Direct naar artikelinhoud
Voor u uitgelegdVaccinaties

Israël, Chili en het VK leren: snelle vaccinatie biedt geen garantie op snel succes

Een Chileense vrouw wordt gevaccineerd in een kerk.Beeld AFP

Nu onze vaccinatiecampagne op kruissnelheid komt, lijkt de klus weldra geklaard. Al tonen drie gidslanden – die een heel stuk verder staan met prikken – dat de grootste valkuil overmoed is. ‘Twee weken kunnen een gigantisch verschil maken.’

Zo’n drie maanden nadat minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) zijn profetische woorden uitsprak – “Het rijk van de vrijheid is in zicht” – komt onze vaccinatiecampagne eindelijk op volle snelheid. Deze week krijgen 358.000 Vlamingen een prik. Bijna 2 miljoen landgenoten, of een op de zes Belgen, hebben intussen al een eerste vaccindosis gekregen van Pfizer/BioNTech, Moderna of AstraZeneca. Geen enkel buurland doet beter.

Het noopt tot enig jolijt, maar het loont eveneens om realistisch te blijven, zo toont een blik op enkele landen die veel verder staan in hun vaccinatietraject. In het Verenigd Koninkrijk, waar 47 procent van de populatie een eerste dosis kreeg, kan premier Boris Johnson sinds maandag “voorzichtig maar onomkeerbaar” een biertje naar binnen trekken op het terras van de pub. In Chili, met 38 procent toch ook geen pannenkoek, piekt het aantal nieuwe covidbesmettingen hoger dan ooit tevoren.

Vaccin hubris

Het aandeel gevaccineerden zegt niet alles. Dat leerde de situatie in gidsland Israël trouwens al eerder. Tegen eind januari was al een derde van de Israëlische bevolking ingeënt – meer dan België vandaag – maar tegelijk beleefde het een derde golf van jewelste. Volgens viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) is het een kritiek punt waar elke campagne op kan botsen: wanneer een vrij aanzienlijk deel van de bevolking gevaccineerd is, blijkt het erg moeilijk om de rest gemotiveerd te houden.

“Die spreidstand kan er paradoxaal genoeg voor zorgen dat het aantal nieuwe besmettingen opnieuw de hoogte in gaat. Op zo’n moment zie je vooral een verjonging van de patiënten die in het ziekenhuis belanden”, zegt Van Gucht.

In Israël golden er strenge regels die niet altijd even goed opgevolgd werden door de bevolking. In Chili lijkt ook de regering een flinke vinger in de pap te hebben. Casino’s, sportscholen en bioscopen gingen in een vlaag van ‘vaccin hubris’ open, zoals de Britse krant The Guardian het noemt. Overmoed dus. De regering gunde in het begin van het jaar ook al attesten aan de Chileense bevolking om binnen het land te reizen. In Chili was het toen zomer, en veel mensen zaten in hoofdstad Santiago in kleine appartementjes gepropt.

Diezelfde mensen zitten er nu in strikte lockdown, personen mogen enkel hun huis verlaten voor essentiële inkopen of een portie beweging ’s ochtends tussen 7 uur en 8.30 uur. Dan koop je dus enkel een brood en een doos Dafalgan met die wervelende vaccinatiecampagne.

Omslagpunt

“Maar er is wel degelijk een omslagpunt, en daar is Israël nu duidelijk voorbij”, zegt Van Gucht. “Dat omslagpunt kwam er ongeveer nadat 45 à 50 procent van de bevolking een eerste dosis had gekregen.” In die zin is het ook volgens biostatisticus Geert Molenberghs (UAntwerpen/UHasselt) zaak om “niet nét te vroeg te versoepelen”. Dat kan het verschil maken tussen een eindsprint met heel wat complicaties en een soepel exitplan. Van Gucht: “Twee weken kunnen een gigantisch verschil maken.” We zeggen maar iets: 1 mei of medio mei.

Het Verenigd Koninkrijk lijkt goed op weg naar het soepele exitplan, stellen de experts. Een aantal versoepelingen gaat gepaard met dagelijks zo'n 25 nieuwe besmettingen per miljoen inwoners – in België zijn dat er ongeveer 300 – en een vaccinatiegraad van bijna de helft.

Een terras doen in Londen kan weer.Beeld Getty Images

Vooral de manier waarop is vrij indrukwekkend. Het Verenigd Koninkrijk koppelde een strenge lockdown maandenlang aan een efficiënte vaccinatiecampagne, mede dankzij betrouwbare leveringen, én aan een duidelijk perspectief. Eind februari stelde Johnson zijn plan voor als een “eenrichtingsweg naar de vrijheid”, met versoepelingen voor onder meer horeca en contactberoepen op 12 april. 

Kappers

Dat soort doelstellingen kon België niet waarmaken. De ‘definitieve’ heropening van de kappers bleek een mooi voorbeeld van te vroeg victorie kraaien, en bracht onmiskenbaar schade toe aan onze motivatie. 

Volgens Molenberghs speelt echter nog een andere factor een grote rol: “Het Verenigd Koninkrijk had een zware derde golf vlak voor de vaccinatiecampagne van start ging. Die dramatische beelden aan de ziekenhuizen hebben de bevolking met de voeten op de grond gezet. En de opgebouwde immuniteit ligt daardoor ook iets hoger.”

Welke lessen kunnen we daaruit leren? Sowieso zijn er heel wat contextgebonden elementen die meespelen. Chili gaat bijvoorbeeld de winter in en vaccineert vooral met het wat minder effectieve Chinese Sinovac-vaccin. Dat alleen al maakt een vergelijking bijzonder lastig.

Wie gevaccineerd wordt, krijgt meteen een drankje in Tel Aviv.Beeld REUTERS

Eigen evenwicht

“Het wordt interessant om op te volgen wat de situatie in het Verenigd Koninkrijk geeft”, zegt infectioloog Steven Callens (UZ Gent). “Maar de Europese eengemaakte markt of de grote bevolkingsdichtheid van Vlaanderen zal ook weer een eigen, lokale situatie geven. Elk land zal uiteindelijk op zoek moeten naar een eigen evenwicht.” Er is niet enkel de immuniteit door vaccinatie, maar ook het gedrag van mens en virus – die vervelende mutaties, weet u wel. 

Voor België heeft coronacommissaris Pedro Facon nu een aantal parameters voorgesteld. De positiviteitsratio moet onder de 5 procent, het reproductiegetal onder de 1, de ziekenhuisopnames moeten dagelijks minder dan 75 bedragen en de meest kwetsbaren moeten gevaccineerd zijn. Die handvaten moeten voor een beredeneerde exit zorgen.

Infectiologe Suzy Meijer van het Ichilov Hospitaal, het grootste ziekenhuis van Tel Aviv.Beeld Ziv Koren / Photo News

Ook wat betreft die exit lijkt voorzichtigheid echter geboden. In Israël is vandaag ruim zestig procent van de bevolking gevaccineerd, of zo goed als alle achttienplussers die een prik willen. De situatie is er naar Belgische normen helemaal onder controle. In Terzake vertelde infectiologe Suzy Meijer van het Ichilov Hospitaal, het grootste ziekenhuis van Tel Aviv, hoe de laatste corona-afdeling is dichtgegaan. Restaurants en bars zijn open, concerts zijn mogelijk en aula’s zitten er weer vol studenten. Zelfs de mondmaskerplicht in de buitenlucht ligt mogelijk op het kapblok.

Normaal is de situatie er echter nog lang niet. De vrijheden gaan gepaard met flankerende maatregelen. Israël werkt met een ‘green pass’: een bewijs dat als QR-code op de smartphone verschijnt en toont wie gevaccineerd is of al corona heeft gehad. Volgens Van Gucht zouden algemene maatregelen, zoals het maximaliseren van ventilatie, evengoed kunnen volstaan.

“Sowieso is de juiste mentaliteit: voorzichtig en stapje per stapje loslaten en telkens evalueren”, zegt Molenberghs. “We zijn er nog lang niet, maar op een bepaald moment zal de immuniteit zo hoog zijn en de circulatie zo laag, dat het virus niet meer te onderscheiden is van andere aandoeningen zoals de griep. Misschien zullen we wel nog enkele veiligheidslijnen moeten aanleggen, zoals sneltesten aan de ingang van een festival. Maar dat hebben we na de terreurdreiging ook gedaan op luchthavens.”