De diepe val van de "Trump" van Brazilië - Annelies Beck

Annelies Beck is presentatrice van "Terzake" en heeft een bijzondere voorliefde voor Brazilië. Ze heeft er gewoond, gestudeerd en heeft een Master in Brazilian Studies.

Eerst is er een aanhoudingsbevel tegen de rijkste man van het land. Kort daarna sterft een rechter van het Hooggerechtshof - belast met een corruptieonderzoek tegen die rijkste man - bij een vreemd vliegtuigongeluk.

Brazilië steekt de Verenigde Staten naar de kroon als het gaat over nieuwsberichten waarvan je denkt “dit kan niet waar zijn!?”.

Vijf jaar geleden, op het hoogtepunt van zijn rijkdom en macht, ontving Eike Batista, de rijkste man van Brazilië, journalisten wel eens bij hem thuis in Rio de Janeiro. Daar mochten ze dan plaats nemen naast zijn Mercedes-Benz SLR McLaren die hij via een grote glazen deur kon binnenrijden in één van de zes zitkamers die de villa telde. Veertien andere auto’s, zoals de Porsches en Beemers, moesten genoegen nemen met een plekje in de garage.

Het is een scène uit het boek “Brazillionaires” van voormalig Bloomberg-journalist Alex Cuadros. Cuadros beschrijft de handel en wandel van miljardairs in Brazilië, ‘the godfathers of modern Brazil’ en onderzoekt hun relatie met de politiek.

In 2012 was Eike Batista volgens het agentschap Bloomberg de achtste rijkste man ter wereld, goed voor 34 miljard dollar die hij had verzameld via activiteiten in mijn- en havenbouw en in de media. Voor Eike, zelfverklaarde selfmade man en steevast met roze das, telde evenwel alleen de àllerbeste zijn en hij verkondigde aan iedereen die het horen wilde dat hij Carlos Slim, Mexicaans zakenman en toen al jaren de rijkste man ter wereld, van de troon wilde stoten.

Hij plakte er zelfs een datum op: eerst was dat 2013, later verschoof hij de deadline naar 2015.

De rijkste man ter wereld werd Eike nog niet, maar wel de drukst besproken zakenman in Brazilië. Zijn zelfvertrouwen, zijn gezin (hij was getrouwd met een voormalig model en zijn drie zonen zijn naar Germaanse goden genoemd: Thor, Olin en Baldur), zijn bijgeschaafde levensverhaal en zijn obsessie met bepaalde letters en cijfers…

Het werd allemaal uitgebreid gerapporteerd in de pers. Meer dan eens werd hij, tegen zijn zin overigens, vergeleken met Donald Trump, al heeft Eike nooit blijk gegeven van politieke ambities.

Eike’s gepoch en zijn gepronk met auto’s, jachten en luxueuze villa’s, zijn vinnige getwitter en ijdelheid waren niet louter een uiting van een uit de kluiten gewassen ego maar dienden ook een hoger doel: zijn land mee opstuwen in de vaart der volkeren.

Hij zag zichzelf als een “soldaat van Brazilië” en won zo ook de steun van toenmalig president Lula en daarna president Dilma Rousseff. Hij investeerde voor het land en eigende zich in één beweging allerlei overheidssubsidies toe.

Zo droeg hij bij aan de UPP’s (de politie-eenheden die favela’s - armenwijken -  moesten helpen veilig maken in aanloop naar het WK ’14 en de OS ’16) en maakte hij samen met Odebrecht, de grootste bouwondernemer van het land, de renovatie van het Maracana-stadion mogelijk (in ruil mochten Eike en Odebrecht het 35 jaar lang uitbaten), …

Zijn ambitie en ondernemingslust kenden geen grenzen. Eike leek de vleesgeworden toekomst van het land. Brazilië klopte zichzelf op de borst.

Twee jaar later, anno 2014, stort Eike Batista’s zakenimperium in elkaar. De bilionario (miljardair) werd bolhonario (‘bubbelair’). Het was zijn talrijk toegestroomde investeerders en beleggers duidelijk geworden dat zijn projecten zelden of nooit opbrachten wat Eike hen met veel vuur voorspiegelde.

Afgelopen donderdag is bovendien een aanhoudingsbevel tegen hem uitgevaardigd in het kader van een landelijk corruptieonderzoek genaamd Lava Jato. Eike Batista wordt beschuldigd van witwaspraktijken en het betalen van smeergeld aan oud-gouverneur Sérgio Cabral van Rio de Janeiro. (Die laatste zit in de gevangenis op verdenking van misbruik van publieke middelen en het aannemen van smeergeld).

Eigenlijk is het verwonderlijk dat Eike Batista niet eerder in het vizier kwam van de het team achter Lavo Jato (letterlijk: Car Wash). Gerecht en politie werken nu al twee jaar samen aan het blootleggen van een steeds uitdijend netwerk van smeergeldstromen tussen politici en ondernemers, met in het hart het staatsbedrijf Petrobras.

Zowel politici als bedrijfsleiders werden na uitgebreid onderzoek achter de tralies gezet - iets wat tot een paar jaar geleden zo goed als ondenkbaar was, zeker op die schaal.

Ook Marcelo Odebrecht die samen met Eike Batista het legendarische voetbalstadion Maracana kocht wacht zijn proces af in de gevangenis. De rechercheurs en onderzoeksrechters werken, geïnspireerd door Italiaanse maffia-onderzoek, met spijtoptanten. Wie anderen (mee) in het bad trekt, kan eventueel op strafvermindering hopen. Zo volgt de ene beschuldiging op de andere. Aan het gerecht om uit te zoeken wat er daadwerkelijk van aan is.

Eike Batista vertelde de onderzoekers vorig jaar uit eigen beweging dat de minister van financiën in 2012 een bijdrage aan de partijkas had gevraagd (en gekregen) van 5 miljoen dollar. Eike hoopte zo zelf buiten schot te blijven.

Wanneer de onderzoeksrechter een deal sluit met een politicus of ondernemer moet het Hooggerechtshof beslissen of die toelaatbaar is. De rechter die het dossier Lavo Jato bij het Hooggerechtshof onder zijn hoede had, was Teori Zavascki.

Hij stond op het punt zich uit te spreken over 77 overeenkomsten met verantwoordelijken van bouwondernemer Odebrecht. Het kwam ook Zavascki toe daarna eventueel over te gaan tot de publicatie van die overeenkomsten, waarbij dus namen van anderen, ook politici, publiek gemaakt zouden worden.

Het gerucht doet de ronde dat ook president Temer genoemd werd. Alleen, zover kwam het niet want vorige week donderdag kwam Zavascki om bij een vliegtuigongeluk voor de kust van Paraty.

Meteen ontplofte het internet en deden allerhande samenzweringstheorieën de ronde. Het komt namelijk huidig president Michel Temer toe een nieuwe rechter aan te stellen in opvolging van de overleden Teori Zavascki. Temer (foto) zelf is niet onbesproken; tegen hem en vele partijgenoten lopen gerechtelijke onderzoeken.

Zijn tegenstanders vrezen dat hij iemand zal aanstellen die Lavo Jato zal tegenwerken, al kan de voorzitter van het hof nog beslissen het dossier toe te wijzen aan één van de collega’s van Teori Zavascki. Het onderzoek naar de oorzaak van de crash is intussen nog aan de gang.

Zo begint dus het nieuwe jaar in Brazilië. Terwijl iedereen hoopte op een schone lei want 2016 was in vele opzichten een jaar om snel te vergeten.

President Dilma (foto) werd afgezet met een betwiste procedure. De werkloosheid sprong de hoogte in. De economische groei was nauwelijks die naam waardig. Na jaren van ‘grote schoonmaak’ in de favela’s laaide het geweld weer vaker op nu de onderbetaalde politie zich steeds meer terugtrekt.

En oud-president Lula, de populairste president van het land ooit, moet ook voor de rechter komen in verband met corruptie-aantijgingen.

2017 voorspelt voorlopig helaas niet veel beterschap. Brazilië, het land dat zich zo graag in superlatieven aan de wereld verkoopt (de grootste dam ter wereld, het mooiste carnaval ter wereld, …) kan nog altijd bogen op buitengewone verwezenlijkingen maar dan in negatieve zin.

Maracana staat te verkommeren, wellicht de meest tragische witte olifant uit de Braziliaanse geschiedenis. Bloedige opstanden en bendeoorlogen in overbevolkte gevangenissen kostten sinds januari al tientallen mensen het leven.

Human Rights Watch waarschuwt voor een toename van executies door veiligheids- en politiediensten. Sinds het begin van het jaar is 12% van de bevolking is werkloos. President Temer heeft harde besparingsmaatregelen aangekondigd om de economie weer onder controle te krijgen. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Na zijn fall from grace in 2014 heeft Eike Batista verschillende larmoyante interviews gegeven waarin hij vertelde hoe moeilijk het was af te dalen tot een lagere levensstandaard dan hij gewend was. (Later bleek dat nog wel mee te vallen en kort daarna smeedde hij alweer plannen voor nieuwe ondernemingen en producten, zoals een tandpasta genaamd Elysium.)

Als hij straks gevat wordt en daadwerkelijk naar de cel moet, zal hij nog een paar stappen achteruit moeten zetten. In Brazilië heb je recht op een betere cel als je gestudeerd hebt, maar Eike Batista maakte, zoals hij trots vermeldt in zijn autobiografie, zijn ingenieursopleiding nooit af.

Zijn goede gesternte en zijn netwerk volstonden voor zijn plannen, meende hij. Tot nu. Iets waar Brazilianen misschien toch enige hoop uit te putten.