Waarom topvoetballer De Bruyne vijfhonderd maal meer verdient dan topwetenschapster Karikó

Wat hebben Kevin De Bruyne en Katalin Karikó gemeen? Ze zijn beiden producenten van geluk. De Bruyne doet dat door zijn magistrale assists en flitsende doorsteekpasses die geprent in het geheugen van miljoenen voetbalfans een bron van plezier blijven. Karikó doet dat door het fundamenteel onderzoek dat ze gedurende decennia heeft gevoerd. Ze heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van een vaccin dat miljoen mensen gelukkig maakt door hun leven te redden.

U zult zeggen dat het hier gaat om een verschillend soort geluk. Het eerste lijkt oppervlakkig en voorbijgaand; het tweede is veel meer fundamenteel en diepgaand. Ik zal hier niet de filosofische toer opgaan en uitweiden over de vraag wat geluk is. Ik ben geen filosoof. Die zijn daar al eeuwen mee bezig en zijn er nog niet uitgeraakt. Ik blijf in dit debat denken als een econoom en stel de vraag: hoeveel is een voetbalfan bereid te betalen om een doorsteekpass van De Bruyne te bekijken? Ik doe aan introspectie en kom tot het besluit dat ik (en waarschijnlijk miljoenen andere fans) een beetje extra wil betalen maar ook niet heel veel, al was het maar omdat Youri Tielemans ook niet slecht is in deze techniek. 

Hoeveel zou ik bereid geweest zijn aan Karikó te betalen opdat ze haar vaccinonderzoek verder zou zetten? Waarschijnlijk veel meer. Wanneer het gaat om leven en dood zijn mensen bereid een fortuin te betalen om nog enkele jaren op deze prachtige planeet rond te lopen. Het alternatief is zoveel minder aantrekkelijk.

Ik kom nu tot een grote paradox. Miljoenen mensen zouden bereid zijn een fortuin te betalen aan Katalin Karikó, en andere wetenschappers om een levensreddend vaccin te ontwikkelen. En toch heeft deze ongelooflijk creatieve onderzoekster gedurende de laatste decennia nooit meer dan 60.000 dollar per jaar verdiend. Miljoenen mensen willen wel een beetje extra betalen aan Kevin De Bruyne maar toch niet veel meer, en toch verdient hij al jaren miljoenen ponden. Verleden week vernamen we dat onze beste Belgische voetballer een nieuw contract heeft afgesloten met Manchester City dat, volgens sommige bronnen, hem gedurende de volgende vijf jaar een slordige 500.000 pond per week (ja, per week) zal opbrengen.

Hoe is zoiets mogelijk? Hoe kan het dat de meeste mensen veel meer willen betalen voor de wetenschapster dan voor de voetballer, maar die laatste vandaag in de fleur van zijn leven vijfhonderd maal meer verdient dan de wetenschapster in de fleur van haar leven heeft verdiend? Welke mechanismen liggen aan de basis van zo een onverwachte, sommigen zullen zeggen perverse, uitkomst?

Er is ten eerste een informatieprobleem. Toen Kevin bij Genk met de bal rondliep zag eenieder dat de knaap talent had. Bij Wolfsburg was dat nog duidelijker. Er was dus van in het begin geen twijfel over het uitzonderlijke voetbaltalent van De Bruyne. Met Katalin zat het helemaal anders. Gedurende een groot deel van haar wetenschappelijke carrière werd ze genegeerd. Weinigen zagen een toekomst in de vaccintechnologie die ze uitwerkte. Met andere woorden: weinigen zagen haar uitzonderlijk talent. 

Had dit iets te maken met het feit dat ze een vrouw is? Misschien, ik weet het niet. Wat ik wel weet, is dat dit probleem zich in het wetenschappelijk onderzoek dikwijls stelt. Vele onderzoekers (man of vrouw) met revolutionaire ideeën ondervinden weerstand van het wetenschappelijk establishment en worden gedurende jaren, soms decennia, genegeerd. Hun talenten zijn niet zichtbaar, die van De Bruyne en andere voetbalgoden zijn dat vanaf de eerste dag.

Er is ook een andere oorzaak van het grote verschil in inkomen tussen de voetballer en de wetenschapster. De voetballer biedt zijn diensten aan in een vrije markt. De markt slaagt er wonderbaarlijk goed in om de bereidheid tot betalen van de voetbalfans te kanaliseren naar de bankrekening van topvoetballers zoals De Bruyne. Bovendien heeft de globalisering van de laatste veertig jaar samen met technologische omwentelingen in communicatie (betaal-tv, bijvoorbeeld) ervoor gezorgd dat die topvoetballers vandaag voor een publiek van enkele honderden miljoenen mensen spelen. Als elk van die fans slechts een heel klein beetje meer wil betalen voor de topvoetballer of het topteam, dan is de optelsom van die kleine beetjes toch een ontzaglijk groot bedrag.

De wereld van de wetenschappers, zoals Karikó, zit helemaal anders in elkaar. Die wetenschappers doen fundamenteel onderzoek. Dat is een collectief goed en de vrije markt heeft grote moeite om collectieve goederen tot stand te brengen. Daarom doet de overheid dit. De vergoeding van de wetenschappers die fundamenteel onderzoek doen moet dus gebeuren langs het overheidsbudget. Geen enkel parlement zal het toelaten dat die wetenschappers, dankzij de belastingbetaler, schatrijk worden zoals De Bruyne.