Kunnen dieren verliefd worden?
We kennen de monogame relatie van de zwaan en het fenomeen dat een hond het met de ene medeviervoeter een stuk beter kan vinden dan met een andere. Maar kunnen dieren ook echt verliefd op elkaar zijn?
Het is een erg complexe vraag, zegt gedragsbioloog Claudia Vinke. “Liefde is een wirwar van opwinding, jaloezie, angst en positieve gevoelens over het hebben van een klik. Bij mensen is het al heel moeilijk te vatten wat verliefdheid precies is, en dieren kunnen ook nog eens niet uitspreken wat ze voelen.”
Toch wordt bij dieren hetzelfde fenomeen als bij mensen waargenomen. “De natuur heeft een stofje verzonnen om jou niet goed bij je hoofd te laten zijn, zodat je uit je veilige sociale structuur kunt stappen om verliefd op iemand te worden buiten die structuur. Dat stofje is oxytocine (internet noemt het de ‘love drug’) en zien we in het hele dierenrijk terugkomen.”
Nog zo’n fenomeen dat bij zowel mens als dier hetzelfde werkt, zijn ‘luchtjes’ die bepalen of je voor de ene of toch voor de andere partner gaat. “Onbewust wordt via geuren gecommuniceerd of je een match bent. Als je vindt dat iemand héél lekker ruikt, ben je wonderbaarlijk genoeg vaak genetisch een goede match en dat betekent gezonde nakomelingen.”
Het zijn vaak de vrouwtjesdieren die bepalen of een mannetje het voor haar wordt of niet. Die keuze is vaak functioneel. “De vrouwtjes kijken wie de beste partner én indirect de beste vader is voor hun kroost. Dat doen ze door de mannen kunsten en inspanningen te laten doen. Vrouwtjes hebben meer te verliezen dan mannen: hun aantal eicellen zijn beperkt en dus moeten ze zorgen dat ze het allerbeste genenpakket te pakken krijgen én een vader scoren die goede zorg biedt.”
Kontjeruiken
Hoe dat in z’n werk gaat? Neem de kogelvis: wil een mannetje aan de vrouw komen, moet hij een groot kunstwerk op de zeebodem bouwen. Een aantal vrouwtjes zwemt vervolgens langs een galerij aan werken en kiest het beste kunstwerk. De maker daarvan mag met haar paren.
Volgens Vinke kun je ook aan dieren zien of ze elkaar leuk vinden. Veel vogels hebben een paringsritueel waarin de mannetjes hun mooiste lied zingen; bij honden en katten gaat dat voornamelijk via het uitwisselen van geuren. “Katten plakken geuren op elkaar via kopjes geven, honden inspecteren elkaar aan de voorkant en gaan dan kontjeruiken. Bij alle dieren zie je dat er na die voorzichtige kennismaking spelelementen kunnen ontstaan waarin ze elkaar uitdagen, wat er ondeugend kan uitzien. Als ze elkaar leuk vinden, komen ze steeds dichter bij elkaar. Na die eerste toenadering kun je er ook seksualiteit in zien: op een gegeven moment blijft de teef staan en biedt ze zich aan.”
Er zijn ook dieren die het begrip liefde heel serieus nemen: albatrossen, zwanen en ooievaars blijven vaak jaren bij dezelfde partner. Er zijn cijfers bekend van zwanen die twintig jaar bij elkaar zijn. Monogamie heeft bij dieren vaak een functionele reden: als er weinig voedsel beschikbaar is of er veel roofdieren zijn, kan het voordelig zijn om samen te blijven, omdat een sterke man een nest kan beschermen.