efficiënt. Er zijn blijkbaar ook digitale problemen om mensen uit te nodigen. Dat begrijp ik niet. We gaan toch ook stemmen?”

De campagne wordt nu versneld door het vaccin van AstraZeneca/Oxford toch aan 55-plussers te geven en door iets meer tijd tussen twee prikken te laten. Goed plan?

“Vanuit het perspectief van de volksgezondheid zeker wel. Dit vaccin is veilig, ook voor ouderen, en studies uit Schotland tonen dat het efficiënt is. De hospitalisaties nemen sterk af, wat wil zeggen dat het vaccin de circulatie van het virus fel afremt. Wat meer tijd tussen twee prikken laten helpt ook, maar dan is wel de vraag of je van de bijsluiter wil afwijken. Dat kan op basis van nieuw onderzoek, maar doe je dat en ga je voor slechts één dosis (wat ons land niet doet, BDB), dan riskeer je dat de overheid volledig verantwoordelijk is bij eventuele schade, namelijk mensen die dan toch ziek worden.”

U zegt ‘vanuit het perspectief van de volksgezondheid’. Is er dan een ander perspectief?

“Ja, het individuele. Als ik zelf zou mogen kiezen, wat niet zo is, kreeg ik toch liever een mRNA-vaccin omdat dat, op basis van de huidige data, beter beschermt dan de vaccins van AstraZeneca en Johnson&Johnson.”

U brengt natuurlijk zelf een mRNA-vaccin op de markt.

“Toch is dit geen verkooppraatje. Ik zou heel blij zijn met een mRNA-vaccin van de concurrenten. Ik ben geen 55 jaar meer zoals Marc Van Ranst. Daarom wil ik idealiter de allerhoogste bescherming. Bij de mRNA-vaccins is dat ruim 90 procent, bij AstraZeneca en Johnson & Johnson rond de 70. 

“Die vaccins zijn zeer goed en dat is nog altijd een hoge bescherming. Ze zijn ook makkelijker te bewaren en ze remmen het virus af in de bevolking. Ze zijn dus zeker nodig in de pandemie. Maar ik moet bekennen dat ik me door mijn leeftijd en mijn angst voor dit virus nog net iets meer op mijn gemak zou voelen bij die erg hoge bescherming van de mRNA-vaccins. 

“Zeker ook omdat er hier, vooral in Franstalig België, tegen de vaccins toch behoorlijk wat verzet is. Dat is bij de Britten en de Schotten niet zo. Werk je met vaccins die ietsje minder beschermen, dan moet je nog meer mensen kunnen vaccineren. Zeventig procent van de bevolking vaccineren zal onvoldoende zijn.”

Hoe groot is uw bezorgdheid?

“Het is een van mijn grootste zorgen als ik zie hoe er steeds meer gevaarlijke onzin circuleert. De invloed van Frankrijk in Brussel en Wallonië is groot en dat is echt het antivaxland bij uitstek. Het schandaal met besmet bloed (waarbij met hiv besmet bloed werd toegediend aan hemofiliepatienten, BDB) en het schandaal met de vermageringspil Mediator (waar zeker vijfhonderd mensen aan stierven, BDB) hebben daar voor groot wantrouwen tegenover de farma gezorgd. Vaccinbedrijven worden er vaak met claims over zware bijwerkingen van vaccins aangevallen. Daar is nog nooit iets van bewezen, maar toch zorgt het voor overtrokken scepsis. Die sijpelt door naar ons land.”

Verplichten dan maar?

“Je moet eerder proberen overtuigen door op het ethische aspect te wijzen. Geen vaccin nemen is niet alleen jezelf niet beschermen maar ook bescherming weigeren voor de zwakkeren in onze samenleving die geen vaccin kunnen krijgen of die bij te weinig groepsimmuniteit hoge risico’s lopen. Wil je wie oud is, chronisch ziek is of kanker heeft, laten stikken?”

In sommige rusthuizen blijkt vaccintwijfel al een probleem. Zou u ook in de zorg niet verplichten?

“Als daardoor ziekte en hospitalisaties toenemen, moet je dat overwegen.”

Hoe schat u de dreiging van de varianten in?

“Over de Britse hoeven we ons geen al te grote zorgen te maken, over de Zuid-Afrikaanse wat meer. Gelukkig produceert Pfizer nu al een vaccin tegen die variant waarvoor binnenkort de klinische studies starten. Dat hopen wij ook te doen en CureVac werkt samen met GSK aan een multivalent vaccin dat tegen meerdere stammen moet beschermen. Maar als te lange tijd te weinig mensen gevaccineerd zijn, is het risico op varianten wereldwijd groot.”

Een belangrijke kritiek is dat jullie de winsten opstrijken, maar voor een deel met publiek geld gespijsd zijn. Hoe ziet u dat?

“CureVac wil een redelijke prijs die rekening houdt met alle elementen, dus ook de vijftien jaar onderzoek naar deze technologie. Wij zullen aan ontwikkelingslanden tegen de laagst mogelijke prijs verkopen. Wij zullen ook leveren aan Covax, waar de VS al 7 miljard dollar in gestort hebben en ook de Indiërs, de Russen en Chinezen zullen dat met hun vaccins doen. Er is veel kritiek op onze winsten. Ik wou dat mensen inzagen dat wij geen flesjes water verkopen en dat in de vaccinprijs grote hoeveelheden investeringen en onderzoek vervat zitten. Wij produceren nu ook op eigen risico al vaccins die misschien nooit op de markt komen.”