Nederland naar de stembus in coronatijden: hoe gaat dat en wat mogen we verwachten?

Dat is heel bijzonder. Een tijdlang gingen er verschillende publieke stemmen op om de verkiezingen uit te stellen. Maar de politiek gaf geen krimp, uit schrik afgerekend te worden als politicus "die schrik heeft van de kiezer". 

En dus gaan de verkiezingen door, maar met aanpassingen: zo zullen burgers kunnen stemmen per brief en zullen de stembureaus 3 dagen open zijn, in plaats van 1 dag: de eerste twee dagen - maandag en dinsdag - waren dat een aantal stembureaus voor de meest kwetsbare burgers, vandaag - de echte verkiezingsdag - zijn dan alle bureaus open voor iedereen die nog niet gestemd heeft. Uiteraard worden in de stembureaus allerlei veiligheidsmaatregelen genomen. 

Daarnaast zal er op de verkiezingsavonden minder streng worden toegezien op de avondklok: normaal moeten Nederlanders om 21 uur thuis zijn, maar de stembureaus zijn open tot 21 uur, dus dat is praktisch niet mogelijk. Nederland gokt er op dat de verkiezingen op deze manier veilig kunnen verlopen.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier en lees voort onder de video:

Te veel om gezond te zijn. Aan de Nederlandse verkiezingen nemen dit keer een recordaantal partijen deel: 37, waarvan er minstens 15 in de Tweede Kamer gaan belanden. Die hebben allemaal hun lijsttrekkers en figuren; de een al mediagenieker dan de andere. 

Een aantal namen moet je zeker onthouden. Uiteraard die van Mark Rutte, huidig en waarschijnlijk toekomstig premier, lijsttrekker van de liberale partij, de VVD. Zijn grootste uitdagers zijn ook twee mannen: Geert Wilders, van de rechts-radicale PVV en Wopke Hoekstra van het CDA. Hoekstra is een ietwat jongere versie van Rutte, maar dan met een christendemocratisch sausje over: keurig, beleefd, deftig maar iets minder joviaal. Hij is nu minister van Financiën in de regering-Rutte. Geert Wilders leek een paar jaar geleden voorbij, maar hij is helemaal terug. Met zijn bekende recept van anti-islam en anti-migratieretoriek, houdt hij zich in deze campagne goed staande. 

Een paar andere namen: Sigrid Kaag, lijsttrekker van het links-liberale D66 en ex-topdiplomaat. Zij profileert zich - een beetje verwonderlijk - de laatste weken als een alternatief voor het strenge coronabeleid van Rutte, met wie ze samen in de regering zit. Ook Thierry Baudet, de leider van het rechts-populistische Forum voor Democratie, zet daarop in. Baudet slaat de laatste maanden een andere koers in, die een mix houdt tussen corona-ontkenning en complotdenken met een vleugje trumpisme. De partij doet het niet denderend in de peilingen, al zou Forum wel eens de verrassing van de verkiezingen kunnen worden. 

Ook Jesse Klaver, de leider van GroenLinks, blijft prominent aanwezig in de campagne. Hij was de revelatie vier jaar geleden, maar daar blijft steeds minder van over. Hij pleit voor linkse samenwerking, met de radicaal-linkse SP en de sociaaldemocraten van de PvdA, die allebei geleid worden door een Lilian(ne): Marijnissen bij SP, Ploumen bij de PvdA.

Klik op de video en bekijk de belangrijkste kandidaten, en lees onder de video verder.

Nederland is een peilersland: zowat elke week komt er wel een uit. En die peilingen zijn doorgaans erg betrouwbaar. Volgens de peilers is de race gelopen: de VVD van premier Rutte steekt er met kop en schouders bovenuit. De partij staat op zo'n 30 procent van de stemmen, de eerste achtervolgers: D66, de PVV van Wilders en het CDA van Hoekstra. Deze partijen strijden om een tweede plaats. Nog nooit stond een partij in de peilingen zo afgetekend op kop aan de start van de verkiezingen. 

Dan volgt een hele sliert partijen die allemaal kleiner zijn dan tien procent. In volgorde ongeveer:  PvdA, SP, GroenLinks, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Forum voor Democratie, SGP, Volt, Denk, Ja21, 50PLUS, Boerenburgerbeweging (BBB) en BIJ1. 

Wij drukken - net al de meeste andere landen - de uitslagen van peilingen en verkiezingen bij voorkeur uit in procenten. Als je in de Nederlandse pers gaat zoeken, zal je andere getallen zien: zij drukken de sterkte van partijen meestal uit in zetels. Het Nederlandse parlement bestaat uit 150 zetels, die verdeeld worden volgens het aantal stemmen. Een vergelijkbaar systeem met het onze, maar dan zonder kieskringen. Maar het uitdrukken in zetels is in Nederland ook overzichtelijker, door het grote aantal partijen.

Bekijk de reportage uit "Terzake" hier en lees voort onder de video:

Zoals je hierboven al kon lezen: het aantal partijen swingt de pan uit. De Nederlanders hebben de keuze uit maar liefst 37 partijen. Nog opvallender: waarschijnlijk zullen op zijn minst 15 partijen in het parlement belanden, 4 meer dan in ons al zeer versplinterde land. 

De verklaring is vrij eenvoudig: er is in Nederland geen kiesdrempel. Bij ons moet je ten minste 5 procent van de kiezers verleiden in je kieskring, in Nederland volstaat soms minder dan een procent om een van de 150 zetels in de wacht te slepen. Dat leidt ertoe dat het oprichten van een partij minder risico's inhoudt, aangezien je een aanzienlijke kans hebt om in het parlement te belanden. 

Daardoor zijn in de loop van de jaren heel wat partijen ontstaan, met een specifieke niche. Zo heb je drie christelijke partijen, van rechts en zeer conservatief (SGP) tot links en conservatief (ChristenUnie) tot gematigd (CDA). Zo is er een partij die zich specifiek toelegt op de 50-plussers (50-PLUS), een "Partij voor de Dieren", die "dierendingen boven mensendingen zet", twee radicaal rechtse partijen (PVV, FvD), twee immigrantenpartijen (Denk, bij1), een links-liberale partij (D66) en een aantal afsplitsingen van de andere partijen (Code Oranje, Ja21!). In Nederland geldt al even "voor ieder probleempje of gedachte een partijtje".

Het zal je niet verbazen, maar corona nam een belangrijk deel van de campagne in. Vooral het beleid van de regering werd op de korrel genomen: een aantal partijen hopen door te pleiten voor meer soepelheid en openheid, stemmen af te snoepen van de grote regeringspartijen VVD en CDA. D66 heeft zichzelf die rol voor een stuk toegedicht, door als eerste te pleiten voor een soort coronapaspoort. 

Het is vooral Thierry Baudet die inzet op vrijheid. Hij voerde campagne alsof er geen virus is, noemde corona een griepje en reed met zijn "vrijheidskaravaan" Nederland rond, terwijl hij vriend en fan openlijk knuffelde. Daartegenover stond Mark Rutte, de premier en de man van het beleid: hij voerde enkel campagne in de tv-studio's of vanachter de laptop. "Niets voor mij maar het is nu zo", aldus Rutte. 

Bekijk de analyse van Ivan Ollevier uit "Het Journaal" hier en lees voort onder de video:

Maar de campagne ging zeker niet alleen maar over corona. Zo speelden een aantal andere thema's een belangrijke rol: energie, bijvoorbeeld, met een debat voor of tegen kernenergie. Maar ook onderwijs en de zorg, het minimumloon en de werkloosheidsuitkeringen passeerden de revue. 

Een ander belangrijk thema: de rol van de overheid en de openheid van de politiek, in de nasleep van de toeslagenaffaire waarover de regering-Rutte net voor de finish nog viel. Jarenlang bestempelde de overheid honderden ouders onterecht als fraudeur, waardoor ze uitkeringen misliepen en boetes kregen, zonder verweer. Dat moet radicaal anders, vinden alle lijsttrekkers. En allemaal pleiten ze - van rechts tot links - voor een sterke overheid en veel investeringen: het lijkt alsof iedereen links wil zijn, maar de rechtste partijen daarin geloofwaardiger zijn. 

Beluister hieronder een reportage uit "De ochtend" op Radio 1 over het thema "zorg" en het gebrek daaraan op het platteland en lees verder onder de reportage.

Het was zelden zo moeilijk om te voorspellen hoe snel het zal lukken om een coalitie te vormen na de verkiezingen. Zoals de peilingen er nu uitzien, zou de huidige ontslagnemende gevallen regering, gewoon kunnen voortdoen. Bovendien deed de coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie het ook niet slecht: er werd heel wat beslist en de onderliggende tegenstellingen kwamen amper of niet aan de oppervlakte en zeker nu vraagt corona een snelle regeringsvorming. 

Maar de liefde tussen de partijen was nooit echt groot en de versplintering is enorm: de kans op een langere formatie is zeker niet uitgesloten, zeker als een van de huidige partners er geen zin meer in heeft. In dat geval wordt nu al gesproken van een mogelijke noodregering, om de coronacrisis een krachtig antwoord te kunnen bieden. 

Juist, het gidsland kijkt ook al eens naar het zuiden.