Direct naar artikelinhoud
AnalyseDuitsland

Strijd om Merkels zetel is nu al haantjesgevecht: partijvoorzitter en Beierse minister-president in de clinch

Partijgenoten en rivalen Armin Laschet (l.) en Markus Söder (r.) bezworen op een persconferentie in goed overleg een oplossing te vinden.Beeld Michael Kappeler/dpa

Vijf maanden voor de Duitse verkiezingen is in de christendemocratische partij een hanengevecht om het lijsttrekkerschap ontbrand. Armin Laschet en Markus Söder willen op 26 september allebei aantreden als kandidaat om Angela Merkel op te volgen.

Van Armin Laschet (60), de voorzitter van de CDU/CSU, was al bekend dat hij Kanzlerkandidat zou zijn, van Markus Söder (54), de minister-president van Beieren, werd het vermoed omdat de coronapandemie hem uit het niets naar de positie van populairste politicus van Duitsland heeft gekatapulteerd.

Als ze naast elkaar staan, zoals zondagmiddag tijdens een kunstmatig-vriendschappelijke persconferentie in Berlijn, is dat voor geen van beiden voordelig. De kleine, vriendelijk ogende Laschet krijgt in de schaduw van Söder iets tuinkabouterachtigs. Andersom torent Söder als een Beierse bullebak boven zijn rivaal uit. Maar als alles naar plan verloopt, staat een van de twee binnenkort alleen achter de microfoon.

De CDU/CSU heeft haast. Voordat een openlijke strijd de toch al kwakkelende Duitse christendemocratie verder ontwricht, moet de knoop doorgehakt worden. Vandaar die persconferentie, waar beide kandidaten bezworen er in goed overleg uit te komen. Maar het probleem is: er bestaan geen protocollen om een dergelijke situatie snel en pijnloos op te lossen, tenzij een van de twee zich uit eigen beweging terugtrekt. Daar ziet het niet naar uit.

Mondmaskerschandaal

Was het Laschet als CDU-leider voor de wind gegaan, dan had Söder zich waarschijnlijk nooit kandidaat gesteld. Maar Merkels partij gaat de afgelopen maanden gebukt onder de kritiek op de coronapolitiek van de regering, onduidelijke regels en traag vaccineren, en het zogenaamde mondmaskerschandaal. Meerdere CDU’ers bleken zichzelf vorig jaar te hebben verrijkt door illegaal te lobbyen tussen mondkapjesproducenten en het ministerie van Volksgezondheid. Laschet reageerde laat en weifelend, waardoor het beeld ontstond van een politicus die geen idee heeft wat hij met de woede en de zorgen van het electoraat aan moet.

Armin Laschet.Beeld Michael Kappeler/dpa

Behalve een slecht getimede krachtmeting tussen de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU is de lijsttrekkersstrijd een volgende aflevering in een slepend lange soap rond de opvolging van bondskanselier Angela Merkel. Net om dit scenario te voorkomen, probeerde Merkel na de vorige verkiezingen in 2017 een andere vrouw in stelling te brengen als partijvoorzitter en lijsttrekker: Annegret Kramp-Karrenbauer, minister-president van het kleine Saarland.

Dat mislukte, zoals meestal wanneer politici over hun eigen graf heen willen regeren. In december 2018 won Kramp-Karrenbauer de stemming om het voorzitterschap met de hakken over de sloot van haar conservatieve uitdager Friedrich Merz. Maar het bleek een pyrrusoverwinning. De CDU was destijds in de ban van een intern conflict tussen Merkel-getrouwen en mokkende conservatieven. Die laatsten hadden gedroomd over een ‘ruk naar rechts’ met Merz en saboteerden de nieuwe voorzitter waar het maar kon. Ze gooide in februari 2020 de handdoek in de ring.

Dat was een paar weken voor Europa voor het eerst in lockdown ging, waardoor de keuze van een nieuwe partijleider bijna een jaar op zich liet wachten. Armin Laschet won die verkiezing begin dit jaar, wederom nipt en opnieuw van Merz. Laschet won vanwege zijn ijzersterke netwerk binnen de partij en zijn imago als verbinder en bemiddelaar. Maar in de marge waren er al zorgen over over zijn gebrek aan uitstraling en klare taal. Dat bleek terecht.

Superheldenmokken

Markus Söder heeft het tij wel mee. Werd er in 2018, bij zijn aantreden als minister-president van Beieren, in Berlijn nog lacherig gedaan over zijn pompeuze stijl, het groteske idee van een Beiers ruimtevaartprogramma (wat inmiddels bestaat) en zijn gewoonte om koffie uit superheldenmokken te drinken, nu blijkt de man precies te passen in het verlangen naar ‘sterke leiders', dat ook in het democratische Europa om zich heen grijpt.

Markus Söder.Beeld EPA

Söder is gezegend met een uitstekend machtsinstinct en is nog nooit in het openbaar betrapt op twijfel. Zijn biograaf Anna Clauss zegt in het tijdschrift Der Spiegel dat hij nooit “Wir schaffen das” zou hebben gezegd zoals Merkel deed, maar “Ich schaffe das”. Als Beiers leider toont hij meer verwantschap met zijn Oostenrijkse buurman Sebastian Kurz dan met Merkel. Ook die vindt winnen belangrijker dan principes. Al moet gezegd dat hij bijzonder principieel is in zijn pleidooien voor harde coronamaatregelen. Corona is Söders geluk. Door de regelmatige overlegrondes van regering en deelstaten werd zijn bekendheid buiten Beieren vergroot.

Omhooggevallen kleine zus

De CDU zit in ‘normale’ tijden helemaal niet te wachten op een lijsttrekker van de CSU, welbeschouwd een omhooggevallen regionale partij die te chauvinistisch en eigenwijs is om op te gaan in de grotere zusterpartij. En ook nu is Laschet op papier nog steeds de sterkere kandidaat, uitsluitend omdat de CDU de grotere partij is en dus meer in de pap te brokken heeft.

Maar hoe verder de christendemocraten zakken in de peilingen, hoe pragmatischer de zittende volksvertegenwoordigers worden. Vandaag overlegt de fractie van de CDU over de kandidatenkwestie. Daarbij zullen ze afwegen met welk senario ze beter kunnen leven: het verlies van hun zetel bij de komende verkiezingen of een bondskanselier met een Beiers accent.