Waarom u dat winterse bakje aardbeien soms beter laat staan

“Er is nu meer vraag naar Spaanse aardbeien, omdat die in maart zoeter zijn, omdat ze meer zon hebben gehad", zegt de woordvoerder van Delhaize. Al kan dit fruit ook een wrange nasmaak hebben. 

In de buurt van het stadje Palos de Frontera, in het Spaanse Andalusië, brandde vorige maand een krottendorp af. 400 migranten, ingezet als seizoensarbeiders, waren plots dakloos. Ook vorig jaar brak er verschillende keren brand uit in dergelijke sloppenwijken. Een VRT-correspondent kon ter plaatse de slechte leefomstandigheden vaststellen. 

Spanje is de grootste groente- en fruitproducent van de Europese Unie en het belangrijkst is de aardbeienkweek. Jaarlijks produceert Andalusië 240.000 ton van dat ‘rode goud’, goed voor meer dan 500 miljoen euro aan inkomsten. Voor die oogst springen zo’n 17.000 Marokkaanse seizoensarbeiders ter hulp, als onderdeel van een langdurige bilaterale overeenkomst tussen Spanje en Marokko. De afgelopen jaren komen echter steeds meer verhalen boven van seksueel misbruik en uitbuiting.

“Zoals in Italië met de tomatenpluk, is het ook in Andalusië vervlochten met de migratiepolitiek: hoe slechter het statuut, hoe kwetsbaarder ze zijn op de arbeidsmarkt”, zegt Huib Huyse, die de onderzoeksgroep Duurzame Ontwikkeling aan de KU Leuven leidt en een onderzoek ter plekke voorbereidt. “Het gaat vooral om Noord-Afrikaanse migranten, maar ook om mensen uit de sub-Sahara-regio.”  

Afgelopen zomer trok de speciale VN-rapporteur voor extreme armoede en mensenrechten, de Belg Olivier De Schutter, nog meermaals aan de alarmbel: “Tenzij de omstandigheden voor seizoensarbeiders in Spanje snel verbeteren, gaan er doden vallen”.

Wat zeggen de Belgische supermarkten?

90 procent van die Spaanse aardbeien is voor de export, voornamelijk binnen de Europese Unie, ook naar ons land. Uit een rondvraag van De Morgen bij de supermarktketens Lidl, Aldi, Colruyt, Delhaize en Carrefour blijkt dat het gaat om een klein deel van de totale aardbeienverkoop. 

Belgische aardbeiproducenten doen hun best om de winter te overbruggen met belichte teelt in serres, maar die is duurder. In de periode van februari tot april doen alle supermarktketens in ons land minstens voor een deel beroep op Spaanse aardbeien. 

“We zitten nu dus volop in die periode, waarbij ongeveer twee derde van de aardbeien uit Spanje komen en één derde uit België”, zegt Aurélie Gerth van Carrefour België. “De bakjes van 250 gram komen uit België, die van een halve kilo uit Spanje. Van zodra het opnieuw aardbeienseizoen is in België zullen al onze aardbeien Belgisch zijn.”

De meeste ketens schatten de Spaanse aardbeien op 3 tot 5 procent van het jaarlijks volume, maar dat betekent bijvoorbeeld voor Delhaize toch nog zo’n 200.000 kilo aardbeien uit Spanje. Delhaize werkt met een vaste leverancier om wantoestanden te vermijden. 

“Onze aankopers gaan regelmatig naar Spanje en ze hebben dan niet enkel oog voor de kwaliteit van het product, maar ook voor het sociale luik”, zegt Jan Schockaert, afdelingschef aankoop fruit en groenten bij Colruyt. 

Alle ketens benadrukken dat ze werken met auditbureaus om de arbeidsomstandigheden te controleren. 

“Audits kunnen onderdeel van een oplossing zijn, maar er zijn veel kritische studies over”, zegt onderzoeker Huyse. “Bij groenten en fruit uit die regio is er sowieso een reëel risico op mensenrechtenschendingen.”

“Er zit toch een contradictie in, als je langs de ene kant de hele tijd de laagste prijs bedingt en anderzijds een audit bestelt om te controleren op de arbeidsvoorwaarden”, zegt Marc-Olivier Herman van Oxfam. “De Europese Commissie wil in juni met een voorstel komen, waarvan Europees Commissaris van Justitie Didier Reynders de leiding neemt. Dat wordt wellicht een richtlijn die bedrijven verplicht om proactief op te treden in hun keten.”