3 maanden na de brexit: hoe zit het met de verwachte rampscenario's?

BELUISTER de bijdrage van Veerle De Vos over 3 maanden brexit in het Radio 1-programma "De toestand is hopeloos maar niet ernstig" (en lees daaronder het artikel):

De laatste weken van december gaf de nakende brexit aanleiding tot vreemde beelden: duizenden trucks die stonden aan te schuiven op de kleine modderige weggetjes in het glooiende landschap van Kent. Het leek een voorafspiegeling op de post-brexit chaos, als het naadloze Kanaalverkeer gestokt zou worden door bergen papierwerk en extra controles. 

Ook aan onze kant van het Kanaal bereidden we ons voor op die situatie. In het Oost-Vlaamse Ursel bij Aalter werd een oud vliegveld zelfs omgevormd tot noodparking, voor het geval er files en lange wachttijden zouden ontstaan in de havens. Maar begin februari werd de parking alweer gesloten want de vrachtwagens bleven uit.  

Maar wie denkt dat alles bij het oude is gebleven, vergist zich. Een blik op de cijfers maakt veel duidelijk: zo daalde de Britse export naar de Europese Unie de eerste maanden van dit jaar met meer dan 40%. Volgens de FDF (Food and Drink Federation) zakte de uitvoer van levensmiddelen in januari zelfs met 75%. Daar zit de coronacrisis voor iets tussen, maar de grootste boosdoener is toch de toegenomen "red tape". 

Vooral kleinere Engelse fabrikanten van stilton en cheddarkaas bijvoorbeeld komen in de problemen, maar ook producenten van schaaldieren en varkensvlees worstelen met de toegenomen kosten van het transport naar de EU. Ook de Schotten zijn getroffen, want de uitvoer van Schotse zalm en whisky is gekelderd. De verwachting is dat die uitvoer zich de volgende maanden - gedeeltelijk - zal herstellen maar de FDF noemde de situatie toch "extremely worrying" (extreem verontrustend). 

Voorlopig is de uitvoer in de omgekeerde richting minder hard getroffen, in januari zakte die met 28%. Vlaamse bedrijven spreken volgens Voka van een daling van maar 6 procent. Ook daar is een verklaring voor te vinden: uit angst voor het scenario van de "lege winkelrekken" - het Verenigd Koninkrijk importeert 40% van zijn verse voeding uit de EU - hebben de Britten de controles op hun grondgebied stilzwijgend uitgesteld tot 2022. Voorlopig geen wachtrijen dus in Calais of Zeebrugge.

Op dit ogenblik worden de voorpagina's van de kranten nog gedomineerd door het Britse vaccinatiesucces - "waar Macron groen van jaloezie van uitslaat" aldus koppen in de populaire pers - en de vraag wanneer de maatregelen versoepeld zullen worden. Maar op de achtergrond borrelt de onvrede. 

Vooral de Schotten zijn nog altijd niet vergeten dat ze tegen hun zin uit de Europese Unie zijn gehaald. Maar liefst 62% van de volwassen inwoners in Schotland stemde in het referendum in 2016 immers tegen de uitstap. Maar met hun verzuchtingen tegen een "harde brexit" werd weinig of geen rekening gehouden. Het Verenigd Koninkrijk is immers uit de eenheidsmarkt en de douane-unie gestapt, met alle gevolgen van dien . 

Het gevolg is dat de campagne om een tweede onafhankelijkheidsreferendum te organiseren op volle toeren draait. De SNP (Schotse Nationalistische Partij) heeft er zelfs de inzet van de lokale parlementsverkiezingen van gemaakt. En als de peilingen gelijk krijgen, stevenen ze op 6 mei af op een klinkende overwinning.

Maar de ontwikkelingen aan de overkant van de Ierse Zee zijn zo mogelijk nog onrustwekkender. In tegenstelling tot de rest van het Verenigd Koninkrijk kende Noord-Ierland in januari wel lege winkelrekken. Dat is het gevolg van de regeling die de Europese buitengrens deels in de Ierse Zee legt. Daardoor maakt Noord-Ierland - voor goederen - net als de rest van Ierland nog altijd deel uit van de eenheidsmarkt en douane-unie, en gelden de strenge invoercontroles hier wel. 

De Noord-Ierse unionisten zijn daarom een campagne begonnen om dat  grensprotocol - dat deel uitmaakt van het akkoord dat werd goedgekeurd door de EU én door de regering van Boris Johnson - te laten schrappen. De DUP (Democratic Unionist Party) kondigde aan gerechtelijke stappen te zullen nemen tegen de EU. 

Intussen neemt de onrust toe in de Noord-Ierse steden. Meer dan 20 jaar na het einde van de Troubles - het gewelddadige etnisch-nationalistische conflict in de 2de helft van de 20ste eeuw - werden de voorbije week in Belfast en Derry politieagenten bekogeld met stenen, benzinebommen en vuurwerk. Er werden ook auto's en zelfs een bus in brand gestoken. In totaal raakten meer dan 50 agenten gewond. De rellen ontstonden in de pro-Britse wijken en de relschoppers zijn voornamelijk protestantse jongeren.

De oorzaak van de onlusten heeft niet alleen met de brexit te maken - ook de coronamoeheid bij de jongeren speelt een rol - maar het is wel een belangrijke drijfveer. De scheiding tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië herinnert de unionisten (voornamelijk protestanten) er nog eens aan dat er binnen afzienbare tijd misschien wel een einde komt aan hun dominantie in Noord-Ierland. 

Niet alleen is de bevolkingspiramide tegen hen gekeerd - er zijn voor het eerst meer katholieke dan protestantse jongeren - maar ook de politieke situatie ziet er niet gunstig uit. Zo bepaalt het Goedevrijdagakkoord (dat in 1998 een einde maakte aan de Troubles) dat er een referendum zal gehouden worden over de hereniging van Ierland zodra een meerderheid van de bevolking dat wil. 

Bovendien zit een afschaffing van het protocol dat de handelsbarrières tussen Noord-Ierland en het Britse vasteland veroorzaakt er niet meteen in. Het alternatief is immers een Europese grens dwars over het Ierse eiland, en dat willen de katholieke inwoners dan weer niet. Er zit sinds kort trouwens een Amerikaanse president in het Witte Huis met stevige Ierse roots, die meermaals heeft gezegd dat daar geen sprake van kan zijn. 

De kans is dus groot dat er nog een lange staart aan de brexit komt. Eens het grootste deel van de bevolking aan beide kanten van het Kanaal gevaccineerd zal zijn, en het coronanieuws naar de onderzijde van de nieuwssites verhuist, is de kans groot dat het brexitspook weer opdoemt.  Ook premier Johnson, die nu nog surft op het succes van zijn vaccinatiecampagne, weet dat maar al te goed.