‘Ik verzet mij tegen de gedachte dat het nu de beurt is aan ouderen om solidair te zijn’

“Laat ik eerst benadrukken dat ik mij verzet tegen de term”, zegt moraalfilosoof Patrick Loobuyck. “Als je het over ‘vaccinprivileges’ hebt, creëer je de indruk dat sommigen ten onrechte meer zullen mogen dan anderen. En daar gaat het hier niet over. Dit gaat over een stapsgewijze terugkeer naar het normale. En dat heeft niets met privileges te maken, maar alles met het terugkrijgen van bepaalde vrijheden en grondrechten.

“Door het over privileges te hebben, werk je een mentaliteit van jaloezie in de hand. Terwijl ik vind dat we de bevolking moeten klaarmaken voor wat ik een gunnersmentaliteit noem. Mogelijk heeft de overheid geen voldoende reden meer om mensen die gevaccineerd zijn overal nog even hard in hun vrijheid te beperken. Als dat het geval is, vind ik: laten we elkaar deze vrijheid toch gunnen.”

Behalve moraalfilosoof aan de universiteiten van Antwerpen en Gent is Loobuyck ook lid van het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek, dat allerlei adviezen formuleert – van euthanasie en prenatale screening tot de vaccinatievolgorde. Dezer dagen denkt het comité ook na over de vraag of België een vaccinatiepaspoort of immuniteitscertificaat kan invoeren. Of dat wenselijk is, en hoe dat dan moet. “Maar ons advies is nog niet klaar”, zegt Loobuyck. “Dat kan nog even duren. Ik spreek hier dus in eigen naam.”

Dit lijkt een heftig debat te worden.

Patrick Loobuyck: “En dat zag je aankomen. Je weet van tevoren dat er een moment komt dat je twee groepen zult hebben: de ene is ingeënt, de andere niet. Dan moet je nadenken hoe je daarmee omgaat. Ik las in het commentaarstuk van De Standaard dat het van solidariteit zou getuigen als iedereen zich aan dezelfde regels zou houden tot de laatste persoon gevaccineerd is. Maar dat klopt natuurlijk niet. We moeten net solidair zijn met mensen die we opnieuw wat vrijheid kunnen geven.”

Omdat de overheid altijd goede redenen moet hebben om vrijheid te beperken.

“Precies. Als ze gevaccineerden nog altijd dezelfde vrijheden ontzegt, dan is er sprake van omgekeerde discriminatie. Als je solliciteert, mag je succes niet afhangen van je huidskleur. Die is niet relevant. De vraag is nu of ingeënt zijn wel of niet relevant is. Als dat zo is, doet de overheid niet aan discriminatie door gevaccineerden meer vrijheid te geven. De kans op besmetting en besmettelijkheid is nooit nul, ook niet met een vaccin, dus er zijn redenen om pragmatisch te blijven. Maar het filosofisch principe is helder.”

Concreet: ouderen die gevaccineerd zijn, zouden elkaar kunnen ontmoeten, wat ze al een jaar niet kunnen. In ruil daarvoor kunnen ze van hun niet-gevaccineerde kinderen bijvoorbeeld afstand blijven houden. Zoiets?

“Bijvoorbeeld. In de Verenigde Staten is beslist dat gevaccineerden in het publieke leven alle maatregelen blijven volgen, wat mij logisch lijkt: je kunt niet in elke winkel nagaan wie wel en niet gevaccineerd is. Maar in hun privéleven zouden gevaccineerden onbeperkt mogen samenkomen, zonder masker en zonder afstand. Onze ouders zouden dan met vrienden kunnen afspreken. Dat lijkt mij een goed idee. In de VS zouden ouderen ook kinderen en kleinkinderen kunnen zien, maar elke dag één huishouden tegelijk.”

Ook een goed plan, vindt u?

“Dat hangt ervan af hoe het zit met de besmettelijkheid na vaccinatie. Vanuit menselijk oogpunt lijkt het me het overwegen waard. En onze woon-zorgcentra kunnen we gerust wat lokale autonomie geven. Directies kunnen zelf het best inschatten welke regels ze kunnen versoepelen.”

Toen minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) het debat opende, viel het op dat zowel CD&V als Open Vld en N-VA meteen op de rem gingen staan.

“Dat verbaasde mij ook. Open Vld is toch een liberale partij die de vrijheid genegen is. En CD&V is toch een familiepartij die belang hecht aan het welzijn van de ouderen. Ik vond het ontgoochelend dat zij meteen de deur leken dicht te doen. Die starre houding staat haaks op hun eigen ideologie. Het uitgangspunt van het liberale gedachtegoed is toch dat we elkaar zoveel mogelijk vrijheden gunnen, op voorwaarde dat die compatibel zijn met de vrijheden van anderen. Dat is intrinsiek verbonden met het idee van de wederkerigheid: ik mag mijn vrijheid niet gebruiken om anderen te schaden. Maar als ik anderen niet schaad, heeft de overheid geen reden om mijn vrijheid te beperken.”

Een onbetamelijke gedachte, maar toch: misschien kennen Joachim Coens van CD&V en Egbert Lachaert van Open Vld hun eigen ideologie niet zo goed.

“Ik weet niet wat hen gedreven heeft. Men is in elk geval als de dood dat er twee groepen in de samenleving tegenover elkaar komen te staan. Ik begrijp dat het een lastig thema is, sommige mensen reageren zeer emotioneel. Maar politici moeten de moed hebben om het uit te leggen. Ik heb het er thuis over gehad met mijn tienerzonen. Aanvankelijk vinden ze het niet eerlijk dat oma en opa wel en zij niet op reis zouden kunnen. Maar als ik hen uitleg dat hun leven niet beter wordt als oma niet op reis kan, begrijpen zij dat.”

Nu is het wel zo dat ze inderdaad al zeer solidair zijn geweest. Zij lopen haast geen risico en hebben zich toch aan strenge regels moeten houden. En nu moeten ze ook nog eens tot het laatste wachten op een vaccin. Dat is zuur.

“Ja, dat is lastig, maar ik zie niet veel alternatieven. Het klopt dat jongeren solidair zijn geweest met de ouderen. En dus hoor je dat het nu de beurt is aan ouderen om solidair te zijn met jongeren. Maar ik verzet mij tegen die gedachte. De solidariteit van jongeren had een reëel effect op het aantal ziekenhuisopnames en overlijdens. Als je nu de vrijheden blijft beperken van de 65-plussers die ingeënt zijn, is dat puur symbolisch.”

Wat met het draagvlak?

“Dat werkt in twee richtingen. Je moet niet alleen draagvlak behouden bij wie nog niet gevaccineerd is, maar ook bij wie wél gevaccineerd is. Daarom zou het goed zijn mocht de vaccinatiecampagne zo snel mogelijk verlopen. Zodra alle kwetsbare groepen een vaccin hebben gehad, moet er voor iedereen wat meer mogelijk zijn.”

Kunnen we antivaxers of vaccintwijfelaars vrijheden blijven ontzeggen?

“Nee. De bedoeling van het beleid is niet om iedereen in te enten. De bedoeling is om groepsimmuniteit te bereiken. Pas als dat niet lukt, kun je nadenken over elementen van vaccinatiedrang – drang, niet dwang: een verplichting lijkt mij vooralsnog geen goed idee.”

Als restaurants en reisorganisatoren niet-gevaccineerden mogen weigeren, kan dat twijfelaars misschien over de streep trekken.

“In Israël is dat de strategie. Daar heb je een green pass nodig om op restaurant te gaan en om culturele en sportieve evenementen bij te wonen. De Europese Unie werkt aan een groen certificaat om te kunnen reizen, maar je kan het certificaat ook krijgen na negatieve test. Dat is minder discriminerend en stuurt niet per se aan op vaccinatie.”

En bent u hier voor een vaccinpaspoort of bewijs van een negatief testresultaat voor bijvoorbeeld de horeca?

“In Israël is het de overheid die dat bepaalt. Denemarken gaat ook die kant op. In Nederland lopen pilootprojecten voor evenementen met testbewijzen. In België is over deze vraag nog onvoldoende nagedacht en is er nog geen wettelijk kader. Zodra we groepsimmuniteit hebben, vervalt de hele discussie, maar zover zijn we lang nog niet.”