"Kracht, steun en toeverlaat" van de Queen: het belang van prins Philip voor de Britse monarchie

Als er een koning op de Britse troon zit, krijgt zijn echtgenote de titel van koningin. Om preciezer te zijn: koningin-gemalin, queen consort, om duidelijk te maken dat niet zij, maar haar man de grondwettelijke monarch is. Maar als er een koningin op de troon zit – zoals de huidige koningin Elizabeth II – krijgt haar echtgenoot vreemd genoeg niet altijd de titel van king consort, koning-gemaal. Hij blijft dan hoogstens een prins-gemaal. Vermoedelijk om te vermijden dat hij - als man - toch de grondwettelijke vorstin zou gaan overvleugelen.

In geen enkele wettelijke tekst staat de rol van die echtgenoot-prins of koningin-gemalin omschreven. Enkel bij de kroningsplechtigheid heeft prins Philip beloofd dat hij voor Elizabeth haar "liege man of life and limb" zou zijn - een middeleeuwse formule uit het feodale tijdperk die zoiets betekent als "vazal van lijf en leden". Dan rijst de vraag wat het nut van een prins-gemaal kan zijn voor het land, of voor de monarchie.

Toen ze hun gouden huwelijksjubileum vierden in 1997, zei de Queen in een speech over haar man Philip: “Hij is iemand die niet graag een compliment aanneemt, maar hij is doorheen de jaren simpelweg mijn kracht, mijn steun en mijn toeverlaat geweest. En ikzelf, zijn hele familie, en dit en vele andere landen zijn hem veel meer verschuldigd dan hij ooit zou erkennen, en veel meer dan we ooit zullen weten.” (“He is someone who doesn't take easily to compliments but he has, quite simply, been my strength and stay all these years, and I, and his whole family, and this and many other countries, owe him a debt greater than he would ever claim, or we shall ever know.”)

Dat vat zijn rol goed samen: steunpilaar zijn van de Queen. Daar heeft hij zijn hele leven aan besteed sinds de dag dat zijn echtgenote koningin werd, na de vroegtijdige dood van haar vader George VI – zij was op dat moment 25, hij 30. Die rol van achtergrondfiguur nam hij niet alleen op uit liefde voor zijn vrouw, maar ook omdat hij diep overtuigd was van het belang van de monarchie. Zijn loyale steun aan het instituut betekende dat zijn eigen belangen voortdurend op de tweede plaats kwamen. 

Wie zoals Elizabeth de rol van monarch moet vervullen wacht een vreemd, haast onnatuurlijk en nogal eenzaam bestaan. Gewone relaties met mensen die je met je voetjes op de grond houden en je in je gezicht de waarheid durven zeggen zijn beperkt. De nuchtere Philip, met zijn droge opmerkingen en zijn aparte humor, was wat dat betreft een zegen voor de Queen.

Een mooie anekdote om dit te illustreren is het verhaal van Elizabeths kroning. Die zenuwslopende plechtigheid duurde drie uur en er kon van alles fout gaan. Toen de Queen na een foutloos parcours waardig naar de uitgang schreed met een diamanten kroon op haar hoofd, stond Philip haar met een grijns op te wachten en zei stilletjes: “Waar ben je aan die hoed gekomen?” (Where did you get hold of that hat?)

Heeft zijn humor haar meer dan eens op de been gehouden, soms was het op het randje. Hij wist tactloosheid te verheffen tot een kunstvorm. Een Nigeriaanse president in traditioneel gewaad begroette hij ooit met de woorden: “U ziet eruit alsof u klaar bent om naar bed te gaan". En aan het eerste zwarte Hogerhuislid vroeg hij: “En uit welk exotisch deel van de wereld komt u?” “Birmingham,” antwoordde Lord Taylor.

Lees verder onder de foto:

Prins Philip is nooit naar de universiteit gegaan. Hij ging recht van de schoolbanken het leger in, bij de marine. Hij was geen intellectueel, maar zonder twijfel wel een intelligente man. Twee jaar voor zijn vrouw koningin werd had hij het geschopt tot commandant van zijn eigen oorlogsschip, HMS Magpie. Dat was wel degelijk door eigen verdienste, en de examens om zo ver te geraken zijn best pittig. Maar toen zijn vrouw de troon besteeg, betekende dat het einde van zijn carrière in de Navy, en eigenlijk van zijn carrière tout court. 

Hij heeft dus veel van zijn capaciteiten opgeborgen en heeft zijn ondernemingszin en organisatorische kwaliteiten nooit volledig kunnen ontplooien, en dat allemaal ten bate van het goede doel. Dat is niet zonder slag of stoot gegaan – in de eerste jaren van haar koningschap leidde dat zelfs tot behoorlijk wat moeilijkheden in hun huwelijk – maar geleidelijk aan heeft hij zijn draai gevonden in zijn bescheiden bijrol. 

Lees verder onder de foto:

Ondanks het overlijden van haar echtgenoot zal de Queen naar alle waarschijnlijkheid gewoon op de troon blijven zitten. Troonsafstand doen staat niet in haar woordenboek. Toen ze 21 werd, heeft ze in een toespraak beloofd dat ze het Britse volk en alle landen van de Commonwealth haar hele leven zou blijven dienen, of dat leven nu lang of kort zou blijken te zijn. Ze heeft dat ook aan God beloofd tijdens haar kroningsplechtigheid, waarin ze ook bevestigd werd in haar rol als hoofd van de Anglicaanse kerk. Die eed zal ze niet licht breken.

Toen haar oom Edward VIII in 1936 als eerste Engelse koning in de geschiedenis vrijwillig afstand deed van de troon omdat hij per se met de gescheiden Amerikaanse Wallis Simpson wilde trouwen, daverden het land en de monarchie op hun  grondvesten. Dat risico wil de Queen beslist niet lopen. Het enige wat kan gebeuren is dat ze een deel van haar bevoegdheden zou doorschuiven naar kroonprins Charles, als ze fysiek of mentaal niet meer opgewassen is tegen haar taak. Maar het ziet er wel degelijk naar uit dat ze zal sterven in het harnas. 

Als het Verenigd Koninkrijk de plaats in de wereld bekleedt die het op dit moment inneemt, dan is dat voor een groot deel mede te danken aan de figuur van de Queen. En als de Queen een baken van rust en continuïteit kon blijven doorheen alle stormen die het land heeft meegemaakt, dan heeft dat dus veel te maken met haar rots in de branding, prins Philip. In die krachtige ondersteuning van de monarchie ligt wellicht zijn politieke betekenis. Niet alleen in eigen land, maar ook in grote delen van de wereld.

De Queen is nog altijd het symbolische hoofd van de Commonwealth, het Gemenebest. Dat is een netwerk van 54 landen - vaak voormalige Britse kolonies - die nauwe banden met het Verenigd Koninkrijk onderhouden. Van 16 daarvan is koningin Elizabeth zelfs nog altijd officieel staatshoofd. Om de banden met al die landen – en nog vele andere - te onderhouden heeft de Queen tijdens haar leven meer dan 270 buitenlandse reizen ondernomen. En op al die reizen stond Philip aan haar zijde. Of liep hij – om precies te zijn – respectvol twee passen achter haar aan. 

Wat er na het overlijden van de Queen met de Commonwealth zal gebeuren, blijft een open vraag. Of landen als Australië, Nieuw-Zeeland of Canada de Britse koning Charles nog altijd als hun officiële staatshoofd zullen behouden, valt nog te bezien. Er is dan in elk geval geen figuur meer als Prins Philip om die gedachte met kracht te ondersteunen.