Rond dit kleine Nederlandse bedrijf draait de vaccinvete tussen Groot-Brittannië en de EU

Op de vierde verdieping van het gloednieuwe kantoor van Halix (zo’n 80 werknemers), aan de Tinbergenweg in het Nederlandse Leiden, wordt het goedje gemaakt waar zowel het Verenigd Koninkrijk als de Europese Unie momenteel geen genoeg van kunnen krijgen: de werkzame substantie van het AstraZeneca-vaccin. Beide blokken claimen als eerste recht te hebben op nieuwe ladingen AstraZeneca.

Dat er in Leiden miljoenen doses liggen te wachten om te worden verscheept (en in flesjes te worden gestopt) is zeker, maar hoeveel het er precies zijn, is onduidelijk. Ook diplomaten in Brussel weten het niet zeker, en komen op z’n best tot beargumenteerde schattingen. Meest genoemde getal: zo’n vier miljoen.

Halix houdt de lippen stijf op elkaar, net zoals AstraZeneca, dat het bedrijf heeft ingeschakeld om de vaccin-vloeistof te maken. “Ik heb 36 geheimhoudingsverklaringen moeten ondertekenen, ik moet nog even tot m’n pensioen”, zoals een ingewijde bij AstraZeneca het verwoordt.

Elk woord ligt gevoelig, nu Halix symbool is geworden voor de strijd tussen Brussel en Londen over de in- en export van vaccins, en voor de onmogelijkheid van AstraZeneca om aan de beloftes te voldoen die het de Europese Commissie heeft gemaakt.

Wespensteken

Halix is een afspinsel van HAL Allergy, in 1959 begonnen als ‘Haarlems Allergenen Laboratorium’, dat zich toelegt op immuuntherapieën voor een arsenaal aan allergieën: pollen, pinda’s, wespensteken, huisstofmijt, schimmels, berken, garnalen en ga zo maar door. Het negen jaar oude Halix is een soort farmaceutische aannemer, dat in opdracht van grote spelers als AstraZeneca helpt bij het ontwikkelen en produceren van virale vectoren, de onschuldige bezorgvirussen die vaak in vaccins worden gebruikt.

Het was omwille van die nuttige expertise dat het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid vorig jaar mei op bezoek was aan de Tinbergenweg. Onderwerp van gesprek: heeft Halix nog investeringen nodig om op grote schaal vaccins te kunnen produceren. Een paar weken later bleek de Nederlandse overheid al niet meer nodig. Halix had een contract gesloten met AstraZeneca voor de productie van het Oxford-vaccin, als een van de twee fabrieken (naast een in het Belgische Seneffe) op het Europese vasteland.

Opmerkelijk genoeg heeft het bedrijf tien maanden later nog altijd geen officiële toestemming van het EMA om als producent voor AstraZeneca op te treden. Met de aanvraag voor de juiste papieren heeft AstraZeneca lang gewacht. Naar verwachting krijgt Halix deze of volgende week alsnog groen licht.

Wat is van wie?

En daarmee komen dus ook miljoenen vaccins vrij. Die zijn van ons, vindt het Verenigd Koninkrijk, omdat de fabriek in Leiden volgens het in Londen gesloten contract tot de productieketen voor Groot-Brittannië behoort, en omdat volgens datzelfde contract de in die keten gemaakte vaccins éérst voor de eilandbewoners zijn, en pas daarna voor anderen bestemd zijn.

Nee, ze zijn van ons, vindt de Europese Unie, omdat ook in de in Brussel gesloten contracten staat dat de Europese vaccins uit Leiden afkomstig kunnen zijn, én omdat AstraZeneca zich bij lange na niet aan de beloofde leveringen heeft gehouden, en dus maar eens over de brug moet komen. Het eerste kwartaal kreeg Europa niet 120 miljoen maar 30 miljoen vaccins. Voor het tweede kwartaal staat de planning niet op 180 miljoen, maar op minder dan 70 miljoen. Terwijl het Verenigd Koninkrijk wel alle beloofde vaccins heeft ontvangen.

Tegen het zere been van de Europese Unie is ook het gebrek aan wederkerigheid. De Britten hebben wel AstraZeneca-vaccins ontvangen vanuit het Europese vasteland, terwijl er uit de twee Britse fabrieken in Keele en Oxford geen druppel van het AstraZeneca-vaccin in de omgekeerde richting is gereisd.

Deze patstelling deed een Europese functionaris daarom verzuchten tegenover persbureau Reuters: “Dit is niet de schuld van het VK. Dit is niet de schuld van de EU. Iedereen probeert tot afspraken te komen met een bedrijf dat zijn productiecapaciteit veel te hoog heeft afgeschilderd.”

Druk getelefoneer

Europese leiders dreigen nu de mogelijke export tegen te houden. Zodra Halix de vaccins het Kanaal over wil sturen, zal het bedrijf dat moeten melden bij de Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), dat op zijn beurt dat weer zal melden aan Brussel. Het is aan de Nederlandse overheid om dan formeel Halix (en dus AstraZeneca) te verbieden de vaccinsubstantie de EU uit te vervoeren. Al heeft, zo is afgesproken, de Europese Commissie hierover het laatste woord.

Om die escalatie te voorkomen – en vaccins voor het Verenigd Koninkrijk veilig te stellen – is de Britse premier Johnson sinds dit weekend druk aan het telefoneren met de Nederlandse premier Mark Rutte en met de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel, die voorstander zijn van een veel strenger exportbeleid.

Rutte en zijn Belgische evenknie Alexander De Croo (Open Vld) zitten, als leiders van de twee EU-landen waar het AstraZeneca-vaccin wordt gemaakt, tussen twee vuren in. Zij zouden zich zorgen maken dat Brits-Europese vaccinvete de mondiale productieketens in de war schopt.

Over het laatste Britse voorstel – laten we de vaccins uit Leiden delen – is nu op hoog niveau overleg.