Lockdown na lockdown bovenop opsluiting: gevangenissen sukkelen met aanpak corona

“We zitten hier met heel veel mensen samen op een kleine zakdoek”, zegt Koen D’Haenens, directeur van de gevangenis van Dendermonde. “Er zijn 159 plaatsen in de gevangenis, maar we zitten hier met 250 gedetineerden. Net zoals alle andere gevangenissen in België is de gevangenis van Dendermonde zwaar overbevolkt.” 

Al maanden doen gevangenisdirecties er alles aan om het virus buiten te houden. In het begin van de pandemie leek dat nog te lukken, maar ondertussen volgen de lockdowns in de gevangenissen elkaar snel op. De gevangenis van Hasselt hief nog maar net (gedeeltelijk) haar lockdown op toen Dendermonde zwaar moest ingrijpen. 

Covid in de cellen maakt dat de gevangenen onder een heel strikt regime komen te staan. Activiteiten gaan niet meer door, bezoek wordt opgeschort en douchebeurten worden beperkt. De gedetineerden blijven bijna 24 uur op 24 op hun cel. Maar D’Haenens geeft wel aan dat hij waar mogelijk oplossingen zoekt. 

“We zijn een strategie aan het uitwerken zodat gevangenen per bubbel kunnen gaan wandelen”, zegt de directeur. “Er is geen bezoek meer. Maar gedetineerden kunnen wel nog steeds videogesprekken houden met het thuisfront.”

Sint-Gillis 

De tol aan besmettingen in het gevangeniswezen wordt steeds zwaarder, zo blijkt uit de recentste cijfers. Sinds het begin van de pandemie zijn 977 personeelsleden positief getest. Tachtig ervan zijn nog afwezig. Drie personeelsleden zijn al overleden. Ook zo’n 800 gedetineerden hebben het virus al eens opgelopen, van wie er nog 176 besmet in de gevangenis verblijven en één in het ziekenhuis. 

Toen er nog weinig besmettingen waren, lukte het om geïnfecteerde gevangenen over te brengen naar de speciale covidafdelingen in Brugge en Lantin. Maar die zitten ondertussen al vol. Als er sprake is van een  uitbraak, moeten gevangenissen zelf een plan maken om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Dat gaat in de ene gevangenis al wat beter dan de andere. 

“De lockdown in de gevangenis van Sint-Gillis is vrij rampzalig beheerd”, zegt Caroline Heymans van het Internationaal Observatorium voor Gevangenissen. “Op een gegeven moment was er zelfs niet genoeg plaats om alle gedetineerden die positief testten apart te zetten. Dus bleven de gevangenen maar samen in een cel.” 

Het gevangeniswezen en de vakbonden dringen er nu op aan om de cipiers prioritair te laten vaccineren. Aanvankelijk zou de vaccinatiecampagne in ons land rekening houden met een hele lijst aan essentiële beroepen. Maar ondertussen staan daar enkel nog de politieagenten op die interventies doen. 

In tegenstelling tot Vlaanderen en Wallonië heeft Brussel de vlucht vooruit genomen. Daar is beslist dat het gevangenispersoneel wel voorrang krijgt. “Als het in Brussel kan, dan denk ik dat het in de andere gewesten toch ook aan de orde is”, zegt Frank Conings van de vakbond ACV. “We vragen ondertussen al maanden om een timing. Maar het probleem is dus dat de verschillende gewesten bevoegd zijn voor de vaccinaties.” 

Bij het gevangeniswezen is er toch een teken van hoop te horen. Het federale coronacommissariaat heeft aan de Hoge Gezondheidsraad gevraagd om een advies zodat het gevangenispersoneel toch als prioritaire groep in aanmerking kan komen. Dat advies kan er volgende week al zijn. 

“Voorlopig zijn we daarop aan het wachten”, zegt de woordvoerder van Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V). “Maar het is een moeilijke discussie. Als je een groep vooruit haalt, moeten anderen langer wachten.” 

Strafonderbreking

De vaccinatiecampagne voor gedetineerden start ook later dan in de rest van de samenleving. Pas in de tweede helft van deze maand krijgen de eerste gedetineerden hun prik. Ook al is justitie zelf niet bevoegd voor de vaccinatie, toch kan er volgens het internationaal observatorium veel meer gebeuren om gedetineerden te beschermen.

In het begin van de pandemie is een systeem van strafonderbreking op poten gezet. Gedetineerden die geen gevaar vormen voor de samenleving, konden de gevangenis verlaten. Ook bij wie de straf er toch al bijna op zat, kon vervroegd vrijkomen. Op die manier konden directeurs hun gevangenis toch een beetje ontlasten. 

“De strafonderbreking kan nog steeds”, zegt Heymans. “Maar de criteria zijn nu zodanig verstrengd dat er nog weinigen die strafonderbreking krijgen. Terwijl de overbevolking in de gevangenissen door nieuwe veroordelingen almaar toeneemt.” 

Door corona zijn ook alle penitentiaire verloven en uitgangsvergunningen voor gevangenen opgeschort. Voor gedetineerden is dat dramatisch, stelt Heymans, want zij hebben die korte periodes in de buitenwereld hard nodig om bijvoorbeeld op zoek te gaan naar werk. Het virus zet dus ook de re-integratie in de samenleving on hold. 

Toch heeft minister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) die opschorting nu verlengd tot eind juni. “Die opschorting was nodig om het virus zoveel mogelijk buiten de gevangenis te houden”, zegt zijn woordvoerder.  “Want op die manier gaan er minder mensen binnen en buiten. Maar we beseffen dat het niet gemakkelijk is.”