Experts bevestigen: Oeigoeren slachtoffers van genocide. Wat hebben ze hieraan?
Vijftig experts concluderen dat China alle artikelen van het Genocideverdrag van de Verenigde Naties schendt met de behandeling van de Oeigoeren, een islamitische minderheid in het uiterste westen van China. Niet voor het eerst worden de Oeigoeren uitgeroepen tot slachtoffers van volkerenmoord. Wat hebben ze er eigenlijk aan? Vier vragen.
Waarom zeggen de experts dat er sprake van genocide?
Omdat de Chinese regering speciaal beleid voert gericht op een specifieke groep, in dit geval de Oeigoeren en andere moslims. China vormt die moslims met politieke heropvoeding om tot gehoorzame staatsburgers, maar dat gaat volgens internationale experts met zo veel dwang gepaard dat het Oeigoerse volk bewust en doelmatig wordt vernietigd.
Volgens de Chinese overheid doen Oeigoeren ‘vrijwillig’ mee aan programma’s voor ‘deradicalisering’ in ‘trainingscentra’. Dat genocide noemen is ‘belachelijk’, aldus de Chinese minister van Buitenlandse Zaken deze week.
Oeigoeren getuigen van gruwelijke omstandigheden in de ‘trainingskampen’, compleet met politieke hersenspoeling, marteling en verkrachtingen. Buiten het kamp dringt de staat zo diep door in het persoonlijk leven dat het effect van het Chinese assimilatiebeleid volgens de internationale genocide-experts dezelfde impact heeft als massamoord. Dit doet de Chinese overheid bijvoorbeeld door strenge handhaving van geboortebeperkingswetgeving onder Oeigoeren – lees: gedwongen sterilisatie en abortus – en spreiding van de Oeigoerse bevolking door middel van programma’s voor gedwongen tewerkstelling. Voor genocide is immers niet altijd bloedvergieten zoals in Rwanda of Bosnië nodig.
Staat hiermee onomstotelijk vast dat China volkerenmoord pleegt?
Niet bepaald, maar de conclusie van de experts is belangrijk in de juridische haarkloverij over het feit of de Oeigoeren nu slachtoffer zijn van genocide of misdrijven tegen de menselijkheid – een minder zwaar, maar nog altijd verschrikkelijk predicaat. In de strijd om het juiste etiket leggen de deskundigen in het door de Amerikaanse denktank Newlines Institute for Strategy and Policy gepubliceerde rapport alle beschuldigingen tegen China langs de meetlat van de officiële genocidedefinitie van de Verenigde Naties. Dat was nog niet eerder zo uitgebreid gedaan door zo’n groot gezelschap uiteenlopende deskundigen.
De experts zijn overigens niet allemaal honderd procent onafhankelijk. Een groot aantal komt uit de wereld van het internationaal recht en academische genocidestudies, maar er zitten ook uitgesproken activistische onderzoekers tussen die hun faam danken aan hun jarenlange, felle campagnes tegen China.
Wat hebben de Oeigoeren hier in de praktijk aan?
In de eerste plaats betekent de conclusie erkenning. Vergeleken met de Tibetanen, die China op soortgelijke wijze behandelt, is de Oeigoerse zaak internationaal lang genegeerd. Daarom zijn deze rapporten belangrijk, zegt Michael Polak, een Britse advocaat die namens Oeigoerse activisten Groot-Brittannië probeert over te halen zich aan te sluiten bij de Amerikaanse regering. Dat is tot dusver de enige regering die zegt dat in Xinjiang genocide wordt gepleegd.
Het Canadese en Nederlandse parlement bestempelen het ook tot genocide, maar om een regering daadwerkelijk in actie te laten komen is meer nodig. Polak: ‘Als een bij het Genocideverdrag aangesloten regering accepteert dat het om volkerenmoord gaat, zijn ze verplicht iets te doen. Dat varieert van een beleefde protestbrief aan de genocidepleger tot een complete invasie.’
Dit soort rapporten maken volgens Polak de geesten rijp voor een boycot van de Winterspelen in Beijing volgend jaar. Ook geeft het genocidepredicaat meer urgentie aan de uitvoering van de importverboden op kleding en andere goederen uit Xinjiang, maatregelen die Washington en Londen eerder aankondigden.
Kan China uiteindelijk ter verantwoording worden geroepen met een tribunaal?
De weg naar een tribunaal is lang, zo niet oneindig, maar helemaal onmogelijk is het niet. Het Internationaal Strafhof (ICC) wees tot dusver alle zaken van Oeigoeren af, omdat China niet meedoet aan het Verdrag van Rome, dat het ICC in het leven heeft geroepen.
Een alternatief is het Internationaal Gerechtshof (ICJ), de hoogste juridische instantie van de Verenigde Naties, maar China erkent ook het ICJ niet. Dan blijft er één optie over: de algemene vergadering van de Verenigde Naties kan via een resolutie constateren dat er sprake is van jus cogens, dwingend recht: dan zijn er juridische mogelijkheden China aan te klagen. Dan moeten er wel genoeg regeringen bereid zijn hun nek uit te steken en dat is niet het geval. Hoeveel experts ook zeggen dat in Xinjiang sprake is van genocide; Beijing mobiliseert tot nu toe met gemak genoeg medestanders in de VN om zo'n resolutie van tafel te vegen.