Bisschop Johan Bonny keek naar de Jezus-film van Milo Rau: ‘De kerk heeft nog nooit problemen gehad met een zwarte Jezus’

“Ik ben een beetje beschaamd om het zo te zeggen, maar ik kom eigenlijk zelden in het theater of in de bioscoop”, zegt de Antwerpse bisschop Johan Bonny. “Het was voor mij ook nieuw om het werk van Milo Rau te zien. Ik dacht dat hij vooral theater maakte, maar hij maakt blijkbaar ook films. Ik heb wel al over zijn werk gelezen en ik weet dat hij oude verhalen en de actualiteit door elkaar weeft.”

Maar af en toe kijkt Bonny wel met veel interesse naar theater of film. Negen jaar geleden woonde hij in deSingel de controversiële theatervoorstelling On the Concept of the Face, Regarding the Son of God bij, om er nadien een enthousiaste recensie over te schrijven in De Morgen. “Er stond aan deSingel toen een kleine groep rechtse katholieken te betogen. (De ultrakatholieke groepering Pius X wilde de ‘blasfemische’ voorstelling van Romeo Castellucci saboteren en gooide een stinkbom in de zaal, EWC.) Ik wilde weten waarom dat gebeurde, dus heb ik aan deSingel gevraagd om de voorstelling te bekijken.”

Afgelopen weekend bekeek Bonny voor De Morgen het semidocumentaire The New Gospel, een film van NTGent-directeur Milo Rau, die ook geen onbesproken blad is als het op controverse aankomt. The New Gospel ensceneert het passieverhaal van Jezus aan de hand van de sociale strijd die Afrikaanse migranten voeren in het Zuid-Italiaanse Matera. “Het is meer dan zomaar een film”, zegt Bonny. “Het is een echte filmervaring. Je moet The New Gospel helemaal bekijken om te weten wat je net gezien hebt.”

Meer dan zomaar een hervertelling van Jezus’ lijdensweg en kruisiging, is The New Gospel een onderzoek naar wat het passieverhaal vertelt over de wereld van vandaag. “Het eerste kwartier is de film een beetje onduidelijk”, vindt Bonny. “Is het een reportage, een documentaire, een gewone film? Maar Milo Rau weeft de werkelijkheid en een verfilming van het evangelie door elkaar. De film toont een sociale werkelijkheid: de sociale problematiek in Zuid-Italië, en de sociale weerbaarheid van de mensen daar. Het evangelieverhaal wordt daarin geschreven. Als kijker zie je tegelijk het leven en het evangelie: het is een sterke manier om de actualiteit en het passieverhaal dichter bij elkaar te brengen. De kerk heeft dat ook altijd geprobeerd: dat is eigenlijk wat een goede preek doet.”

Ecce homo

De centrale figuur in The New Gospel is Yvan Sagnet, een zwarte activist die opkomt voor de rechten van niet-gedocumenteerde Afrikaanse migranten. Die leven in erbarmelijke omstandigheden en worden uitgebuit op plantages waar tomaten en appelsienen worden gekweekt. 

“Er zijn twee lijnen die samenkomen”, ziet Bonny. “Er is het lijden van Goede Vrijdag en de wederopstanding van Pasen. De eerste lijn zit in de problematiek van Afrikaanse vluchtelingen, zowel van zij die verdrinken in de Middellandse Zee als van zij die de overtocht overleven, maar vervolgens worden uitgebuit. Daar zijn overigens ook wij schuldig aan, want wij eten hier ook tomaten die daar worden gekweekt. De tweede lijn, die van de weerbaarheid, zie je aan de film in het uiteindelijke resultaat: een meer eerlijke handel, meer coöperatie.”

In de geënsceneerde scènes uit het passieverhaal is het overigens Sagnet die Jezus vertolkt: een zwarte Jezus dus. “Daar heeft de kerk nog nooit problemen mee gehad”, stelt de Antwerpse bisschop. “Eigenlijk zet de film zo een traditie voort die al langer bestaat. In Afrika en Azië beeldden de missionarissen Jezus ook af met Afrikaanse of Aziatische trekken, met het uiterlijk van de lokale bevolking. Als Jezus bij Pontius Pilatus staat, zegt Pilatus ook: ecce homo. ‘Ziehier, de mens.’ Jezus staat daar niet als een specifieke persoon, maar als dé mens, in al zijn naaktheid en weerloosheid.”

Bijna alle acteurs in The New Gospel werden overigens bij de lokale bevolking gerekruteerd. Zelfs de burgemeester van Matera, het Italiaanse stadje waar de film werd opgenomen, speelt mee. Maar hij wilde niet Pontius Pilatus spelen. 

“Ik vond de burgemeester heel sterk”, zegt Bonny. “In het passieverhaal is er geen enkele autoriteitsfiguur die aan de kant van Jezus staat. Maar de burgemeester speelt Simon van Cyrene, die Jezus’ kruis hielp dragen. Ik vind dat moedig. De burgemeester erkent zo de kritiek op de sociale toestand in zijn stad, en beseft dat hij mee verantwoordelijk is voor de verbetering ervan.”

In Matera werden overigens ook andere passiefilms, zoals Il Vangelo secondo Matteo van Pier Paolo Pasolini en The Passion of the Christ van Mel Gibson opgenomen. “Dat vond ik geen goede film”, zegt Bonny over die laatste. “Gibson trekt alles naar het effect van Jezus’ lijden. Slaan, bloed, geweld... Op de duur schaam je je dat je in de filmzaal zit. Het evangelie gaat niet over de brutaliteit van Jezus’ lijden. Het gaat om de betekenis ervan: dat goede mensen het monster van de kwaadheid loslaten, en het richten op het Goede, in de gedaante van Jezus. Dat zit ook in deze film, die de blijvende actualiteitswaarde van het evangelie toont.”

The New Gospel, van 1 tot 4 april te zien op ntgent.be en via Cinema Bij Je Thuis, Sooner.be en Zed Vanuit Je Zetel