10 jaar oorlog in Syrië: hoe is die ook weer begonnen? Hoe hebben we die gevoeld? En wie heeft gewonnen?
Sinds 15 maart 2011, exact tien jaar geleden, woedt er een verschrikkelijke oorlog in Syrië. Wat begon als een vreedzame demonstratie voor meer basisrechten eindigde in de grootste humanitaire crisis sinds de Tweede Wereldoorlog, met honderdduizenden doden en miljoenen vluchtelingen tot gevolg. Toch is er nog steeds geen oplossing in zicht. Hoe is dat conflict nu weer begonnen en wat is er in die tien jaar allemaal gebeurd? We leggen uit in 8 vragen en antwoorden.
1. We zijn vandaag 10 jaar na de start van de revolutie in Syrië. Hoe is die ook alweer begonnen?
Op 15 maart 2011 begint in de zuidelijke stad Daraa, nabij de grens met Jordanië, de Syrische opstand. Na de Arabische volksprotesten in Tunesië, Libië en Egypte, komen ook Syriërs op straat om economische hervormingen en democratische vrijheden te eisen.
Maar al heel snel slaat het regime die protesten met geweld neer. Regeringstroepen schieten met scherp op ongewapende demonstranten en tieners worden gearresteerd, gefolterd en vermoord voor het aanbrengen van anti-regeringsslogans met graffiti.
De verontwaardiging en woede over die gebeurtenissen doen de protesten enkel in intensiteit toenemen en overal in het land komen mensen op straat.
Bekijk hieronder het verslag over de eerste opstanden in Daraa uit “Het Journaal” van 24/03/11
2. Hoe is dat dan uitgemond in een burgeroorlog?
Eind maart reageert president Assad op de aanhoudende protesten met het ontslag van de regering. De noodtoestand die sinds 1963 van kracht was, wordt opgeheven. Maar die uitgestoken hand komt te laat. Tegen de zomer nemen groepen burgers zelf de wapens op. Het Vrije Syrische Leger ontstaat, en het is de eerste georganiseerde strijdmacht van de rebellen.
Het Assad-regime noemt de (dan nog) voornamelijk gematigde rebellen van bij aanvang terroristen en verklaart hen de oorlog. Ook internationaal wordt de druk opgevoerd op Assad om af te treden. De Verenigde Staten vragen in augustus al om het aftreden van de president.
Een jaar na de eerste protesten wordt de oorlog steeds grimmiger. De Syrische regering begint met hevige luchtbombardementen boven grote steden zoals Homs en Aleppo. In die laatste wordt voor het eerst melding gemaakt van zogenaamde bomvaten.
Ondertussen wordt de mix van gematigde rebellen en jihadistische groeperingen een steeds ingewikkelder kluwen. In juli 2012 verklaart het Internationale Rode Kruis het conflict in Syrië officieel tot burgeroorlog.
Bekijk de analyse van Rudi Vranckx uit "Terzake" hier:
3. Waarom zijn andere landen zich beginnen te mengen in die burgeroorlog?
Wanneer Assad steeds meer de controle over Syrië lijkt de verliezen, roept hij in 2012 de hulp in van Iran. Naast het sturen van troepen en materieel, helpen de Iraniërs ook met de mobilisatie van de Libanese Hezbollah. Die beweging zal van grote betekenis zijn voor de strijd van Assad. De Arabische Golfstaten beginnen ongeveer gelijktijdig de rebellen te steunen, onder meer om de invloed van de sjiitische rivaal Iran tegen te gaan.
Na chemische aanvallen in 2013, mengt ook het Westen zich. De Amerikaanse CIA bewapent en ondersteunt rebellen tegen Assad. Rusland kiest dan weer de kant van de Syrische president.
De oorlog verandert drastisch wanneer in 2014 terreurorganisatie ISIS haar opmars maakt vanuit het grensgebied tussen Irak en Syrië, en een Islamitisch kalifaat sticht met een oppervlakte groter dan Groot-Brittannië. Voor het Westen is nu niet meer Assad, maar ISIS de prioriteit, en ze beginnen de terreurorganisatie te bombarderen om haar opmars te stoppen.
In 2015 komen ook de belangen van andere grootmachten lijnrecht tegenover elkaar te staan. Turkije raakt dan, net zoals Rusland, intensiever betrokken bij de burgeroorlog. Erdogan wantrouwt namelijk de groeiende macht van de Koerden in het noorden van Syrië, en steunt ook de rebellen tegen Assad. Later zal Turkije zelfs rechtstreeks de confrontatie aangaan met Syrische troepen.
Rusland wil daarentegen Assad in het zadel houden, en slaagt erin om met genadeloze luchtbombardementen de oorlog te keren in het voordeel van het Syrische regime. Assad weet met de hulp van Iraanse milities, en Russische bombardementen grote delen van het land te heroveren. Alleen de noordwestelijke provincie Idlib blijft als laatste in handen van de rebellen.
Vandaag belet vooral Turkije dat het laatste bolwerk van verzet in handen van het regime valt, door een blijvende militaire aanwezigheid en steun aan de (jihadistische) rebellen. Het leidt er tot een ongemakkelijk status-quo tussen Assad en Rusland enerzijds, en Turkije en het verzet anderzijds.
Bekijk de reportage uit "Terzake" hier:
Bekijk hieronder het verslag over de rol van Rusland en Turkije in Idlib uit "Terzake" van 10/02/2020
4. Hoe heeft het Syrische conflict geleid tot de opkomst van IS?
In 2010 komt Abu Bakr al-Baghdadi aan het hoofd van de jihadistische groepering die dan nog ISI (Islamitische Staat in Irak) heet. De groep ziet in 2014 zijn kans schoon om uit te breiden in Syrië, dat zwak staat door de chaos van de burgeroorlog, en heet voortaan ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrië).
De terreurgroep roept het kalifaat uit en controleert een grondgebied van Aleppo in Syrië tot Mosoel in Irak. Wat volgt zijn jaren van gruwel en terreur. Voor het Westen verschuift de prioriteit van Assad naar IS, uit angst voor aanslagen op Europese bodem. Zo speelt de opkomst van de groepering dus in het voordeel van de president.
Vanaf 2017 begint het kalifaat af te brokkelen, eerst in Irak en vervolgens in Syrië. Bombardementen door verschillende landen drijven IS in nauwe schoentjes. In 2019 wordt het laatste stuk kalifaat veroverd. IS lijkt verslagen maar vandaag is de dreiging niet volledig verdwenen. Ze mogen dan geen groot grondgebied meer hebben, toch blijven verschillende kleine cellen actief in Syrië en Irak.
Bekijk hieronder een stuk uit de documentaire "IS in het vizier" 21/03/2017
5. Zijn er echt chemische wapens gebruikt tijdens de oorlog?
Eind 2012 wordt voor het eerst melding gemaakt van aanvallen met chemische wapens in Syrië. Eerder dat jaar noemt president Obama het inzetten van chemische wapens een rode lijn. Die overschrijden, zou grote gevolgen hebben, waarmee hij een militair ingrijpen impliceert.
Eind augustus 2013 komen zeker 1.000 mensen om bij een grote gifgasaanval in Oost-Ghouta, nabij Damascus. De wereld verwacht een militaire reactie van de VS, maar die blijft uit. Samen met het OPCW, de organisatie die toeziet op de naleving van het verdrag rond chemische wapens, onderzoekt de VN het incident. Hun rapport toont aan dat er het verboden zenuwgas Sarin werd gebruikt bij de aanval.
De VS en Rusland maken daarna een deal met Assad: Syrië moet zijn chemische wapenarsenaal oplijsten en vernietigen en zijn productiecapaciteit ontmantelen. De aangegeven chemische wapens worden vernietigd, maar de chemische aanvallen blijven voortduren. Tot op vandaag bestaat er twijfel of het volledige arsenaal wel werd vernietigd.
Bekijk hieronder het verslag over een mogelijke gifgasaanval uit “Het Journaal” van 21/08/13
Onderzoeken van de VN en de OPCW, maar ook van mensenrechtenorganisaties en internationale experts, toonden de afgelopen jaren aan dat chemische wapens op grote schaal werden ingezet tegen burgers, in hoofdzaak door het Syrische regime. Er is voldoende bewijs dat het leger van Assad naast het zenuwgas Sarin, vooral chloorgas gebruikte als wapen.
De VN vond bewijs voor 38 chemische aanvallen, waarvan 32 door het regime. Ook van terreurgroep IS is geweten dat ze minstens één keer mosterdgas heeft gebruikt. Duitse onderzoekers van de Global Public Policy Institute telden tussen 2012 en 2020 349 bevestigde chemische aanvallen. Onderzoeken en conclusies werden door Syrië en Rusland steevast ontkend of tegengewerkt, binnen de VN-Veiligheidsraad of de OPCW. Het gebruik van chemische wapens wordt internationaal gezien als een oorlogsmisdaad.
6. Hoe hebben wij de Syrische oorlog hier gevoeld?
De Syrische burgeroorlog is geen ver-van-ons-bedshow en heeft ook zijn effecten op Europa en België. Er kwam een enorme vluchtelingenstroom op gang: maar liefst 1,3 miljoen Syrische vluchtelingen vroegen asiel aan in Europa. In 2015 was er officieel sprake van een migratiecrisis, waar het Syrisch conflict zeker een rol in speelde: 29 procent van de vluchtelingen kwam dat jaar uit Syrië. Sinds 2013 zijn mensen met de Syrische nationaliteit de grootste groep die een asielaanvraag doen op Europese bodem.
De oorlog heeft er niet enkel voor gezorgd dat mensen van Syrië naar België vluchtten, er vertrokken ook zo’n 498 mensen vanuit ons land naar de regio om mee te vechten met IS: de zogenaamde Syriëstrijders. Het extremistische gedachtegoed verspreidde zich snel over Europa en sommigen keerden als jihadist terug naar Europa om aanslagen te plegen.
Zo werden in 2015 en 2016 verschillende bloedige aanslagen gepleegd. Ook België werd slachtoffer van een aanslag op de luchthaven van Zaventem en het Brusselse metrostation Maalbeek. 32 mensen lieten toen het leven.
Bekijk hier een compilatie van de beelden van de aanslagen op 22 maart:
7. Welke tol heeft 10 jaar oorlog geëist?
De gevolgen van 10 jaar oorlog zijn niet te overzien. Er vielen naar schatting 387.000 dodelijke slachtoffers, onder wie 22.000 kinderen. Daarbovenop zijn er zo'n 128.000 mensen vermist. Het is alom bekend dat het veiligheidsapparaat van Assad burgers arresteert en in gevangenissen steekt. Vaak komen daar folteringen aan te pas. Het is onduidelijk of de verdwenen mensen nog in leven zijn.
Een groot deel van het land ligt in puin. Eén op de drie scholen werd gebombardeerd en minstens 270 medische faciliteiten zijn verwoest.
Door de gruwel ontvluchtte de helft van de 23 miljoen inwoners hun huis. De meesten van hen, zo’n 6,6 miljoen mensen, bleven binnen de landsgrenzen van Syrië zelf. Ze worden vaak ‘ontheemden’ genoemd en leven in tentenkampen. Hun situatie is precair en meer dan tien miljoen mensen zouden humanitaire hulp nodig hebben. Ongeveer 5,6 miljoen mensen verlieten Syrië. Sommigen trokken naar buurlanden als Libanon en Turkije, anderen kozen de weg naar Europa.
8. Wie heeft die oorlog nu eigenlijk gewonnen en hoe moet het nu verder?
Na 10 jaar brutale oorlog heeft Assad, met hulp van Rusland en Iran, het verzet verdreven naar een laatste opstandige provincie, maar men kan het bezwaarlijk een overwinning noemen. Het Syrische regime heeft vandaag controle over amper 60% van haar grondgebied en minder dan 30% van haar eigen grenzen.
Bovendien zijn de problemen legio in de gebieden die wel onder controle staan van Assad. Het land ligt in puin na 10 jaar oorlog en belangrijke basisinfrastructuur zoals energie en gezondheidszorg werd haast volledig vernietigd. Twee miljoen huizen moeten heropgebouwd worden, een gigantische opdracht die decennia zou kunnen duren. Daarnaast teisteren corruptie, economisch wanbeleid en internationale sancties het land: 80% van de Syrische bevolking leeft in armoede. Nu ook terreurorganisatie IS opnieuw dreigt in Syrië en de gevolgen van de coronacrisis voelbaar worden, lijkt de weg naar echte stabiliteit nog zeer lang.
Honderdduizenden Syrische burgers kwamen om of verdwenen in de gevangenissen, de oorlog dreef bovendien een groot deel van de bevolking op de vlucht. Hoe kunnen deze Syriërs ooit weer leven onder dit regime? Heeft het land dan wel een toekomst onder Assad?
Assad wint de oorlog misschien wel militair, maar verliest zijn volk en heerst over een land in puin. De vrede winnen wordt moeilijker dan ooit.