Rutte overleeft nipt vertrouwensstemming na leugen, maar regering is nog veraf

Mark Rutte moest donderdag diep door het stof voor de Nederlandse Tweede Kamer. Nadat de uittredende minister-president betrapt was op een politieke leugen, raakte hij niet verder dan het excuus: “Ik heb het me verkeerd herinnerd.” 

De minister-president met de bijnaam Teflon Mark – omdat schandalen al jaren van hem afglijden – moest opeens vechten voor zijn politiek overleven, amper twee weken nadat hij de grote winnaar werd van de Nederlandse verkiezingen. Een vierde ambtstermijn als regeringshoofd leek plots mijlenver weg.

Alles draait om de vraag: wie wou Pieter Omtzigt politiek monddood maken? Het CDA-Kamerlid geldt als een politieke luis in de pels. Het was Omtzigt die de kat de bel aanbond in de zogenaamde ‘toeslagenaffaire’, die begin dit jaar het einde betekende van het kabinet-Rutte III.

Uit een gelekte formatienota bleek vorige week dat Omtzigt daarvoor zou moeten boeten. “Positie Omtzigt, functie elders”, zo stond in de nota te lezen. De Tweede Kamer zag er een politieke afrekening in. Wie zijn functie als politicus goed uitoefent, wordt blijkbaar gezien als een lastpak die bij de formatiegesprekken opgeruimd moet worden.

Wie had gesuggereerd dat Omtzigt, die het uitstekend deed bij de verkiezingen, uit het parlement gehaald moest worden? De afgelopen dagen ontspon zich daarover een ongezien politiek debat, waarbij zelfs vertrouwelijke formatienota’s aan het parlement vrijgegeven moesten worden.

Intussen had minister-president Mark Rutte verklaard dat alvast hij niet over Omtzigt gepraat had tijdens de formatiegesprekken. Maar de vrijgegeven nota’s spreken dat tegen: Rutte had wel over de CDA-politicus gepraat en had daar dus over gelogen. “Ik heb niet gelogen”, probeerde Rutte nog, maar daar geloofde het parlement geen woord van.

De lijdensweg ging voor Rutte nog verder. Hij moest ook toegeven dat hij donderdagochtend, voor de nota’s vrijgegeven werden aan het parlement, “via via” op de hoogte was gebracht dat hij daardoor in nauwe schoentjes zou komen. Ook dat leidde tot grote consternatie: het was het parlement dat de notities had opgevraagd en dus als eerste op de hoogte gebracht hoorde te worden.

Totale rotzooi

De formatie van een nieuwe regering is intussen helemaal vast komen te zitten. De twee belangrijkste kandidaten om samen met VVD in de regering te stappen zijn allebei verbolgen over het optreden van Rutte. “Een totale rotzooi”, klonk het bij CDA. D66-kopstuk Sigrid Kaag haalde scherp uit naar de man die tot voor kort nog de gedoodverfde favoriet was om zichzelf op te volgen als minister-president en zo de langst zittende regeringsleider van Nederland te worden. “Dit is niet goed en ‘niet goed’ is een understatement.”

De toeslagenaffaire overleefde Mark Rutte met onverhoopt gemak, maar door de kwestie-Omtzigt is het vertrouwen in de minister-president nu wel geknakt. Gisteravond overleefde hij nipt een vertrouwensstemming. Een overgrote Kamermeerderheid, aangevoerd door meerderheidspartijen D66 en het CDA, steunde vannacht wel een motie van afkeuring tegen Rutte. Een motie van afkeuring is subtieler dan een motie van wantrouwen: die keurt het handelen van Rutte af. Vaak loopt zo’n motie uit op het aftreden van de minister tegen wie deze is gericht, maar die beslissing moet diegene zelf maken. Het is dus maar de vraag of hij nog regeringsleider kan worden van een te vormen kabinet.