In de Quartier Latin maken charmante boekwinkeltjes plaats voor fastfood- en modeketens

De tweedehandsboekhandels van Gibert Jeune en hun felgele luifels en doorzakkende ijzeren rekken zijn een vertrouwd beeld in de Quartier Latin in Parijs. Al meer dan een eeuw vormen ze een hoeksteen van het intellectuele bohemienleven in de buurt. Ze zijn ook een populaire trekpleister voor toeristen. “Zo oud, en zo onveranderlijk”, zei Anny Louchart (74), een trouwe klant, met een stem vol nostalgie terwijl ze onlangs in een van de zaken door de paperbacks snuisterde.

Een verkoper meldde Louchart echter dat vier van de zeven filialen in de buurt, waaronder de winkel waar ze zich bevond, snel de deuren zullen sluiten vanwege dalende verkoopcijfers door corona. “De winkel gaat dicht”, zei ze, “en met de winkel stort ook een deel van de buurt in elkaar.”

Het lot van de Gibert Jeune-boekwinkels, waarvan sommige teruggaan tot eind 19de eeuw, weerspiegelt dat van andere iconische zaken. Vele houden het voor bekeken, en zo erodeert langzaam de culturele identiteit van de Quartier Latin als het centrum van de Parijse letteren en de thuishaven van ontelbare schrijvers, filosofen, kunstenaars, revolutionairen en studenten.

Hoge huurprijzen

De gentrificatie die volgens veel Parijzenaars toeslaat en de stad haar ziel ontneemt, spaart ook de Quartier Latin niet. Modeboetieks en fastfoodrestaurants zijn in de plaats gekomen van oude cafés, boekwinkels en bioscopen. De aantrekkingskracht van de buurt heeft de huurprijzen de hoogte in gejaagd. Van het ooit bruisende studentenleven is geen sprake meer.

Uit cijfers van het bureau voor stedelijke ontwikkeling Apur blijkt dat 42 procent van de boekhandels in de Quartier Latin in de voorbije twintig jaar verdwenen is. Ook de bekende boekstalletjes vechten om te overleven.

Maar het nieuws van de sluiting van de Gibert Jeune-boekwinkels – een instituut dat voor vele mensen het eeuwige leven had – komt toch nog wat harder aan. Het treft de identiteit van de buurt recht in het hart: toegang tot cultuur, en dat voor een betaalbare prijs.

Drie zaken van Gibert Jeune zijn inmiddels gesloten, de vierde zou snel volgen.

“Niets belichaamde de geest van de Quartier Latin beter dan deze boekhandel”, zegt Eric Anceau, een historicus die doceert aan de Sorbonne, een gerenommeerde universiteit in het hart van de Quartier Latin, gesticht in 1253. De naam van de buurt verwijst naar het gebruik van het Latijn als wetenschappelijke taal door Sorbonne-studenten in de middeleeuwen.

De compacte Quartier Latin ligt op de linkeroever van de Seine. De buurt ontsnapte zo aan de kaalslag die de grote Parijse boulevards in de 19de eeuw deed ontstaan, en charmeert met zijn smalle, kronkelende kasseistraatjes die doen denken aan het Parijs van de middeleeuwen. Je vindt er nog kleine buurtbioscopen, waar mensen in prepandemietijden samendromden om voor een paar euro klassieke films te bekijken. En je stoot er op antiquariaten vol stapels tot het plafond reikende vergelende boeken.

“Het is cultuur, bereikbaar voor iedereen”, zegt Anceau. “Die geest verliezen we als ook Gibert het loodje legt.”

Sfeer van mei ’68

Op een namiddag niet lang geleden gaf Ingrid Ernst, een energieke gepensioneerde stadsplanner, een rondleiding in de buurt. Op elke straathoek hield ze halt om te wijzen op een café dat had plaatsgemaakt voor een supermarkt, voor een platenzaak die nu een luxehotel was. “Het is het klassieke gentrificatieproces”, zei Ernst (69), terwijl ze fulmineerde tegen de toename van liften in gebouwen rondom, een teken van gentrificatie op volle snelheid, zei ze.

Ernst vertelde dat ze zich de kleine zolderstudio die ze in 1972, toen ze in de Quartier kwam wonen en toen alles nog de sfeer van het studentenprotest van mei ’68 ademde, niet meer zou kunnen veroorloven.

De Quartier Latin huisvest vele universiteiten, maar alsmaar minder studenten. Ze zijn weggedreven door de huurprijzen in de buurt en door de bouw van nieuwe campussen in de rand om aan de grotere vraag tegemoet te komen. “Het is nagenoeg onmogelijk om hier als student te leven”, zegt Constance Pena (19). Ze zit op een bank in de omgeving van de Sorbonne en was hiernaartoe gekomen vanuit een voorstad in het westen van Parijs om in de bibliotheek te studeren.

Voorbij zijn de dagen dat Ernest Hemingway schreef dat Parijs en de Quartier Latin het mogelijk maakten “goed te leven en te werken, ongeacht hoe arm je was”.

Michel Carmona, een historicus en geograaf gespecialiseerd in Parijs, zegt dat de culturele teloorgang van de Quartier Latin in de jaren 80 begon en samenging met de geleidelijke achteruitgang van het studentenleven. “Goedkope boekwinkels, cafés en bioscopen zijn er vooral voor studenten”, zegt hij. Hij stelt dat inwoners nu alsmaar meer ‘transitmensen’ zijn, rijke buitenlanders die een pied-à-terre willen of toeristen die een Airbnb-appartement huren.

Die dynamiek draagt wel een paradox in zich: de gentrificatie neemt precies de bohemien-charme weg die mensen naar de buurt lokt. Volgens Ernst worden nieuwe inwoners aangetrokken door de culturele sfeer van de buurt, zonder eraan te participeren. De studenten die vroeger de terrassen op trottoirs bij de Jardins Luxembourg bevolkten, zijn langzaam vervangen door rijke wereldburgers, zegt ze.

Daar komt bovenop dat precies het sterke voornemen van veel winkels om hun aparte karakter te bewaren ertoe geleid heeft dat ze niet gemoderniseerd hebben, waardoor ze machteloos staan tegen de nieuwe digitale concurrentie, zoals de boekhandels van Gibert Jeune mochten ondervinden. Hun stalletjes met kleurrijke tweedehandsboeken op de trottoirs hebben Amazon niets in de weg gelegd, en hun oubollig, gammel interieur draagt nostalgie veeleer dan consumptie uit.

“We schieten onszelf in de voet”, zegt Ernst. Ze heeft samen met andere bewoners een comité opgericht dat lobbyt voor de culturele identiteit van de buurt bij de overheid.

Geen wachtrijen meer

De autoriteiten in Parijs zijn zich bewust van het probleem. In een poging het tij enigszins te keren hebben ze gebouwen opgekocht om boekhandels met problemen een lage huurprijs aan te bieden. In een statement stelt Gibert Jeune dat de covidcrisis en de eraan gekoppelde leegloop van de Quartier Latin de laatste druppels waren.

Anceau, de historicus, stelt dat de sfeer in de wijk apocalyptisch was sinds het begin van de pandemie. De somberheid waaraan Parijs ten prooi viel, is wellicht het meest uitgesproken in de Quartier Latin, een wijk die door de lockdowns en de harde maatregelen in het hart – de cafés, restaurants, theaters, museums – getroffen werd.

De tijdelijke sluiting van die culturele pijlers komt bij de lokale bevolking binnen als een algemene repetitie voor de toekomst. Cafés en theaters zijn sinds de herfst dicht, toen Frankrijk getroffen werd door een tweede golf van coronabesmettingen. Velen vrezen dat nogal wat zaken permanent de deuren zullen sluiten.

In de Rue Champollion, een smalle kasseistraat in de buurt van de Sorbonne, is er geen sprake meer van lange rijen filmliefhebbers op de stoep voor een middagvertoning. De drie arthousebioscopen gingen dicht vanwege de lockdown. Een van de bioscopen, Le Champo, toont achter de gesloten vitrine fragmenten uit het bezoekersboek. Een boodschap uit 2018 werd gekrabbeld door de bekende scenarist Jean-Claude Carrière, die begin februari stierf. “Voor Le Champo! Zoveel jaren later… en hoeveel jaren nog te gaan?”

© The New York Times