Wat is de zeldzame bloedaandoening die in verband gebracht wordt met het AstraZeneca-vaccin?

Wat is deze aandoening? 

Een combinatie van ‘te dun en te dik bloed’:  zowel bloedstolsels, waardoor de bloedbaan verstopt raakt, als een te laag aantal bloedplaatjes, waardoor bloedingen kunnen ontstaan. 

In sommige – maar niet alle – gevallen is er sprake van cerebrale veneuze sinustrombose (CVST). Ook tromboses op andere en op meerdere locaties, zoals longembolie, zijn beschreven. Deze tromboses komen op zichzelf vaak voor, maar de combinatie met het lage bloedplaatjesaantal, en het vermoedelijke onderliggende mechanisme, zijn tekens van deze zeldzame aandoening.

Bij hoeveel mensen is dit vastgesteld?

Het is een zeer zeldzaam fenomeen. Tot begin april 2021 werden er enkele tientallen meldingen beschreven na covidvaccinatie in Europa en het Verenigd Koninkrijk. Wetenschappers schatten dat tussen de 1 per 200.000 en de 1 per 1.000.000 gevaccineerden ermee te maken krijgt. Wel is zowel onder- als overrapportering erg waarschijnlijk. 

Hoe ontstaat het?

Bij sommige – maar mogelijks niet in alle – gevallen is er sprake van ‘VIPIT’: een door een vaccin uitgelokte immuunreactie waardoor zowel de trombose als een daling van het aantal bloedplaatjes ontstaat.

Door een extreme reactie van het immuunsysteem na vaccinatie worden antistoffen aangemaakt tegen de eigen bloedplaatjes. “Dat is een willekeurig proces dat niets te maken heeft met antistoffen die tegen het spike-eiwit van het coronavirus worden aangemaakt na vaccinatie”, zegt trombose-expert Thomas Vanassche (UZLeuven). “Het zijn andere witte bloedcellen die te enthousiast ook antistoffen gaan maken en die, als je pech hebt, tegen de eigen bloedplaatjes werken.”

Die antistoffen binden zich aan de bloedplaatjes en na contact met cellen van de vaatwand werken ze mee aan de vorming van bloedstolsels. Zo raken ook voorraden bloedplaatjes op.

VIPT is iets helemaal anders dan de klassieke  trombose, die meestal ontstaat in een ader van een been omdat het bloed trager stroomt omdat je bijvoorbeeld te lang te veel zit. 

Wel lijkt VIPIT op een gekend syndroom met de naam HIT, waarbij een heftige activatie van de bloedplaatjes het gevolg is van het medicijn heparine. Hoewel heparine een bloedverdunner is, kan het dus in zeldzame gevallen bloedklonters in de hand werken. 

Zijn er risicogroepen?

Het fenomeen duikt vooral op bij vrouwen en eerder jonge mensen. Dat zou kunnen omdat tot nu veel zorgmedewerkers met het AstraZeneca zijn ingeënt en dat zijn vooral vrouwen. Ook kunnen vrouwelijke hormonen soms de immuunrespons verhevigen. En jongeren hebben soms een sterkere immuunreactie dan ouderen.

“Maar die mogelijke biologische verklaringen zijn vooralsnog giswerk”, zegt Vanassche. “De kans bestaat ook dat tromboses bij jongeren veel meer opvallen dan bij ouderen. Op basis van het nu gekende mechanisme lijkt het te gaan om een toevallige auto-immuuncomplicatie die bij om het even wie kan voorkomen. Al moet je wel meenemen dat de gemelde gevallen bij jonge personen, vooral vrouwen, voorkwamen.”

Vanassche, die vicevoorzitter is van de Belgische Vereniging voor Trombose en Hemostase, benadrukt ook dat er geen verband is met de klassieke trombose, met een voorgeschiedenis van trombose, risicofactoren voor hart- en vaatziekten of voor trombose, of behandeling met antiplaatjes- of anticoagulatietherapie. “Mensen in die risicogroepen nemen best wel een vaccin, want de kans op dit soort complicaties door Covid-19 is bij hen net sterk verhoogd.” 

Is een verband met vaccinatie mogelijk? 

Dat kan. Dit soort immuunreactie kan ontstaan door auto-immuunziektes, bacteriële en virale infecties, sommige geneesmiddelen en ook vaccinatie, die een immuunreactie opwekt. 

Zijn er specifieke symptomen?

Neiging tot bloedingen bij de kleinste verwonding of tot spontane blauwe plekken of symptomen van trombose zoals aanhoudende hoofdpijn, aanhoudende buikpijn, zwelling van een ledemaat, plotse kortademigheid kunnen een indicatie zijn. Maar die klachten zijn niet aspecifiek en door de zeldzaamheid van de aandoening is een alternatieve verklaring zeer goed mogelijk. 

Kan men dit opsporen en behandelen? 

Bij vermoeden van trombocytopenie met trombose kunnen artsen op zoek gaan naar aanwijzingen van bloedstolsels, te lage dosissen bloedplaatjes, hoge dosissen ‘afbraakstoffen’ die wijzen op bloedstolsels. Een behandeling blijkt mogelijk. Experts adviseren om patiënten een infuus te geven met immunoglobulinen om de bloedplaatjesactivatie stil te leggen.

Meer info op de website van de Belgische Vereniging voor Trombose en Hemostase, bsth.be.