Lockdown voor de wetenschap: 15 Fransen verdwijnen 40 dagen zonder tijd of richting in een grot voor een experiment

Beluister hier een bijhorende reportage uit "De ochtend" op Radio 1 (of lees voort onder de audio):

Vanavond gaan 15 Fransen de duizenden jaar oude Grot van Lombrives binnen, in Zuid-Frankrijk. Ze stappen ongeveer een kilometer, eindigen op 100 meter diepte en slaan daar hun kamp op. Het is er donker, vochtig en koud.

De 7 vrouwen en 8 mannen blijven 40 dagen onder de grond wonen, voor het project Deep Time. Alles wat ze daar doen, wordt rechtstreeks en op afstand gevolgd door een heel team van wetenschappers. Telefoons zijn vooraf ingeleverd. Op de tablets, die wel meegaan, zijn de klokken verwijderd. Zonlicht komt de grot niet in.

Bekijk hier de beelden van de grot (de tekst gaat hieronder door):

"De deelnemers zijn alle notie van tijd kwijt. Dát interesseert me. Hoe reageren mensen daarop? Hoe reageren hun hersenen? Hoe reageren ze in een groep op elkaar?", vertelt Christian Clot, de initiatiefnemer én vijftiende deelnemer naast 14 vrijwilligers. 

Clot is zelf wel wat extremen gewend. Als ontdekkingsreiziger bezocht hij het tropisch regenwoud van Brazilië, liep hij twee maanden door Ethiopië en Somaliland en beklom hij de besneeuwde bergen van Siberië. Het lijkt de leidraad in zijn leven: hoe gedraagt een mens zich in uitzonderlijke omstandigheden?

Clot leidt een onderzoeksbureau, het Human Adaptation Institute. Dat bureau deed vorig jaar samen met universiteiten onderzoek naar corona en de beleving ervan door mensen. Eén van de uitkomsten was dat 40 procent van de ondervraagden zei zich "gedesoriënteerd" te voelen door een lockdown. 

(Lees door onder de foto)

"Zo kwam ik op het idee van Deep Time", vertelt Clot telefonisch vanuit Ussat, bij de ingang van de grot. "Bij desoriëntatie raken mensen hun gevoel van tijd kwijt. Ze weten bijvoorbeeld niet welke dag het is. Dat wilde ik verder bestuderen, maar dan in wat extremere omstandigheden."

Het werd een lockdown-in-het-kwadraat: de deelnemers gaan in isolatie onder de grond, zonder enig contact met de buitenwereld.

Het doet al snel denken aan populaire realityshows op televisie, zoals "Big brother". "Maar het is gewoon wetenschap", zegt neuroloog Stéphane Besnard. "Wat wij bij Deep Time doen, zijn in sommige gevallen dezelfde experimenten als die in het internationale ruimtestation ISS."

Alleen gaat het in Zuid-Frankrijk niet om gediplomeerde astronauten, maar om onervaren vrijwilligers die 40 dagen in een grot gaan zitten. "Eigenlijk is het een knettergek experiment", zegt psychologe Delphine Traber lachend. "We gaan grenzen over, ja. De deelnemers moeten risico's nemen. Ze zullen in spartaanse omstandigheden leven. Het is extreem voor lichaam en geest. Maar het is voor een goed doel, de wetenschap."

Halfweg vorig jaar begonnen de voorbereidingen. Enkele duizenden mensen meldden zich aan als vrijwilliger. 14 van hen werden uiteindelijk geselecteerd. Het zijn "gewone" mensen, ze zijn een afspiegeling van de samenleving. Niemand van hen nam eerder deel aan een expeditie.

"Ik neem al twee weken alleen nog maar koude douches", vertelt juwelenmaakster Marie-Caroline Lagache, die als één van de 14 vrijwilligers afdaalt. "In de grot is ook alleen koud water. Dat moeten we trouwens hangend aan lange touwen zelf gaan zoeken."

Psychologe Delphine Traber, van de Universiteit Savoie Mont Blanc, deed de intakegesprekken. "We wilden zeker weten dat de mensen die meedoen daar geestelijk ook toe in staat zijn. Dat ze het psychologisch aankunnen."

Traber maakt deel uit van het wetenschappelijke team dat Deep Time dagelijks volgt. De deelnemers in de grot moeten continu vragenlijsten invullen en krijgen sondes op hoofd en lichaam. Zodra bij één van hen het hart sneller gaat kloppen, gaan buiten de grot bij de wetenschappers meteen lampjes knipperen.

Dat vereiste nogal wat technologische voorbereidingen, vertelt neuroloog Stéphane Besnard van het Academisch Medisch Centrum in Caen, die het medisch-wetenschappelijk team van Deep Time leidt.

"We geven meetapparatuur mee voor in de grot. Die apparaten moeten zo klein en licht mogelijk zijn, maar ook robuust en zuinig. We konden geen lange 220-volt-kabels de grot inleggen. Dus we hebben echt het nieuwste van het nieuwste gezocht, geschikt om in de grot op grote diepte te kunnen functioneren. 

(lees door onder de foto)

We hebben zelfs bepaalde sensoren en software zélf ontwikkeld. Zo is er een softwareprogramma met vragenlijsten en ook met taken die de deelnemers moeten uitvoeren. Een deel daarvan is driedimensionaal. We creëren in de Grot van Lombrives dus virtual reality om de mensen bepaalde activiteiten te laten uitvoeren, die wij dan weer bestuderen." 

Besnards team bestaat uit 15 wetenschappers en onderzoekers. Er zitten oor- en hersenspecialisten bij, gedragstherapeuten, gedragsbiologen en psychologen.

"Dat maakt dit project zo bijzonder", zegt Delphine Traber. "We kijken allemaal op een andere manier naar wat daar beneden gebeurt, vanuit onze eigen kennis en nieuwsgierigheid. En tegelijk werken we samen en wisselen we onze informatie uit." 

(lees door onder de foto)

Zij concentreert zich als psycholoog op gedragsveranderingen. "Hoe passen mensen zich aan? Hoe gaat hun dagelijkse leven eruitzien als de omstandigheden volledig veranderen? Zullen mensen elkaar helpen? Hoe gaan ze in zo'n afgesloten ruimte om met stress? Maar ik ben ook heel benieuwd hoe de deelnemers na 40 dagen weer uit de grot komen. Welke psychologische impact heeft dat? Kunnen ze hun oude leven gewoon weer oppakken?"

Die gedragskennis kan volgens haar op veel terreinen van pas komen. Bij nieuwe lockdowns door corona kunnen mensen met psychische klachten wellicht beter worden begeleid. Traber hoopt ook informatie te krijgen die kan worden gebruikt bij trainingen van astronauten of militairen die eveneens lange tijd in groep in een afgesloten ruimte zitten. 

Neuroloog Stéphane Besnard is vooral geïnteresseerd in de biologische klok van de deelnemers. "Ieder mens heeft honderden neuronen, zenuwcellen, die ervoor zorgen dat we ’s morgens actief worden en ’s avonds gaan slapen. Die worden beïnvloed door onder meer zonlicht, door onze activiteiten overdag en door onze maaltijden. Maar in de grot is er geen zon en het slaapritme zal veranderen. Dus die neuronen zijn hun vaste impulsen kwijt. Voor iedere deelnemer in de grot zal dat waarschijnlijk een ander effect hebben. Dat gaan we meten."

Op 100 meter diepte werken neuzen, ogen en oren nog steeds, maar de omgeving is heel anders dan normaal. "Dat zal iets doen met de zintuigen", vertelt Besnard. "Zonlicht is er niet. Er is minder geluid en het zal monotoon zijn: je hoort misschien soms een waterdruppel vallen. De deelnemers zullen bewegen, maar ook dat is anders en minder dan in het normale leven. Eigenlijk is in de grot sprake van een soort zintuigelijke verarming. Dat gaan we bestuderen. Dat is relevant, want dat speelt ook bij mensen met neurologisch aandoeningen, bij mensen met dementie."

Voor Christian Clot is Deep Time een nieuw hoogtepunt in zijn lange carrière als ontdekkingsreiziger én onderzoeker. Hij is klaar voor de afdaling. Mislukken is geen optie.

"Zelfs als we het project voortijdig moeten stopzetten, omdat er iets gebeurt, omdat er problemen zijn: zelfs dan is het vanuit wetenschappelijk oogpunt nog interessant om te bestuderen waaróm het mis ging. Want een experiment zoals dit is nog nooit gedaan."