Wat als je je eerste AstraZeneca-prik al kreeg? En hoe kan vaccin een trombose veroorzaken? Jouw vragen beantwoord

Het EMA heeft op een persconferentie aangekondigd dat er voorlopig geen leeftijdsgrens moet ingesteld worden voor het toedienen van het AstraZeneca-vaccin. Andere Europese landen hebben dit wel gedaan.

Wel liet het EMA weten dat er een mogelijke link is met zeldzame gevallen van bloedklonters, in combinatie met een tekort aan bloedplaatjes. Het EMA onderzocht in totaal 86 geregistreerde gevallen van tromboses na inenting met AstraZeneca sinds midden vorige maand, waarvan 18 fatale gevallen, op een totaal van zowat 25 miljoen mensen die een AstraZeneca-vaccin hebben gekregen. De aandoening wordt daarom toegevoegd aan de lijst van “zeer zeldzame nevenwerkingen” van het AstraZeneca-vaccin.

De nevenwerking zou volgens het EMA kunnen optreden binnen de twee weken na vaccinatie. Tot nu toe zijn de meeste gevallen opgedoken bij vrouwen onder de 60 jaar. Specifieke risicofactoren, zoals leeftijd of geslacht, zijn nog niet bevestigd. 

Het Europees Geneesmiddelenagentschap benadrukt dat het algemene voordeel van het toedienen van het vaccin nog altijd opweegt tegenover het nadeel van de zeldzame nevenwerking.

Voor het eerst sinds de start van de vaccinatiecampagne gaat België in tegen het advies van het Europees Geneesmiddelenagentschap. Ons land heeft beslist dat het vaccin van AstraZeneca een maand lang enkel aan mensen vanaf 56 of ouder zal worden gegeven.

Volgens minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft dit echter geen effect op onze vaccinatiestrategie: "De campagne gaat onverminderd voort. Onze focus ligt op dit moment op 65-plussers en op mensen met onderliggende ziektes, ook overwegend oudere mensen. In praktijk hadden we ons bovendien al voorgenomen om mensen jonger dan 56 geen uitnodiging voor een vaccinatie met AstraZeneca meer te sturen. Die lijn houden we de komende vier weken aan. Hopelijk hebben we daarna een betere analyse van het EMA.”

Professor cardiologie Thomas Vanassche (UZ Leuven) heeft begrip voor die beslissing: “Het is nu eenmaal zo dat er meer gevallen bekend zijn van vrouwen dan van mannen, bovendien allemaal onder de 60 jaar. De reden daarvan kennen we nog niet, maar als er aanwijzingen zijn richting een bepaalde groep, dan moeten we dat meenemen. Als land moeten we proberen de veiligheid van een vaccin zoveel mogelijk te vergroten, ook al is dat reeds zeer veilig.”

Bekijk hier een bijhorend fragment uit een gesprek met Vanassche in "Terzake" (en lees voort onder de video):

“Het Europees Geneesmiddelenagentschap zegt dat AstraZeneca een veilig en goed vaccin is voor iedereen, ongeacht de leeftijd”, aldus minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). “Op dit ogenblik verandert er dus niks, maar we vragen wel dat het EMA zich nog eens buigt over de vraag wat te doen met die tweede dosis. Er worden voorlopig geen mensen uitgenodigd voor een tweede dosis met AstraZeneca, dat duurt nog een hele tijd.”

Het Verenigd Koninkrijk gaat alvast wél door met de tweede prik met AstraZeneca. "Daar is de overtuiging dat als mensen niet negatief reageren op de eerste prik, ze dat ook niet zullen doen op de tweede", legde Vlaams minister Wouter Beke (CD&V) uit in "De ochtend". In ons land zijn sowieso pas in mei de eerste mensen voor een tweede AstraZeneca-prik aan de beurt.

Tromboses ontstaan door het stollen of klonteren van bloed. Zulke bloedklonters kunnen er op hun beurt voor zorgen dat aders verstopt raken. Als dat gebeurt, kan het bloed niet meer optimaal rondgaan. Weefsels krijgen dan te weinig zuurstof.  

Dit soort “klassieke” tromboses komt helaas vaak voor, vooral bij ouderen. Er zijn mensen die zo’n “klassieke” trombose kregen nadat ze gevaccineerd werden, maar wanneer miljoenen mensen gevaccineerd worden, is dat normaal. Mensen krijgen nu eenmaal tromboses. Het is dus perfect mogelijk dat iemand een trombose krijgt na vaccinatie, zonder dat er een verband is. 

“Voor alle duidelijkheid: er is geen enkele aanwijzing dat die klassieke tromboses veroorzaakt worden door eender welke vorm van vaccinatie”, zegt Vanassche. “Veel mensen met een hoger risico op tromboses zijn bang voor het vaccin van AstraZeneca. Die mensen hoeven absoluut niet bang te zijn. Zij hebben zeker wél een vaccin nodig."

Viroloog Johan Neyts (UZ Leuven) beaamt. "Ik kreeg tien minuten geleden nog een vraag: iemand was heel bang van het AstraZeneca-vaccin, omdat hij bloedverdunners nam. Ik heb die persoon geadviseerd van zich zeker wél te laten vaccineren."

Naast de "klassieke", vaak voorkomende tromboses is er ook een andere en veel zeldzamere vorm. Bij die tromboses is er een sterke activatie van de bloedplaatjes. Bloedplaatjes zijn belangrijk voor de bloedstolling, bijvoorbeeld bij een verwonding. 

"Maar bij de zeldzame tromboses gaan die bloedplaatjes samenklitten", zegt Vanassche. "Dat zorgt voor bloedklonters. Tegelijk blijven er minder gezonde bloedplaatjes over. Dat kan dan weer interne bloedingen veroorzaken. Het gaat dus om een combinatie van het vormen van bloedklonters en interne bloedingen."

Deze erg zeldzame vorm van tromboses wordt wél gelinkt aan het vaccin van AstraZeneca.  "Zeldzaam is daarbij het sleutelwoord", zegt Vanassche. "De kans op een "klassieke" trombose als je besmet wordt met het coronavirus is nog altijd veel groter dan de kans op zo'n zeldzame trombose na vaccinatie. Die afweging is bijzonder belangrijk."

Als je een van de volgende symptomen ontwikkelt na vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin, raadpleeg je best je arts:

• Kortademigheid
  
• Pijn in de borstkas
  
• Zwelling in de benen
  
• Aanhoudende buikpijn 
  
• Neurologische symptomen zoals hardnekkige en langdurige hoofdpijn, wazig zicht of kleine bloedvlekjes onder de huid (buiten de plaats waar de injectie werd toegediend)
  

“Eerst en vooral zijn dat symptomen waar je altijd mee naar de arts moet, los van vaccinatie. En bij de overgrote meerderheid van de mensen die de komende weken en maanden zo’n symptomen zal hebben, zal dat helemaal niks met hun vaccinatie te maken hebben”, stelt Vanassche gerust. 

Vanassche wijst er op dat deze informatie op de bijsluiter komt om te duiden dat het zeer zeldzaam is. “De kans dat je dit ooit zelf meemaakt, zal extreem klein zijn. Maar we willen artsen erop attent maken dat als ze toch iets zien wat daarop zou kunnen lijken, dat ze weten hoe ze dat verder moeten onderzoeken en hoe ze dat verder moeten behandelen.”

Bekijk hier een bijhorend fragment uit een gesprek met Vanassche in "Terzake" (en lees voort onder de video):

"De zeldzame tromboses die gelinkt worden aan het AstraZeneca-vaccin worden waarschijnlijk veroorzaakt door een uit de hand gelopen reactie van het immuunsysteem", zegt Thomas Vanassche.

Als je gevaccineerd wordt, maakt je lichaam antistoffen aan. Dat is op zich een goede zaak. Die antistoffen helpen je lichaam om het virus te bestrijden. 

“Als het immuunsysteem sterk geactiveerd wordt, ontstaan heel af en toe ook andere antistoffen. Die antistoffen werken niet tegen het virus, maar ze verstoren wel de werking van de bloedplaatjes. Dat is een toevalligheid, het gebeurt willekeurig."

Je kan het volgens Vanassche vergelijken met het nemen van een vliegtuig. "De kans dat dat vliegtuig neerstort is bijzonder klein, maar het is wel een mogelijkheid. Heel af en toe gebeurt er toch een ongeval. Dat is ook zo bij vaccins."

Dat betekent natuurlijk niet dat we die risico's zomaar moeten aanvaarden. "Zelfs al is het pech en heel zeldzaam, dan nog moeten we er alles aan doen om vaccins zo veilig mogelijk te houden. Het is ook belangrijk dat mensen goed geïnformeerd worden over de risico's, hoe klein die ook zijn. Ze kunnen dan zelf hun keuze maken. Mensen kunnen er ook voor kiezen om zich niet te laten vaccineren."

De voorbije weken werd vaak gezegd dat jonge vrouwen meer risico lopen op zeldzame tromboses na inenting met het AstraZeneca-vaccin. Volgens het EMA is het inderdaad zo dat de meeste gevallen werden gemeld bij vrouwen jonger dan 60. 

"En toch is er op basis van het mechanisme geen enkele reden om te denken dat bepaalde groepen meer risico lopen", zegt Thomas Vanassche. "Iedereen heeft even veel (of weinig) kans. Je kunt het gewoon niet voorspellen. Dit wordt ook nog eens benadrukt in de mededeling van het EMA."

"Vrouwen hebben wel sowieso meer risico op alle soorten tromboses", zegt Vanassche.  "In dat opzicht is het niet zo vreemd dat er meer gevallen zijn bij vrouwen dan bij mannen."

Mogelijk speelt ook een andere factor een rol. De voorbije maanden werden veel zorgverleners ingeënt met het AstraZeneca-vaccin. Daar zijn relatief veel vrouwen bij. Het is mogelijk dat dat de cijfers beïnvloed heeft. Als meer vrouwen ingeënt zijn, dan is het logisch dat er meer gevallen zijn bij vrouwen. 

"Toch is het natuurlijk belangrijk om mee te nemen dat de beschreven gevallen vooral bij jongeren en vrouwen voorkwamen", besluit Vanassche. "Een duidelijke verklaring hiervoor is er op dit ogenblik misschien niet, maar het moet zeker verder onderzocht worden."

Het risico blijft sowieso laag, ook voor jonge vrouwen. “De kans is kleiner dan de kans op een ongeval als je de auto of de fiets neemt”, zegt Vanassche.  "Dat moeten mensen goed beseffen. De kans op een trombose als je COVID krijgt is waarschijnlijk groter dan de kans op die zeldzame tromboses als je wél gevaccineerd wordt. Toch is elke nevenwerking die je kan voorkomen er één te veel. Dit moet dus verder onderzocht worden."

En wat dan als je onderliggende aandoeningen hebt, of vandaag al bloedverdunners neemt? “Er komt momenteel niet naar voor dat de zeer, zeer zeldzame tromboses die zich voordoen, verband houden met ziektes of aandoendingen”, aldus minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit).

Op dit moment ligt alleen het vaccin van AstraZeneca onder vuur, maar het is niet uitgesloten dat problemen met de bloedplaatjes ook voorkomen bij andere vaccins. Er zijn al enkele gevallen bekend van patiënten met weinig bloedplaatjes na inenting met het Moderna- en het Pfizer-vaccin. 

Half februari verscheen een studie over die gevallen. De auteurs besluiten dat een verband met de vaccinatie “niet uit te sluiten valt”. Ze benadrukken wel dat het gaat om "erg zeldzame gevallen". Het risico op ernstige ziekte of overlijden als je besmet wordt met het coronavirus is vele malen hoger. 

Vanassche benadrukt dat de veiligheid van vaccins altijd grondig onderzocht wordt. "Ze zijn getest in grote studies met tienduizenden personen voor ze op de markt kwamen. Een nevenwerking van 1 op 100.000 of zeldzamer kun je natuurlijk nooit oppikken in een studie met 20.000 proefpersonen. Nooit eerder in de geschiedenis werd een geneesmiddel of medisch product op zo’n korte tijd bij zoveel mensen tegelijkertijd in gebruik genomen. Dat dit probleem nu vastgesteld wordt, is een teken dat geneesmiddelenbewaking wèrkt. "

Als miljoenen mensen gevaccineerd worden, dan is het dus normaal dat dat in zeldzame gevallen zorgt voor complicaties. "Die gevallen krijgen nu veel media-aandacht", zegt Johan Neyts. "Dat komt ook omdat COVID elke dag in de belangstelling staat. Bij een ander vaccin zou veel minder gesproken worden over die zeldzame gevallen."

Die zeldzame gevallen betekenen niet dat we het gebruik van een vaccin meteen moeten stopzetten. "Als samenleving moeten we er wel alles aan doen om nadelen te voorkomen waar mogelijk", zegt Vanassche. "Je kunt het vergelijken met het gebruik van auto's. We weten dat er soms ongevallen gebeuren, maar toch rijden we nog altijd met de auto. Als blijkt dat op sommige kruispunten meer ongevallen gebeuren, dan kunnen we daar iets aan doen. We kunnen dan maatregelen nemen om de risico's te beperken."

Eén ding mogen we daarbij niet uit het oog verliezen: als je ervoor kiest om mensen niét of pas later te vaccineren, dan zijn er ook risico's. "Mensen kunnen in dat geval besmet worden met het virus en overlijden. Uitstel of vertraging van vaccinatie kan ook zorgen voor gezondheidsschade. Die afweging moeten we altijd maken."