Topdiplomate en stemmenkanon, maar ook bedreigd en kwetsbaar: wie is Sigrid Kaag?

17 maart 2021, verkiezingen voor de Tweede Kamer, het Nederlandse parlement. Toen na het sluiten van de stembureaus 's avonds de eerste exitpolls binnenliepen en een forse winst lieten zien voor de links-liberale partij D66, waagde de nochtans immer kalm en nuchter lijkende Sigrid Kaag zich even aan een dansje op tafel. 

Kaag, op dat moment minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in de regering Rutte-III, was erin geslaagd om de links-liberale partij D66 voor het eerst de tweede partij van Nederland te maken, na de VVD van minister-president Mark Rutte. D66 haalde 24 zetels binnen, evenveel als het record van partijoprichter Hans van Mierlo uit 1994. Door haar fractie werd Sigrid Kaag de ochtend na de verkiezingen met een staande ovatie verwelkomd.

Het succes van D66 was volgens experts bijna volledig toe te schrijven aan Sigrid Kaag. De verwachtingen waren hoog toen Kaag lijsttrekker werd. Ze wilde de eerste vrouwelijke minister-president van Nederland worden en pleitte voor een andere bestuurscultuur.  

Dat succes hadden weinigen voorspeld aan het begin van de campagne. De verwachtingen waren hoog, maar Kaag leek ze aanvankelijk niet te zullen waarmaken. Tijdens de eerste tv-optredens kwam ze eerder stroef en warrig over. Maar de laatste weken voor de verkiezingen zagen analisten Kaag groeien en boven zichzelf uitstijgen. Ze wist zichzelf te verkopen als een nieuw type leider.

In een versnipperd politiek landschap was Kaag de enige die het leiderschap van "routinier" Mark Rutte (die al sinds 2010 premier is) durfde uit te dagen. Ze sprak zich uit voor duidelijke keuzes in plaats van compromissen. Ze nam een voorbeeld aan Angela Merkel (Duitsland) en Jacinda Ardern (Nieuw-Zeeland), leiders die niet wachtten tot er een draagvlak is, maar zelf een draagvlak creëerden.

Kaag ontpopte zich tot een sterke debater, die zonder de kalmte te verliezen van leer trok tegen oprukkend populisme. Opvallend was het slotdebat van de NOS, waarin ze Geert Wilders van de radicaal-rechtse anti-immigratiepartij Partij van de Vrijheid (PVV) snedig en assertief van repliek diende. "Ik accepteer dit niet", zei ze toen Wilders haar een "verrader" noemde omdat ze als minister van Buitenlandse Handel een hoofddoek had gedragen tijdens een bezoek aan Iran.

Het Midden-Oosten is vertrouwd terrein voor Kaag. Voor ze in 2017 als nieuwkomer in de Nederlandse politiek trad, had ze er een jarenlange carrière op zitten als diplomate bij de Verenigde Naties. Zo was ze speciaal gezant van de VN in Libanon en Syrië.

In 2013 kwam Kaag voor het voetlicht toen ze in opdracht van de VN-Veiligheidsraad de ontwapeningsmissie leidde die instond voor de vernietiging van chemische wapens in Syrië. Voor haar werk in het Midden-Oosten kreeg ze in 2016 een belangrijke vredesprijs van de Carnegie-stichting.

Haar jarenlange internationale ervaring was meegenomen toen ze in 2017 minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werd in de regering-Rutte III.

Vanaf 2018 kwam daar een waarnemend ministerschap van Buitenlandse Zaken bij. In datzelfde jaar ging een filmpje viraal waarin Kaag tijdens een bezoek aan Tunesië als minister vlotjes van het Arabisch op het Frans overschakelt.

Ook persoonlijk heeft Kaag een band met het Midden-Oosten. Ze is getrouwd en heeft vier kinderen met een Palestijnse gewezen tandarts, die in de jaren 90 onderminister was in de Palestijnse regering in Ramallah.

Bij haar aantreden in de Nederlandse politiek kreeg Sigrid Kaag naast hoge verwachtingen ook te maken met scherpe kritiek. Haar huwelijk met een Palestijnse man bijvoorbeeld lag bijvoorbeeld meteen onder een vergrootglas. Ze hekelde al snel het politieke klimaat in Nederland en keerde zich tegen populisme en islamofobie.

Haar internationale profiel werd ook tegen haar gebruikt. Critici schilderden haar af als een elitaire buitenstaander die te lang weg is geweest om nog veel voeling te hebben met wat er leeft in de Nederlandse samenleving. "Het lijkt soms of ik een eeuwige inburgering moet doen", reageerde ze op die kritiek in een interview met De Volkskrant. Aan wie haar elitair noemt, antwoordt Kaag dat ze het succes niet zomaar in de schoot geworpen kreeg. Zo kwam ze als 13-jarige in een pleeggezin terecht, omdat zowel haar moeder als haar vader ernstig ziek waren.  

Maar Kaag werd de voorbije jaren meermaals het doelwit van populisten en complotdenkers. Die bekritiseerden haar niet alleen online, maar ook fysiek. In 2022 daagde een man met een brandende fakkel op aan haar privé-adres. Eerder dit jaar werd Kaag tijdens een campagnebezoek geconfronteerd met boeren en complotdenkers met fakkels. Ze probeerde met hen in gesprek te gaan, maar van een echte dialoog was amper sprake.

Kaag kreeg vanwege de vele bedreigingen zware beveiliging, en dat legde ook een druk op haar gezin. Zo bleek enkele maanden geleden tijdens het tv-programma "College tour". De minister kreeg een filmpje te zien waarin twee van haar dochters hun grote bezorgdheid uitten. "We dachten dat Nederland een tolerant land was. Nu kan mijn moeder door de bedreigingen de straat niet meer op. (...) We hopen dat ze een andere baan zoekt. (...) Het hoeft maar één keer mis te gaan."

De minister kan haar tranen niet bedwingen. "We hebben het er niet vaak genoeg over. Ze maken zich zorgen en ik denk dat hun zorgen reëel zijn."

Vorige week viel de regering-Rutte IV. Voor Kaag blijkbaar hét moment om grondige beslissingen te nemen over haar toekomst. "De val van het kabinet was onnodig en betreurenswaardig. Er liggen nog altijd grote opgaven voor Nederland", schrijft ze in een mededeling op de website van D66.

"Velen van jullie hebben me gevraagd de verantwoordelijkheid van het politiek leiderschap nogmaals op me te nemen. Jullie steun en aanmoediging raken me. Voor mij ging de afgelopen periode naast liefde en waardering ook gepaard met haat, intimidatie en bedreiging. Dat trok een zware wissel op mijn gezin. Voor mij was het soms moeilijk, maar te dragen. Voor mijn gezin is dat anders, te meer een nieuwe periode van verantwoordelijkheid nemen nog vele jaren zou duren.
 
Alles afwegend heb ik besloten mij niet te kandideren voor het lijsttrekkerschap van de partij. Ik dank jullie allen, ook de kiezer, maar ook diegenen die zich tegen intimidatie uitspraken om de stille meerderheid een stem te geven. Dat geeft me hoop."