Roger Raveel in Bozar: maak kennis met de man die het eerste kunstwerk maakte dat je eten moet geven

“Raveel was een heel individualistische kunstenaar”, zegt Franz Wilheim Kaiser, de curator van de tentoonstelling in Bozar. “Hij ging vaak tegen de stroom in. In een tijd waarin de kunstwereld alsmaar internationaler werd, bleef hij doelbewust in zijn geboortedorp Machelen-aan-de-Leie wonen en liet zich inspireren door wat hij daar zag: zijn familie, zijn huis en zijn omgeving. Hij ontwikkelde ook een heel eigen beeldtaal, balancerend tussen figuratie en abstractie.”

(Lees meer over de tentoonstelling onder de video)

Wie is Roger Raveel? Bekijk het portret dat Lieven Vandenhautte maakte na het overlijden van de kunstenaar in 2013:

Roger Raveel is een klassiek geschoold schilder, maar in 1948 neemt hij een radicaal besluit. Hij wil opnieuw beginnen. Hij schuift alle invloeden en bewondering voor andere kunstenaars aan de kant en zegt tegen zichzelf: “Je hebt niets meer, je kan niets meer. Kijk naar de dingen en begin te tekenen en te schilderen”. Zo vindt hij vrij snel zijn eigen stijl die hij zijn hele leven lang verder uitpuurt. 

“Gele man met karretje” beschouwt hij zelf als zijn eerste belangrijke werk. De man op het schilderij heeft een geel streepjespak aan. Die gestreepte figuren worden een handelsmerk van Raveel.

Hoe kwam Raveel op het idee om die zo te schilderen? Zijn ze geïnspireerd op een pyjama? Een gevangenisuniform? Of het Michelinmannetje? 

Volgens curator Kaiser is het niets van dit alles. Hij vermoedt dat Raveel de strepen gebruikte om de man te modelleren. "Traditioneel wordt een figuur gemodelleerd door licht en schaduw, maar Raveel wou daar komaf mee maken. Door die streepjes te gebruiken, krijgt hij toch een bepaalde vorm en dynamiek in de figuur." 

Vanmiddag opende koning Filip de tentoonstelling. Bekijk het verslag uit "Het Journaal" en lees voort onder de video:

Raveel haalt zijn inspiratie uit zijn directe omgeving. Dagelijkse voorwerpen en bezigheden staan centraal. Hoewel ze zeer herkenbaar zijn, zijn ze niet realistisch geschilderd. Door het gebruik van strakke lijnen, felle kleuren en abstracte vlakken, maken ze zich los van de realiteit en krijgen ze een universeel karakter. 

De kunstenaar portretteert vaak zichzelf, zijn vrouw en zijn vader. Beetje bij beetje laat hij de individuele gelaatstrekken los. Op het schilderij "Man met ijzerdraad in tuin" vervangt hij het gezicht voor het eerst door allemaal kleine vlakjes. 

Volgens Sofie Lauwers, directeur tentoonstellingen bij Bozar, gaat Raveel hier in dialoog met de Nederlandse kunstenaar Piet Mondriaan. "Mondriaan was iemand voor wie het abstracte, het spirituele heel belangrijk was. Mondriaan zei: je moet het denken schilderen, terwijl Raveel zei: neen, je moet schilderen wat je ziet. Maar toch was Mondriaan heel belangrijk voor Raveel. Wellicht schuilt hun verwantschap in een zoektocht naar het universele." 

Typisch voor Roger Raveel is ook het witte vierkant dat hij in zijn werk integreert. Dat zou geïnspireerd zijn op witte lakens die buiten op het platteland hingen te drogen. In zijn werk gaan ze echter een eigen leven leiden. Het vierkant krijgt een symbolische betekenis. Hij associeert het met magie, maar ook met het witte schildersdoek. 

Het witte vierkant komt bijvoorbeeld voor in "De schilderijenoptocht", een monumentaal werk waarin Raveel het opneemt voor de kunst. Het hangt prominent vooraan en nodigt de toeschouwer als het ware uit om het zelf in te vullen. "Raveel vindt het erg belangrijk om het publiek te betrekken in zijn werk, om uit te breken uit het doek", zegt Sofie Lauwers van Bozar. 

Raveel wil dat zijn werk overvloeit in de omgeving en dat de omgeving overvloeit in zijn werk. Om dat effect te bereiken, gaat hij onder meer spiegels integreren in zijn doeken. Zo wordt de omgeving automatisch onderdeel van het schilderij en kan de toeschouwer letterlijk in interactie treden met het werk. Maar dat is nog niet genoeg. Op den duur krijgt zijn werk wieltjes, zodat je er letterlijk mee naar buiten kunt rijden. 

Een mooi voorbeeld hiervan is het "Karretje om de hemel te vervoeren". "Het thema van het karretje vind je al terug in zijn schilderijen van begin jaren 50. Dat komt telkens terug, maar op een gegeven moment zie je dat dat karretje loskomt, dat dat karretje echt wielen krijgt en dat hij daar performances mee gaat organiseren", zegt Sofie Lauwers. 

Raveel heeft zijn hele leven lang koppig zijn eigen ding gedaan. Zo maakt hij in de jaren 60 het eerste schilderij dat je eten moet geven, door een kooi met een witte tortelduif aan zijn schildersdoek te hangen. Op die manier wou hij dichter bij de werkelijkheid komen. Enkele jaren later doet hij hetzelfde met twee kanaries in het werk "Het verschrikkelijke mooie leven".

Raveel krijgt hiervoor veel kritiek van collega-kunstenaars, maar hij blijft overtuigd van de waarde van zijn werk. Hij roeit graag tegen de stroom in, maar zo ontglippen hem veel kansen om internationaal door te breken. 

“In een tijd waarin iedereen abstract schilderde, ging hij figuratief schilderen. In een tijd waarin kunst internationaal moest zijn en alles gebeurde in de grote steden, bleef hij op het platteland wonen en werken”, zegt curator Kaiser. 

In de jaren 60 krijgt hij wel de wind in de zeilen, met de pop-art en de nieuwe figuratie. In die kunststroming wordt het gewone verheven tot kunst, iets waar Raveel al jaren mee bezig is. “Maar dan is het te laat. Hij is dan al de veertig voorbij en dan ben je geen avant-gardekunstenaar meer. Dan behoor je niet meer tot de nieuwe generatie." 

Beluister hier het gesprek met cultuurjournaliste Kristien Bonneure over de tentoonstelling in "De wereld vandaag op Radio 1" (en lees verder):

Toch heeft Raveel er altijd in geloofd dat de internationale erkenning voor zijn werk er ooit wel zou komen. "Ik ben ervan overtuigd dat ze meer en meer het geniale gaan zien van mijn werk. Dat gaat gekheid worden, zoals bij Van Gogh. De prijzen die men er dan voor gaat betalen... De echte erkenning moet nog komen, maar dat is voor na ons", zei hij hierover in een interview in 2006. 

Bozar wil meewerken aan die internationale erkenning. De tentoonstelling toont 150 schilderijen, tekeningen en voorwerpen uit de lange loopbaan van Raveel. Die worden ook samengebracht in een Engelstalige catalogus, met Nederlandse en Franse teksten achterin. "Er bestaat zo goed als geen Engelstalige literatuur over Roger Raveel", zegt Kaiser. "Dit is een eerste stap om zijn werk ook in het buitenland onder de aandacht te brengen."

Tekenaar Kamagurka maakte ooit samen een schilderij met Roger Raveel. Ook hij vindt dat Raveel internationale erkenning verdient. Bekijk hieronder het volledige interview met Kamagurka over Raveel in "De afspraak":

Op 28 maart zendt Canvas een nieuwe documentaire uit over de kunstenaar, "Wij, Roger Raveel". Bekijk hier de trailer: