Oud-premier Wilmès: “Huidige verdeling van de bevoegdheden is niet adequaat om crisis te beheersen”

Wilmès schetste het begin van de crisis eind december 2019, begin 2020. “Eerdere cijfers verzameld in China waren eerder geruststellend. Naarmate we meer gegevens binnenkregen, werden de zaken duidelijker, maar toch. De eerste weken was er heel wat onzekerheid, bijvoorbeeld over transmissie. Wat vandaag een evidentie is, was dat toen niet”, zei Wilmès. “Het was een evolutief proces, met elke nieuwe kennis, werd een nieuwe stap gezet.”

“Dat eerste kwartaal besefte niemand wat de omvang en de duur van de crisis zou zijn. Dat was wereldwijd het geval. Iedereen moest schakelen van een crisis die veraf leek te zijn, naar iets wat vlakbij is. Vanaf medio maart werd dit tastbaar, door de situatie in Italië. Europa reageerde bijna overal op hetzelfde moment. De context was echter in geen enkel land hetzelfde.”

“Er is een verschil tussen theorie en werkelijkheid”, zei Wilmès ook. “Niemand had kunnen voorspellen dat we dit virus zo slecht zouden kennen. Pas geleidelijk aan kregen we gegevens binnen. Niemand kon weten dat er nog golven zouden volgen, niemand kon voorspellen dat het zich zou verspreiden. Ik denk niet dat we de geschiedenis kunnen herschrijven. Ook vandaag nog blijft de crisis verrassen. Fouten in een dergelijke crisis zijn er geweest en zijn er nog altijd.” En ook: “Moeten we beter voorbereid zijn, ja zeker en vast.”

De regering Wilmès kreeg tijdelijk volmachten om de crisis aan te pakken. Sophie Wilmès werd zo zes maanden lang een volwaardige premier om het coronabeleid uit te tekenen, met de zegen van de tien partijvoorzitters en de fractieleiders in de Kamer.

“Ik wil nogmaals zeggen dat ik het betreur dat in maart niet van de gelegenheid gebruik is gemaakt om een meerderheidsregering te vormen. Ik ben ervan overtuigd dat, hoewel de reacties op de eerste golf niet noodzakelijk anders zouden zijn geweest, de democratische stabiliteit van een parlementaire meerderheid aanzienlijk zou hebben geholpen om de crisis beter door te komen”, zei Wilmès ook.

“We hebben elke dag met de grootste toewijding ons best gedaan, maar het is duidelijk dat het niet wenselijk is om een dergelijke crisis te beheersen in de politieke omstandigheden waarin België zich begin 2020 bevond. Ik geef niemand hier de schuld. Ik stel alleen vast dat onze al te lange regeringsvormingsprocessen van de laatste tien jaar zo futiel en inadequaat blijken wanneer zo’n crisis toeslaat. We moeten manieren vinden om die periodes te verkorten, zeker in uitzonderlijke gevallen.”

Ze voegde daar aan toe dat de huidige verdeling van de bevoegdheden niet adequaat is om de crisis te beheersen. Er zijn veel te veel actoren mee gemoeid, zei Wilmès. “De bevoegdheidsverdeling moet eenvoudiger. We moeten het staatsapparaat moderniseren. Er zijn te veel actoren die ons werk vertragen. We kunnen de bevoegdheidsverdeling niet midden in een crisis veranderen (...) Natuurlijk weet ik hoe gevoelig het ligt. Ik wil onze discussie hier niet complexer maken, maar dit moet op de tafel van de staatshervorming liggen.”

Wilmès kwam ook terug op de beslissingen van die bewuste Veiligheidsraad van 23 september. Die kan niet los worden gezien van de sociale en algemene context, zegt ze. “In de maand september waren er heftige debatten tussen de experts in de media. Er was grote verdeeldheid over de richting die de Nationale Veiligheidsraad moet inslaan”, zei de voormalige premier. “In het geval van eind september speelde de sociale context een belangrijke rol. Mensen werden moe van de regels en volgden ze steeds minder op, omdat ze ze te streng, onsamenhangend of zelfs achterhaald vonden.”

Omdat verschillende waarnemers en experts twijfels uitspraken over de te volgen weg, “hebben wij onmiddellijk aan Celeval gevraagd om de situatie te herbekijken”, zegt minister Wilmès. “Celeval bevestigde op 25 september nogmaals dat België zich inderdaad in code geel bevond en er werd niet om bijkomende maatregelen gevraagd. Voor alle duidelijkheid: het rapport wijst op een verschil van mening in de groep over: het adviseren van telewerk en het vroeger sluiten van bars als een provincie in het rood kwam. Dus niet als algemene regel.”

“We mogen dus geen eenzijdige conclusie trekken over één Nationale Veiligheidsraad in september in België en zijn gevolgen. Laten we niet vergeten dat alle Europese landen in dezelfde periode ook met een tweede golf te maken hadden”, aldus nog minister Wilmes.