Het gebeurt niet elke dag dat een CEO  wordt geportretteerd als de redder van de wereld -of je moet Elon Musk heten. Het overkwam vorige maand Peter Berdowski, CEO van baggerbedrijf Boskalis, toen zijn bedrijf erin slaagde om het Suezkanaal terug bevaarbaar te maken voor de wereldhandel. Zijn flegmatieke reactie dat er nog heel wat ander werk dient opgeknapt te worden, veroorzaakte in Nederland en daarbuiten nog meer deining dan het losmaken van het megaschip ‘Ever Given’. Deze bezadigde toon staat in schril contrast met de rockallures van heel wat tech-CEO’s en verdient navolging.

‘Level 5 Leaders’ combineren een ijzeren wil met bescheidenheid

CEO’s spelen een belangrijke rol in ons economisch weefsel. Beurskoersen stijgen of dalen met hun aantreden of ontslag. Moeilijke beslissingen moeten zij meestal alleen nemen. Eenzaamheid en mentale druk is hun deel.  Bovendien dreigt het gevaar dat ze worden omringd door ja-knikkers waardoor kritische analyse wegvalt. Succes leidt bovendien dikwijls tot opgeblazen ego’s met een ongebreideld geloof in de almacht en kennis van zichzelf waardoor er nog minder ruimte is voor kritiek.

Manfred Kets De Vries – managementprofessor aan Insead – is een wereldexpert op dit gebied. Hij pleit voor een nar in elk bedrijf, die de CEO durft tegen te spreken en die ervoor zorgt dat de baas niet in zijn eigen mythe begint te geloven. Hoe langer de CEO immers aan het hoofd staat van een bedrijf, hoe moeilijker het soms wordt om voldoende realiteitsbesef te behouden. 

In de laatste twintig jaren ontstond er een consensus – vooral dankzij managementgoeroes zoals De Vries en vooral Jim Collins, de auteur van bestsellers als ‘From Good To Great ‘en ‘Built to last’– wat het profiel van de ideale CEO moest zijn om een bedrijf duurzaam succesvol te maken. ‘De beste leiders slagen erin om een ijzeren wil om te lukken te combineren met een persoonlijke bescheidenheid. Zij worden ‘Level 5 Leaders’ genoemd.  

Boskalis, een Nederlands baggerbedrijf, waar de Nederlanders terecht fier op zijn, is een schoolvoorbeeld van de oude industrie waar standaardparameters zoals winstgevendheid en incrementele groei nog altijd centraal staan. Berdowski zelf, is een schoolvoorbeeld van een ‘Level 5 Leader’.

‘Level 4 Leader ‘Steve Jobs toonde een andere succesvolle weg

De slinger is de laatste jaren echter volledig omgeslagen. In de verschroeiende tech- en IPO-scène waar met miljarden wordt gegoocheld, is het moeilijk om nuchter te blijven.  Innovatieve bedrijven hebben logischerwijze in een eerste fase eerder ondernemers nodig – in het basisschema van Collins omschreven als ‘Level 4 Leaders’ -die moeten vechten om hun bedrijf op te schalen. Wat ze allemaal wel gemerkt hebben is dat een personencultus bouwen lucratiever is dan de profilering van het bedrijf. Dat staat lijnrecht tegenover de visie dat een goed leider van een bedrijf er vooral is om het beste uit zijn medewerkers te halen, door er onder andere voor te zorgen dat zijn of haar eigen ego niet de rest van het bedrijf wegdringt.

Hun grote leermeester was natuurlijk de onvermijdelijke Steve Jobs die aantoonde dat charisma en hoogmoed kan leiden tot een fantastisch mooi bedrijf. In de techwereld is dit dan ook de nieuwe standaard geworden. CEO’s zijn rocksterren geworden als gevolg van de miljardenwaarderingen. 

Hoogmoed voor de val

Zoals De Vries in zijn boeken mooi aantoont, bestaat echter het gevaar dat de CEO zich begint te gedragen als een zonnekoning. Wie herinnert zich niet Adam Neumann, de ex-baas van vastgoedreus We Work, die zijn bedrijf naar een valorisatie van 40 miljard dollar praatte, voor de hemel instortte?

Travis Kalanick, de ex-topman van Uber, ging ook ten onder aan zijn machogedrag wat had geleid tot een zeer agressieve en vrouwonvriendelijke bedrijfsomgeving. 

 Elon Musk riep zichzelf recent uit tot ‘Techno King’ van zijn bedrijf en zijn financieel directeur Zachary Kirkhorn ‘King of Coin’.  

Will Shu van maaltijdbezorger Deliveroo is een ander mooi voorbeeld. De reden dat de waarde bij de recente beursgang zo overschat werd, was een gevolg van Shu’s weigering een onafhankelijk financieel adviseur aan te nemen om een realistische beursprijs te bepalen. Volgens Jim Collins is dit typisch gedrag van een leider die niet “Level 5 ‘is. Een tekort aan bescheidenheid en een gebrek aan luistervaardigheden leiden tot arrogantie.  

Maar ook dichter bij huis zijn onze bedrijfsleiders niet immuun aan hoogmoed. De leiding van Club Brugge geloofde te hard in haar eigen verhalen wat leidde tot een absurde beurswaardering. De vraag stelt zich dan ook of de raden van bestuur van heel wat van die zeer gemediatiseerde bedrijven niet harder zouden moeten nadenken over het ideale CEO-profiel om hun bedrijf naar de volgende fase te brengen. 

Uitstekend voor de beurskoers

Opvallend is dat Silicon Valley – het wereldcentrum van opgeblazen ego’s – dit lijkt te beseffen. Zij opteren vandaag meer en meer voor een generatie van nieuwe CEO’s – toevallig (?) dikwijls van Indische origine – die meer rust en bescheidenheid uitstralen. Microsoft topman Satya Nadella, is een mooi voorbeeld van een ‘Level 5 Leader‘, die de waardering van het aandeel de lucht heeft in gejaagd zonder extreem gedrag in tegenstelling tot de kwakkelende beurswaardering onder zijn voorganger Steve Ballmer, de zeer egocentrische ex-baas van het bedrijf – die allesbehalve een ‘Level 5 leader ‘was.  

Maar ook Google-baas Sundar Pichai en de nieuwe CEO van We Work Sandeep Mathrani zijn vaandeldragers van deze nieuwe generatie. Tim Cook van Apple past ook in dit rijtje. Hij lijkt meer op een boekhouder in tegenstelling tot zijn flamboyante voorganger Jobs. Maar ook hier is de beurskoers er wel bij gevaren. 

Elon Musk is natuurlijk weer de uitzondering. Vandaag is hij de ultieme ondernemer maar tegelijkertijd is hij -volgens hem althans – ook de beste manager voor zijn bedrijf. Je kan natuurlijk niet ontkennen dat Tesla zich nog altijd gedraagt als een start-up en dat het profiel van Musk hier het beste bij past. De vraag stelt zich wel wanneer zijn rol hier best stopt en hij de bezieler wordt van het bedrijf in plaats van de manager.  

De rol van CEO’s zal nog belangrijker worden de volgende jaren indien we met zijn allen de transitie willen waarmaken naar een CO2-arme economie. CEO’s moeten een fijne koord bewandelen om een evenwicht te vinden tussen de ambities van de overheid en een sociaal verantwoordelijke onderneming enerzijds en de ruwe Angelsaksische kapitalistische realiteit dat een bedrijf hoofdzakelijk bestaat om winst te maken anderzijds. De combinatie die Jim Collins voorstelde – een ijzeren wil gecombineerd met een ego dat onder controle is – lijkt een geschikt recept om die uitdaging aan te gaan.

De auteur Xavier Verellen is actief in de ‘Internet of Things’ industrie. Binnenkort komt zijn eerste boek Human Park uit.