Direct naar artikelinhoud
AnalyseCoronacrisis

Zo zal het komende jaar eruitzien: zes wetenschappers over het leven na de lockdown

‘Een familielid omhelzen komt terug, een oppervlakkig handje geven tijdens een vergadering niet’, zegt Marc Van Ranst, viroloog (KU Leuven).Beeld Levi Jacobs

Wat kunnen we straks in onze agenda zetten? Reizen, kleine festivals, samen studeren: wanneer wordt dat mogelijk en op welke manier? Experts vertellen wat we in de zomer, de herfst en volgend jaar kunnen verwachten.

ZOMER

Nu de vaccinatie in ons land eindelijk op gang is gekomen – afgezien van de tegenslag met AstraZeneca – waagt een aantal virologen, epidemiologen en infectiologen zich aan voorlopige voorspellingen over de evolutie van het virus, de maatschappelijke aanpak van de pandemie en de gevolgen daarvan op ons leven. En als we dan kijken naar de zomer, is de vraag die op ieders lippen brandt: kunnen we straks onze horizonten weer verruimen op andere plaatsen dan onze kust en de Ardennen?

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven): “Reizen binnen Europa in de maanden juli en augustus zou weer mogelijk moeten zijn. Met de vaccinatiesnelheid die we nu hebben, moet een groot deel van de bevolking tegen die tijd gevaccineerd zijn, wat betekent dat de hospitalisatiecijfers in de verschillende landen ongeveer even laag zullen zijn. Dan zijn er nog weinig redenen waarom we níet zouden kunnen reizen.”

Viroloog Steven Van Gucht (Sciensano): “Een aantal landen zal waarschijnlijk voorwaarden stellen; wil je binnenkomen als reiziger, dan moet je een Europees groen certificaat kunnen overhandigen, oftewel een vaccinatiebewijs. Heb je dat niet, dan moet je antistoffen kunnen aantonen of een negatieve test bij je aankomst. Dit systeem wordt volop uitgewerkt op Europees niveau.”

Eerder zin in drie weken Brazilië? Of reizen buiten Europa erin zit deze zomer, is moeilijker te voorspellen, vindt Van Gucht: “Dat blijft een vraagteken. Ik kan me inbeelden dat er grote delen in de wereld zijn die niet ver zullen staan met hun vaccinatie dit jaar. Dat betekent dat er op globaal niveau nog heel wat broeihaarden blijven bestaan. Die lichten in het noordelijk halfrond op in onze winter en in het zuidelijk halfrond in onze zomer. Dat kan reizen buiten Europa moeilijk maken.”

Viroloog Johan Neyts (KU Leuven): “Het vaccinatietempo is ongeveer overal hetzelfde in Europa, dus ik denk dat reizen deze zomer mogelijk is. Buiten Europa is dat moeilijker te voorspellen. In de VS, waar ze toch al een heel eind op weg zijn met de vaccinaties, is de Britse variant nu ook op dreef aan het komen. Die zal daar een serieuze impact hebben op de verspreiding van het ziektebeeld.

“Ikzelf zou het niet zien zitten om deze zomer naar de VS te reizen, alleen al door het gedoe met quarantaine. We kunnen beter op veilig spelen. Hoe minder beweging, hoe minder kans op insleep van nieuwe varianten. Je kunt wel naar je vakantiehuisje in Frankrijk of Italië gaan maar ik zou niet op bomvolle stranden gaan zitten. De vaccins werken goed, maar ze zijn ontwikkeld op basis van de originele Chinese variant en werken minder tegen bepaalde varianten, voornamelijk de Zuid-Afrikaanse en de Braziliaanse variant. Je zult er deels tegen beschermd zijn, maar minder optimaal.”

Gecontroleerde festivals

Wanneer gaan we gezellig met een pintje in de hand naar muziek luisteren op een wei? Virologe-epidemiologe Anne-Mieke Vandamme (KU Leuven): “Het is moeilijk te voorspellen, maar ik vind het de moeite om te evalueren of festivals op een gecontroleerde manier kunnen plaatsvinden. Persoonlijk vind ik dat er alles aan gedaan moet worden om gecontroleerde werkwijzes te vinden. Dergelijke activiteiten voor de jeugd toelaten, kan de conflicten die lijken te groeien, ondermijnen. In Nederland en Spanje doen ze testen met gecontroleerde festivals en voor zover ik dat kan beoordelen, kunnen wij dit ook. Het gaat niet alleen over festivals, maar over alles wat de jeugd nodig heeft om jeugd te kunnen zijn.”

Epidemioloog Luc Bonneux: “Het virus kan ik nog wel een beetje voorspellen, de politiek niet. Maar als de infectiecijfers blijven dalen zoals nu, mag je ervan uitgaan dat het onomkeerbaar is. Deels door resistentie bij de bevolking via doorgemaakte infecties, deels door de toenemende vaccinatiegraad en deels door het betere weer in de zomer. Juli is nog twijfelachtig, maar festivals in augustus zouden mogelijk moeten zijn.”

Van Gucht: “Ik denk dat evenementen sowieso mogelijk zijn, maar wel kleinschaliger. Voor de grote festivals is het deze zomer nog net iets te vroeg. Bij kleinere festivals kun je testen, maar dan wel uitgevoerd door een derde partij. Toch zullen die sneltesten niet alles maken of breken.”

Terrassen

Ook liefhebbers van cultuur kregen deze week eindelijk wat hoop. De KVS verklaarde – coronamaatregelen of niet – dat je vanaf 26 april met vijftig mensen naar toneel kunt gaan kijken. “We willen tonen dat het perfect mogelijk is om veilig te spelen”, zei artistiek directeur Michael De Cock eerder deze week. “We werken met heel strikte protocollen: er is maximale ventilatie, begeleide en gecontroleerde publieksstromen, iedereen zit op een veilige afstand van elkaar, we werken met CO2-meters, iedereen draagt een mondmasker,...”

Johan Neyts, Viroloog (KU Leuven): ‘Grote nieuwjaarsfeesten met veel volk samen, daar zou ik voorzichtig mee zijn. Dit virus heeft verrassingen in petto.’Beeld Levi Jacobs

De vraag is hoe evenementen en horeca de komende maanden zullen kunnen heropenen. Moeten we straks bijvoorbeeld allemaal in een potje spugen vooraleer we een restaurant of theaterzaal binnengaan?

Van Gucht: “Sneltesten hebben zeker nut. Als je speeksel gebruikt, kun je best ook een PCR-analyse toepassen. Dat is in principe mogelijk, je kunt PCR-laboratoria of snelle LAMP-toestellen bij wijze van spreken aan de entree van een evenement plaatsen. Ga je voor de oppervlakkige neuswisser zoals bij de zelftesten, dan kun je een snelle antigeentest doen (zonder tussenkomst van een labo, red.). Beide zijn bruikbaar voor evenementen.”

Bonneux: “Ik zou zeggen: doe de horeca op 1 mei wel open. Het wordt beter weer en de mensen kunnen op terrassen zitten. In de buitenlucht is er dertig tot veertig maal minder kans op besmetting.”

Van Gucht: “Terrassen outdoor zouden in mei misschien al kunnen. Belangrijk discussiepunt is of je eerst de terrassen open doet en in een later stadium indoor. Alles hangt af van hoe snel de besmettingscijfers dalen, en dat hangt ook af van hoe goed de maatregelen gevolgd worden.”

Voor Marc Van Ranst is 1 mei zo goed als onhaalbaar: “Maar in de zomer zal de horeca zeker opengaan. Het is alleen moeilijk er een datum op te plakken.”

De zelftest-test

Sinds deze week zijn zelftesten verkrijgbaar in de apotheek. Maar professor infectieziekten Steven Callens (UZ Gent) is daar niet zo enthousiast over: “Uit onderzoeken naar het gebruik van andere zelftesten voor bijvoorbeeld malaria, dengue of seksueel overdraagbare ziekten blijkt dat ze niet zo succesvol zijn. De enige zelftest die echt goed werkt, is de zwangerschapstest.”

Van Ranst: “Ik zie daar niet veel medisch nut in. Zeker als het dient om ergens binnen te komen of toelating te krijgen. Daar is zo’n test niet objectief genoeg voor, want uiteindelijk komt het erop neer of je het beslissende lijntje al dan niet wil zien.”

Vandamme: “Een zelftest is minder betrouwbaar dan een laboratoriumtest. Daarbij hangt het ook af van hoe de mensen omgaan met zo’n test. Beschouwen ze zo’n test als een vrijgeleide om opnieuw alles te kunnen doen, dan komen er problemen van, want er zullen zowel vals negatieve als vals positieve resultaten zijn. Toch heeft zo’n test wel nut om beslissingen te nemen op populatieniveau. Zo kun je bijvoorbeeld sneller beslissen over een groepsactiviteit als iedereen een zelftest heeft gedaan.”

Van Gucht: “Zelftesten zullen een rol spelen, maar zijn niet de grote gamechanger. De enige gamechanger is het vaccin.”

Dreigende discriminatie

Deze week al barstte een debat los over privileges voor vroeg gevaccineerden. Waardoor de kans bestaat dat de jongeren er de dupe van worden.

Van Gucht: “Ik ben er wel bezorgd over. We moeten oppassen dat we niet in een tweestandenmaatschappij belanden van gevaccineerden en niet-gevaccineerden. Maar er is de optie van een negatieve test, dus dan kan het wel. In België willen we vermijden dat mensen gediscrimineerd worden op basis van vaccinatiestatus, zeker wanneer niet iedereen gelijke toegang heeft tot het vaccin. Maar de vraag is wat de andere landen gaan doen. Als sommige landen, zoals Duitsland, hun besmettingsgraad zo laag mogelijk willen houden, zullen ze redelijk streng moeten zijn op reizen, op al wie binnenkomt. Zoals Australië en Nieuw-Zeeland momenteel doen. Ik weet niet of dat een duurzaam model is. Je kan dat misschien een zomer volhouden maar wat doe je volgende winter?

“Ik denk niet dat het virus zal verdwijnen, het zal altijd wel ergens circuleren en broeihaarden veroorzaken. Wil je dat virus continu bestrijden en laag houden, dan zal dat veel energie kosten.”

Van Ranst: “Ik denk dat een vaccinatiepaspoort zal worden ingevoerd. Het bestaat al als je naar bepaalde Afrikaanse landen gaat: dan moet je aantonen dat je ingeënt bent tegen gele koorts.”

Van Ranst: 'Ik denk dat een vaccinatiepaspoort zal worden ingevoerd. Het bestaat al als je naar bepaalde Afrikaanse landen gaat: dan moet je aantonen dat je ingeënt bent tegen gele koorts.'Beeld Levi Jacobs

Callens: “Er is een groot verschil met gele koorts. De internationale verplichting tot een gelekoorts-vaccin is er om het land te beschermen waar je naar toe gaat. Gele koorts is tenslotte nog altijd een gevaarlijke ziekte. Terwijl we van het coronavirus verwachten dat het in de toekomst mensen minder ernstig ziekt maakt. Dus stel dat er een groene pas komt, nationaal of internationaal, dan zal het hopelijk om een tijdelijke maatregel gaan.”

NAJAAR

Iedereen kijkt reikhalzend uit naar het najaar, want dan zou het leven zich toch echt moeten normaliseren, maar virologen als Ab Osterhaus waarschuwden al voor een mogelijke vierde golf. Van Ranst: “Als er een vierde golf in het najaar komt, is die in elk geval niet vergelijkbaar met nu. Een grote golf met 1000 mensen op de intensieve zorgen zouden we niet meer mogen hebben. Waarschijnlijk steekt het virus in het najaar wel weer de kop op maar dat zal niet meer tot dezelfde heisa leiden.”

Vandamme: “Hangt ervan af wat je een vierde golf noemt. Inmiddels is bekend dat de vaccins ook goed zijn om besmettingen te voorkomen dus het virus zal minder circuleren. Als er dan toch een vierde golf komt zal dit eerder gevoed worden door degenen die niet gevaccineerd zijn. Zolang de meest kwetsbaren gevaccineerd zijn zullen de ziekenhuizen dan minder onder druk staan. We zullen de komende jaren covidgevallen blijven zien in de ziekenhuizen, maar niet meer in pieken die de ziekenhuizen dusdanig belasten dat de andere zorg in het gedrang komt.”

Van Gucht: “Met een voldoende vaccinatiegraad hoeft dat geen probleem te zijn, in die zin dat we geen nieuwe lockdown zullen hebben.”

Het rijk der vrijheid lonkt

Callens: “Daar mogen we best optimistisch over zijn. Kijk naar Israël, waar ongeveer de helft van de bevolking is gevaccineerd: als gevolg daalt het aantal ziekenhuisopnames en het aantal doden snel. Waardoor de bevolking zich meer kan permitteren in de maatschappij. Het vaccin heeft een grote invloed. Hoe sneller we gevaccineerd zijn, hoe minder kans dat een variant kan opduiken en hoe sneller we weer naar normaal kunnen gaan. Maar we mogen niet vergeten dat het een pandemie is. Als een aantal lage-inkomenslanden niet gevaccineerd zijn, bestaat de kans dat het terugkomt. De mondiale aanpak is belangrijk.”

Bonneux: “Hoe de herfst eruitziet, hangt af van varianten die zich onder het vaccin gaan uitwurmen. Op basis van de huidige kennis verwacht ik dat niet omdat de varianten allemaal ongeveer dezelfde richting uitgaan. Ik ben er eigenlijk wel optimistisch over.”

Neyts: “We zullen stilaan teruggaan naar het normale leven. Ik hoop dat zo veel mogelijk mensen zich laten vaccineren. Eerder circuleerden cijfers van 70 procent maar we zouden heel wat meer moeten kunnen halen. Maar de kans is reëel dat we de volgende winter weer bij elkaar op de koffie komen en samen kerst kunnen vieren. Grote nieuwjaarsfeesten met veel volk samen, daar zou ik nog wat voorzichtig mee zijn. Dit virus heeft verrassingen in petto.”

Van Gucht: “Als de jongeren zich aan het einde van de zomer/begin najaar ook laten vaccineren, denk ik dat we in de loop van de herfst naar een normale maatschappij kunnen gaan. Ik heb collega’s die er veel pessimistischer in zijn, maar ik volg dat niet. Tot nu toe heb ik geen indicaties dat de varianten dusdanig geëvolueerd zijn dat mensen in het ziekenhuis terechtkomen of overlijden, ondanks vaccinatie.”

Veilig samen studeren

Stel dat 70 procent van de bevolking na de zomer gevaccineerd is, dan zouden we toch al wat veiliger moeten zitten in cafés of de bioscoop. Of is het nog raadzaam om ergens een stoel tussen te laten? En wat met de studenten? Die zouden graag weer dicht bij elkaar kruipen in de aula.

Vandamme: “Ik beweer niet alle informatie te hebben over hoe de studenten veilig kunnen studeren, maar ik heb wel argumenten die mij positief stemmen. Het gaat opnieuw over hetzelfde punt: als iedereen de kans heeft gehad op een vaccin en er zijn tegen die tijd geen varianten die het vaccin omzeilen of een probleem vormen voor de jeugd, dan zie ik dat lukken, met de nodige voorzorgsmaatregelen zoals mondmaskers. Ik denk dat het moet samengaan met lokalen beter te verluchten, overal. Restaurants, bioscopen, cafés enzovoort. Ook goed voor minder griep en andere luchtweginfecties.”

Bonneux: “Ik zie geen enkele reden waarom studenten en vooral eerstejaars nu al niet een of twee dagen per week veilig les kunnen volgen in een universiteit. Onderwijs in kleinere groepen in grote aula’s viel heel goed te organiseren, de hele pandemie lang. Voor eerstejaars is het allemaal niet gemakkelijk, ik weet nog goed hoe verloren ik me voelde toen ik begon aan de unief. Daarom is contact met anderen heel belangrijk.”

2022

Viroloog Erika Vlieghe zei begin dit jaar dat 2022 een gigantisch feestjaar ging worden. Het Sportpalies en consorten hebben alvast hun optredens voor volgend jaar gepland. Maar microbioloog Herman Goossens (UAntwerpen) vertelt dat het coronavirus pas rond 2025 onschadelijk zal worden. Betekent dit dat we er nog vier jaar mee worstelen?

Van Ranst: “Je kunt er geen datum op plakken, we weten het gewoon niet. Uit onderzoek van ons labo weten we wel dat OC43 een coronavirus was dat rond 1890 naar Europa kwam, met 10 miljoen doden tot gevolg. Ook toen hadden de mensen geur- en smaakverlies. Dat virus is nu veranderd in een algemene verkoudheid. Maar we weten niet wanneer dat coronavirus uiteindelijk zo is geworden, dus Herman kan dat ook niet weten.”

Neyts: “Er wordt gewerkt aan versie 2.0 van de vaccins waarbij men zich vooral baseert op de Zuid-Afrikaanse variant omdat de antilichamen van die stam de andere stammen afdekken, de Braziliaanse, Chinese en Britse variant. Misschien komt er eind 2021-begin 2022 een derde prik als extra bescherming tegen de nieuwe variant.”

Neyts maakt zich zorgen om landen die de komende twee jaar hun bevolking niet kunnen vaccineren. Bijvoorbeeld in Afrika. “Ten eerste omwille van de bevolking zelf, die heeft evenveel recht op vaccinatie als wij. Ten tweede omdat het een voedingsbodem is voor nieuwe varianten.”

Maar er wordt ook aan oplossingen gewerkt, zegt Neyts: “Om de pandemie het hoofd te bieden, is therapie, naast vaccins, noodzakelijk. In de vorm van krachtige virusremmers zoals we die voor hiv hebben. Wij, en ook anderen, zijn intensief bezig met de ontwikkeling van krachtige covidremmers. Normaal is daar tien tot vijftien jaar voor nodig, nu moet het veel sneller.

Steven Van Gucht, viroloog (Sciensano): ‘Zelftesten zullen een rol spelen, maar zijn niet de grote gamechanger. De enige gamechanger is het vaccin.’Beeld Levi Jacobs

“We moeten ook zorgen dat we jonge kinderen kunnen beschermen, dat zou bijvoorbeeld kunnen door hen die antilichamen te geven zoals men doet om RSV-infecties bij prematuurtjes en risicobaby’s te voorkomen. Het zijn onderzoeksdomeinen waar je weinig van hoort, maar die heel belangrijk zijn. We zullen ze evenzeer nodig hebben als de vaccins, willen we het virus onder de knoet krijgen.”

Bonneux: “De Spaanse griep (1918-1919, eiste naar schatting tussen 20 en 100 miljoen levens, red.) was uitzonderlijk kwaadaardig. Een jaar later evolueerde het virus naar een gemene griep, daarna naar een wintergriep. In die vorm circuleerde het virus nog 70 jaar lang. Dat is eigenlijk de natuurlijke evolutie. Maar met de varianten die zowel kwaadaardiger als besmettelijker zijn, is het moeilijk te voorspellen wanneer Covid-19 onschuldig zal zijn. Op zich lijkt het virus toch minder mogelijkheden te hebben als de griep, het ziet er dus naar dat het wel zal meevallen. Maar het virus zal niet verdwijnen.”

Van Ranst: “Het coronavirus zal eerder naar een soort griepachtige toestand evolueren waartegen mensen gevaccineerd kunnen worden, en waar ze op intensieve zorg voldoende voorbereid zijn om de mensen alle kansen te geven. Ik denk dat we naar eenzelfde soort situatie toegaan de komende jaren.”

Van Gucht: “We raken waarschijnlijk nooit helemaal van het coronavirus verlost. Er is maar een virus dat we helemaal uitgeroeid hebben: het pokkenvirus. Dat is een systemisch virus, het verspreidt zich via het bloed en we weten dat vaccins enorm goed werken op dat soort virussen. En dan nog heeft het decennia geduurd om het compleet uit te roeien. Het is echt niet evident om het coronavirus helemaal weg te krijgen. Landen die het buiten willen houden, zullen een enorme kost moeten betalen want het virus zal constant aan de grenzen staan. Misschien dat Australië en Nieuw-Zeeland erin slagen, maar in Europa zal dat een stuk moeilijker zijn.”

Er zijn twee grote vragen, stelt Van Gucht: “Moeten we straks regelmatig een herhalingsinenting geven omdat de immuniteit afvlakt, of hebben we genoeg aan een eenmalige vaccinatie? En doen we dat bij iedereen of alleen bij de risicogroepen zoals nu bij de griep? We zullen in de toekomst een goed bewakingssysteem moeten handhaven met de focus op de ziekenhuizen. Dat systeem zal ook internationaal moeten worden uitgerold zodat we nieuwe varianten kunnen opvolgen en eventueel een herhalingsvaccin aangepast aan een nieuwe variant kunnen geven. Dat bewakingssysteem wordt zeer belangrijk.”

Mogen mondkapjes af?

Of we straks, als het virus minder gevaarlijk is, nog altijd mondkapjes dragen, is de vraag. Wordt het mondkapje ooit voorgoed verleden tijd?

Callens: “Ik hoop dat ze verdwijnen, zodra we voldoende immuniteit hebben. Ik zie toch graag een gezicht wanneer ik met iemand praat.”

Bonneux: “Ik verwacht niet dat de mondmaskers zullen blijven. Misschien wel op de Aziatische manier; uit respect voor de ander als je verkouden of grieperig bent.”

Neyts: “Een mondkapje doet geen pijn. Ik zou er niet te snel van afstappen. Misschien moeten we, zoals in veel Aziatische landen, ze in het openbaar vervoer toch maar blijven dragen.”

Van Ranst: “Het oppervlakkige handje tijdens een vergadering gaan we niet meer geven. De omhelzing van een familielid dan weer wel. Op zich is dat niet slecht, want ik denk niet dat we die handdruk op een vergadering nu zo gaan missen.”

Van Gucht: “Ik denk dat we geleidelijk terugkeren naar de oude gewoontes.”

Bonneux: “Mijn vrienden en ik gebruiken de Aziatische groet; een korte buiging met gevouwen handen. Ik vind dat een bijzonder respectvolle bejegening die mag blijven.”