Na de tv-exit van Baudet en Morgan: hoe Dewinter zich inspireerde op Fortuyn

Artiesten hebben het wel vaker gedaan, ook als ze niet agressief, dronken of gedrogeerd waren. Zo liepen de Bee Gees ooit kalm en weloverwogen weg uit een gesprek met Clive Anderson op de BBC, in 1997, omdat hij net iets te veel flauwe grapjes had gemaakt over hun muziek en hun legendarisch hoge stemmen – zo had hij de vergelijking gemaakt met Mickey Mouse.

Op Canvas stapte Marianne Faithfull ooit op tijdens een interview met Zaki voor Spraakmakers – omdat hij maar bleef doorvragen naar haar relatie met Mick Jagger, waarover ze absoluut niet wilde praten. Ook Brian May van Queen, John Lydon (voorheen bekend als Johnny Rotten) van PiL en vele andere misnoegde vedetten maakten ooit een bruusk en eenzijdig einde aan een tv- of ander gesprek dat hen niet meer wist te bekoren.

Vorige week werden we twee keer getrakteerd op verontwaardigde weglopers. In het Verenigd Koninkrijk maakte presentator Piers Morgan zich onsterfelijk belachelijk door als een gekrenkte kleuter de studio van zijn eigen programma Good Morning Britain te verlaten, omdat weerman Alex Beresford hem eens goed op zijn plaats had gezet. Na het interview van Oprah Winfrey met Meghan Markle had Morgan zwaar uitgehaald naar de voormalige actrice – zo geloofde hij “absoluut niets” van wat ze had gezegd tegen Oprah. Beresford vond het ongehoord dat Morgan, na Markle kort te hebben gekend, haar altijd zo moest blijven trashen, neerhalen en afbreken. Waarna Morgan de studio verliet.

Door het stof

In Nederland was het politicus Thierry Baudet, van Forum voor Democratie, die besloot op te stappen uit een tv-programma terwijl de camera’s nog volop liepen. In de RTL-talkshow met Eva Jinek werd Baudet na een debat met politieke tegenstanders nog eens terdege onder vuur genomen door Martijn Koning, een cabaretier die precies deed wat van hem gevraagd werd: een van de politici ‘roasten’, zoals dat heet – het concept vindt zijn oorsprong in de New York Friars Club, een bende comedians en andere sterren die al sinds de jaren vijftig elk jaar een van hun eigen leden eens terdege bespotten.

Martijn Koning deed wel héél erg plichtsbewust wat van hem gevraagd was: met verwijzingen naar de Joodse vriendin en gedeeltelijk Indonesische roots van Baudet ging hij helemaal loos over ’s mans antisemitische kiezers en theorie over de homeopathische verdunning van het Nederlandse volk. Het was snoeihard, en recht op de man. Baudet stond recht, knoopte zijn jasje dicht en verliet nog voor het einde van de roast de tv-studio.

De reacties waren – dat spreekt – verdeeld. Angela de Jong, journalist en tv-recensente bij de populaire krant Algemeen Dagblad, vond het “alle grenzen voorbij” en ging ervan uit dat het incident Baudet alleen maar sympathie en extra stemmen zou opleveren. Ook de redactie van het programma zelf kroop door het stof met een brief vol excuses: ze hadden de tekst van Koning niet van tevoren gelezen en hadden hem dan ook preventief moeten verhinderen om het woord te nemen.

Koning zelf reageerde op Instagram dat hij nooit van tevoren zijn stukjes opstuurt: “Dat wil ik niet. Ik wil als cabaretier volledig vrij kunnen zijn in wat ik zeg en ik waardeer het enorm dat ik die vrijheid krijg.” Of kréég, misschien – dat valt nog te bezien.

Hitlergroet

Wie nu in een flits de Hitlergroet van Geert Hoste in De ideale wereld ziet voorbijkomen (een geintje op de vraag: hoe zegt een Vlaams Belanger goedendag als hij geen hand mag geven?), maakt de goede vergelijking: ook daar bond de redactie in na politiek gekerm. In Nederland kwam de beste reactie van dominee Gremdaat, een alias van de geweldige Paul Haenen: Gremdaat gaf alle cabaretiers en satirici de raad niet langer aan het programma van Jinek mee te werken, omdat ze Koning bij het oud vuil hadden gezet. Als je een satiricus vraagt om af te sluiten, dan moet je hem dat laten doen, aldus Gremdaat. Dan is hij vrij om te zeggen wat hij wil. De excuses achteraf, díé waren ongepast.

In Vlaanderen was Dyab Abou Jahjah zo alert om een recent tv-fragmentje met Thierry Baudet op Twitter te gooien, waarin de politieke vedette dit antwoordt op de vraag wat nou zo typisch Nederlands is: “Alles en iedereen mogen bespotten en ridiculiseren.” Toch nog wat aanpassingsproblemen, die Baudet – aldus Abou Jahjah, een naam die uw dienaar meteen bijna twintig jaar terugwerpt in de tijd.

Het was zondag 1 september 2002, de eerste Zevende dag van het nieuwe seizoen, en ik was te gast als commentator/columnist. De avond voordien was regisseur Jan Verheyen in het huwelijk getreden en aangezien een vriendin mij had meegetroond naar het feest, had ik maar drie uur geslapen. Wat geen excuus mag zijn, maar de petite histoire wil ook wat.

Oudere lezers herinneren het zich misschien. Na een debat tussen Dyab Abou Jahjah en Filip Dewinter, dat door de eerste glansrijk was gewonnen, werd ik gevraagd om een evaluatie. Op dat moment duwde ik het gaspedaal net iets te stevig in en toeterde ik dat iedereen, met twee vingers in de neus en beide handen op de rug gebonden, intellectueel de meerdere kon zijn van de heer Dewinter – waarna die, na een tirade over het cordon médiatique en onder een klaterend applaus van het aanwezige publiek, de studio verliet. Een uurtje later klaterden de eerste bedreigingen in mijn mailbox.

Gedemoniseerd

De anekdote op zich is niet zo interessant. Veel boeiender is wat Dewinter mij enkele jaren later, tijdens een groot interview in 2009, vertelde over zijn beweegredenen voor dat plotse vertrek. Tijdens mijn ‘evaluatie’ had hij gevraagd aan Siegfried Bracke, toen nog VRT-journalist en de moderator met dienst, of hij nog kon reageren. “Maar dat kon niet”, aldus Dewinter. “En dus dacht ik: oké, dan kan ik beter weggaan. Ik dacht aan Pim Fortuyn, die ik pas hetzelfde had zien doen tijdens een debat op de Nederlandse tv. Ik vond dat hij er goed mee was weggekomen, dat het hem waarschijnlijk de sympathie van de kijker had opgeleverd.” Door mij aan te vallen, zei Dewinter, keerde hij zich dus tegen de media die het toenmalige Vlaams Blok “uitsloten” en “demoniseerden”.

Dewinter had zich laten inspireren door Pim Fortuyn, die van politieke televisiedebatten begin deze eeuw altijd een evenement maakte. Als Fortuyn op tv kwam, dan gebeurde er iets. Was het niet omdat hij een concurrent uitdaagde, een interviewster toesnauwde dat ze naar huis moest gaan koken, dan wel omdat hij – inderdaad – wegliep. In de politiek van de Lage Landen is wijlen Fortuyn de oervader van het weglopen. Hij deed het onder meer – en wellicht verwees Dewinter naar dat fragment – tijdens een debat met Wouke van Scherrenburg als moderator omdat hij vond dat hij niet genoeg tijd kreeg om zijn punt te maken, terwijl hij eigenlijk een soort van voorkeursbehandeling genoot.

Ik heb een uitgebreide rondvraag gedaan, onder meer via sociale media, en weglopen lijkt toch vooral een dingetje ter rechterzijde. Men zou denken dat rechtse kiezers graag hebben dat hun helden tegen een stootje kunnen, en gespierd weerwoord bieden als ze aangevallen worden. Maar kennelijk klopt dat niet: op rechts scoort de calimero.

Microfoontje

Men hoeft de blik maar over de oceaan te werpen om deze analyse te bevestigen: wie is de voorbije jaren vaker opgestapt tijdens een tv-interview dan Donald Trump? Hij deed het tijdens een interview met CBS-man John Dickerson, hij deed het tijdens 60 Minutes op CBS – hij deed het zelfs al in 1990, toen van het Witte Huis nog geen sprake was. Toen een CNN-reporter bleef doorboren over zijn belangen in allerlei casino’s, pulkte hij het microfoontje van zijn jas en verliet hij de opnamestudio, terwijl hij de interviewer nog toesnauwde: “U bent een negatieve man. U doet aan oneerlijke journalistiek.”

Het beoogde resultaat lijkt tweeërlei. Eén: door zich zo kleinzerig en expliciet af te zetten tegen de mainstreammedia, versterkt de rechtse populist het idee dat hij door de elite wordt gedwarsboomd. Twee: door interviewers zo voor schut te zetten, creëert hij een chilling effect op andere journalisten. Nederlandse programmamakers zullen voortaan wel twee keer nadenken voor ze nog eens een satiricus los laten gaan op een politicus. Zoals de VRT almaar voorzichtiger zal zijn met Vlaams Belang.

Men hoeft, tot slot, niet altijd weg te lopen om dat effect te beogen. Er zijn ook politici die nooit weglopen uit een interview, maar die gewoon geen interviews meer geven aan de journalisten van wie ze lastige vragen verwachten. Ook dat is een vorm van chilling.

Al geldt dat natuurlijk niet alleen voor politici. Dat deed Meghan Markle ook toen ze voor Oprah Winfrey koos, zou Piers Morgan zeggen.