UAntwerpen: "Journaals  coronajaar leken op nieuws in Rusland of China", "Gechargeerde uitspraak", vindt nieuwsombudsman

De onderzoekers analyseerden alle uitzendingen van "Het Journaal" op Eén en "Het Nieuws" op VTM tussen januari en oktober 2020. In totaal ging in die periode liefst 60 procent van alle zendtijd van de nieuwsuitzendingen naar nieuws over corona. Op Eén waren er 23 dagen waarop "Het Journaal" uitsluitend over corona ging, vooral in de periode van de eerste golf. Bij VTM waren dat er 9.

Ook toen de eerste golf voorbij was, bleef de aandacht in de journaals op een hoog niveau hangen. Bovendien duurden de nieuwsuitzendingen ook een stuk langer. Gemiddeld steeg de lengte van de journaals bij beide zenders met 18 procent. In geen enkel jaar sinds 2003, toen de Universiteit Antwerpen met de nieuwsmonitor startte, waren de nieuwsuitzendingen langer. 

Door de overvloedige coronaberichtgeving, moesten andere onderwerpen sneuvelen. Het aandeel politiek nieuws halveerde, terwijl dat onderwerp in andere jaren het meeste aandacht krijgt en we bovendien vorig jaar een belangrijke regeringsvorming hadden. En ook andere thema's die vóór 2020 prominent waren, zoals criminaliteit en milieu, kwamen veel minder aan bod. Ook buitenlands nieuws kreeg een kleiner deel van de koek, en ging voor een groot stuk óók over corona.

De onderzoekers stellen daarbij ook een duidelijke nood aan informatie bij het publiek vast. "Een piek in de berichtgeving over corona ging steevast gepaard met een piek in de kijkcijfers", klinkt het. 

Niet alleen de diversiteit aan onderwerpen kelderde. Ook wié er aan bod kwam, was minder divers, constateerden de onderzoekers van de Universiteit Antwerpen. Zo was de politieke oppositiestem in 2020  helemaal zoek.

Gewoonlijk is 10 à 15 procent van alle politicispreektijd voor de oppositie gereserveerd, maar in 2020 slonk dat tot minder dan 5 procent en voor het coronanieuws zelf was het maar 2 procent. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) was de politicus die het meest aan het woord kwam in de nieuwsuitzendingen van 19 uur:  8.644 seconden in totaal.

Medische experten waren dan weer overal te zien. In "Het Journaal" van 19 uur kwam viroloog Steven Van Gucht het meest aan bod, bij VTM was dat met grote voorsprong Marc Van Ranst. In totaal was viroloog Van Ranst de meest alomtegenwoordige medische expert; hij sprak in totaal 26.136 seconden (zo'n 7 uur) bij beide zenders, berekende de nieuwsmonitor van de UA.

Niet-medische experten kwamen nauwelijks aan het woord. Ter vergelijking: de meest sprekende niet-medische expert, pedagoog Pedro De Bruyckere, sprak 499 seconden.

De eenzijdigheid baart de onderzoekers van de Universiteit Antwerpen zorgen. "Voor even leek het Vlaamse nieuws op dat van Rusland of China", zegt politicoloog Stefaan Walgrave. "Er was één dominante invalshoek, en de regering domineerde het nieuws als nooit tevoren. Nieuwsdiversiteit is een groot democratisch goed en het is eigenlijk niet gezond, excusez le mot, dat één frame of nadruk het nieuws zo domineert als wat we gezien hebben in 2020."

Dat corona het nieuws domineert, merkt ook Tim Pauwels, nieuwsombudsman van VRT NWS. Hij kreeg vorig jaar dubbel zo veel mails binnen als andere jaren. "Het was een heel jaar balanceren tussen het beleid uitleggen en het evalueren", schreef Pauwels in een eerdere ombudsbijdrage. In die bijdrage werd de vraag behandeld of de VRT zich niet te veel als overheidsorgaan heeft gedragen. "Er waren natuurlijk altijd kijkers die vroegen dat de redactie vooral ook kritisch zou blijven voor het beleid. Er valt wel beleidskritiek te geven", aldus Pauwels.

"Uiteraard zijn er - zoals altijd- mensen die de redactie verweten te veel de kaart van de overheid te trekken, maar er waren net zo goed reacties van mensen die vonden dat virologen en beleidsmakers veel té kritisch worden aangepakt. De sfeer kan snel omslaan. In maart mochten de redacties vooral niet te kritisch zijn. In oktober kon het niet kritisch genoeg."

Dat de onderzoekers de vergelijking maken tussen journaaluitzendingen hier en in China of Rusland vindt Tim Pauwels een brug te ver. "Ik vind dat echt chargeren en geen wetenschappelijke uitspraak.  Rusland en China zijn landen waar dissidente journalisten in de gevangenis vliegen. Komaan, zeg!"

Dat de regering veel aan bod is gekomen is logisch, vindt Pauwels. "Zij hebben nu eenmaal maatregelen moeten nemen met grote impact.  Maar dat betekent niet dat er geen kritiek was." De nieuwsombudsman van VRT NWS verwijst onder meer naar kritische reportages over de virologen die risico's in het begin van de pandemie hadden onderschat,  over de vernietigde mondmaskers of over de problemen bij de opstart van de contact tracing.

Beluister hieronder het gesprek met Tim Pauwels in "De wereld vandaag" en lees verder:

"2020 was inderdaad een ongezien nieuwsjaar", reageert de hoofdredactie van VRT NWS. "Uit de cijfers van de UA blijkt duidelijk dat er de voorbije 20 jaar nooit een thema was dat de nieuwsagenda zo domineerde. Maar tegelijk was er de voorbije decennia geen enkele gebeurtenis die zo’n impact gehad heeft op het leven van elke Vlaming. Dat die impact zich vertaalt naar media-aandacht is dan ook niet onlogisch."

"De coronacrisis en de strijd ertegen heeft ook een enorme impact gehad op de Wetstraat. De klassieke debatten tussen meerderheid en oppositie werden – zeker in de beginfase van de pandemie - vervangen door een bijna exclusieve focus op de aanpak van de crisis. Maar het is een terechte vaststelling dat de oppositie de eerste maanden wel heel weinig aan bod gekomen is."

"De grote aanwezigheid van medische experts op het tv-scherm is niet alleen te verklaren door de enorme nood aan informatie over het virus en de gevolgen ervan. Maar ook door het feit dat het maandenlang niet altijd eenvoudig was om politici die verantwoordelijk waren voor de aanpak van de pandemie in tv-studio’s te krijgen. Net zoals we gaandeweg bijgestuurd hebben om andere politieke stemmen te laten horen, hebben we ook inspanningen gedaan om een bredere waaier aan medische en andere experts op te voeren."

"Ten slotte willen we benadrukken dat "Het Journaal" van 19uur  weliswaar een heel belangrijk nieuwsprogramma is en blijft. Maar dat VRT NWS de Vlamingen via een diverse waaier aan programma’s en platformen probeert te informeren. Onder meer via het onderzoeksprogramma  Pano dat onthulde hoe makkelijk het virus zich na de krokusvakantie van 2020 kon verspreiden, hoe de strategische stock mondmaskers verdween of wat er misliep met de contacttracing."

"Het onderzoek van de UA zal zeker helpen om het debat op de redactie te blijven voeden. Hopelijk kan ook de periode na oktober 2020 in kaart worden gebracht. En zoals de wetenschappers zelf opmerkten zou het goed zijn als daarbij verder kan worden gekeken dan alleen de hoofdjournaals op de beide Vlaamse nieuwszenders."

"Wellicht gingen we door de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog", reageert directeur Nicholas Lataire van News City, waartoe VTM Nieuws behoort. "Natuurlijk, kunnen we - achteraf bezien - altijd lessen trekken. We staan open voor kritiek en kunnen altijd bijleren. Hadden we meer andere stemmen aan het woord kunnen laten? Ja."

Ook de vergelijking met China en Rusland ligt zwaar op de maag. "Dat de academici ons vergelijken met Rusland of China, is letterlijk wereldvreemd en illustreert dat de onderzoekers inderdaad te weinig geluisterd hebben naar de inhoud en de kritische toon van onze interviews, en alleen kopjes hebben geteld. Die uitspraak is een brug te ver en gewoon onjuist. Ze ruikt naar effectbejag in... de media."

"Anderzijds: de zinvolle conclusies uit de studie leggen we zeker niet naast ons neer. Wij evalueren onszelf  vaak en houden dus zeker rekening met de terechte opmerkingen", besluit Lataire.