“Pandemiewet: goede stap, maar nog onvoldoende waarborgen voor mensenrechten”

De conclusies van het instituut zijn genuanceerd. Het FIRM noemt het enerzijds lovenswaardig dat de wet een kader voor de overheidsmaatregelen biedt. Anderzijds moet de wetgever volgens het instituut vermijden dat de bevoegdheden bij één enkele minister worden geconcentreerd. Ook moet de wetgever meer doen om de evenredigheid en transparantie van de maatregelen te garanderen en te vermijden dat ongelijkheden worden versterkt, klinkt het.

Het instituut merkt op dat de pandemie naast een gezondheidscrisis ook een mensenrechtencrisis is. De federale maatregelen beperkten de grondrechten drastisch, zoals de vrijheid van beweging, het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van vergadering.

Volgens het FIRM kunnen zulke beperkingen gerechtvaardigd zijn op voorwaarde dat ze evenredig zijn. Het wetsontwerp voorziet in parlementair toezicht op de maatregelen en waarborgen om inmenging in de mensenrechten te beperken tot het strikt noodzakelijke, aldus het instituut.

Dat een wet moet worden aangenomen, maakt parlementaire controle en een betere eerbiediging van de rechten mogelijk, zegt Eva Brems, vicevoorzitter van het FIRM. “De tekst van het voorontwerp bevat ook belangrijke waarborgen op het gebied van de mensenrechten: het begrip 'epidemische noodsituatie' is strikt genoeg gedefinieerd om te voorkomen dat er ten onrechte een beroep op wordt gedaan; epidemische noodsituaties zijn beperkt tot drie maanden en de regering moet ervoor zorgen dat zij het parlement zeer snel - maximaal binnen vijf dagen - op de hoogte brengt als zij een dergelijke noodsituatie wil inroepen.”

Volgens FIRM-voorzitter Olivier De Schutter moet het parlement deze garanties verder versterken. Zo moet vermeden worden dat de wet een minister de bevoegdheid geeft om alleen maatregelen te nemen. “Deze mogelijkheid moet alleen worden gegeven aan de regering in haar geheel”, aldus De Schutter. Volgens hem is dit een onontbeerlijke waarborg tegen het gevaar van machtsconcentratie in de handen van één enkele persoon.

“Bovendien moeten alle maatregelen door het parlement worden goedgekeurd, tenzij er sprake is van een bijzondere spoedeisendheid”, zegt hij ook. “Het is niet genoeg om het parlement te informeren. Dit is niet zomaar een detail, maar een essentiële waarborg in een rechtsstaat.”

Transparantie is van essentieel belang, zegt de voorzitter nog. Verslagen en wetenschappelijke gegevens die de regering naar het parlement stuurt, moeten dan ook zo snel mogelijk openbaar worden gemaakt zodat de proportionaliteit van de maatregelen kan worden beoordeeld. Ook moet de regering bijzondere aandacht besteden aan kwetsbare groepen die door de maatregelen worden getroffen. 

Volgens Eva Brems is het voorontwerp een “echte kans om de balans op te maken van de impact van een jaar gezondheidscrisis op de mensenrechten en om de proportionaliteit te waarborgen van de maatregelen die in de toekomst zullen worden genomen”.

Het parlement keurde in april 2019 de oprichting goed van het FIRM. Het instituut moet erop toezien dat alle grondrechten die onder de federale bevoegdheden vallen, worden geëerbiedigd, tenzij die onder de bevoegdheid van een andere instantie vallen.